[Psikologu]

- Po ç'është ahere lumtërija? pyet autoresha.

- Lumtërija; përgjigjetë Lulashi, vjen nga qielli, vjen nga dielli, nga drita dhe hijet e malevet, nga gjethët e njomë të parëverësë. Lumtërija vjen edhe prej prëhjeve kur jemi të lodhurë, prej ngrenëjesë kur jemi të urtë, prej zjarit kur kemi mardhurë. Vjen kur këndojmë këngë bashkë me shokë, kur ecim në shkepat dhe e ndiejmë vetëhenë më të fortë se shkëmbi; ka dhe një lumtëri që ndien njeriu, në luftë, po ajo është tjatrë send. Për neve martesa s'ka të bëjë kurrgjë me lumtërinë t'ënë."

Vërtet, në një vent ku gjër fjala grua është përjashtua prej bisede, kur dashurija shikonet si një turp e mëkatë, nukë munt të imaxhinojë njeriu një gjykim më të drejtë se është ky i Lulashit t'ënë. Zgjedhja në martesë nuk lot no një rol: burri martohet për të marrë një grua, dhe çupa, që ditën që fati e heth në këtë botë e di se prindët ose vëllezërit do t'a japin, në mos dhe do t'a shesin një mashkulli.

Por, duke u ngjiturë në shkallë të qytetërimit, me tëhollim të ndjenjavet, dhe duke u-shtuarë nevojat e mëndjesë dhe të zëmrësë, me përparimin e estetikës ose të sentimentalitetit, njeriu xë të shquajë në mes të individëvet, të zgjedhë, pëlqejë, të ndiejë se lumtërija e tij s'është një çfarë do njeri, por një prej tyre, me atë që pandehë se do të shkojë një jetë më të kandshme, nga shkaku i cillësivet morale dhe fizike që sheh ne ktë.

Në Shqipëri gruaja nuk lot një rroll, përveç rrolit tragjik për vrasje: shum prej vrasjevet në malet t'ëna kanë për shkak gruanë, gruan si plaçkë, si pronë, sepse prindërit ose vëllezërit e saj duanë t'a japin ose t'a shesin ashtu si u do qejfi. Influenca tëhollonjëse e gruasë, veprimi i saj për të na bërë jetën më të hollë, më të njomë dhe më të gratshme akoma s'është ndjerë.

Po le të vimë në librat e zonjësë Lane. Autoresha, që të mund të ketë kuptuarë mëndimin dhe shpirtin e një populli, ka pasurë për ndimës karakterin e mirë të sajë, këtë vetijë që di të kënaqetë me punëtë si i gjen, pa eksigjencë, e lumtur, ndoshta, të gjendetë në një element që del nga jeta që njehë vetë. Di të rrinjë pranë vatrës dhe të kuvëndojë me malësorët, duke pirë duhan, kafe dhe raki, knaqetë me të flejtur si mund, me të ecurë më këmbë, një herë dhe me opinga, fort e gëzuarë kur sheh, dëgjon dhe mëson një gjë të re, pa u-qarë as nga një vështirësi, as nga një vuajtje të udhësë, duke marrë çdo send me hymor të mirë.

Kështu, për shëmbllë, një ditë i u-duhë të presë, të ketë durim gjer afrë mëngjezit, sa të shtrohetë darka, darka e mjerë me një copë mish, bukë kollomoqi dhe gjizë, dhe këto pas lodhjevet të një ditësë të gjatë në gërxhet e Shalësë.

Po vuajtja e sajë ka qenë në të këthyerë në Shkodrë, aherë kur ka frikë se mos e zënë pnemonija; mezi gjën një mushkë; po, kur i kishin dhënë fjalë që të dalin në katrë të mëngjezit - për t'arrijturë mbrëmanet në Shkodrë - mezi nisën më tetë! Zonja Rose duron me një padurim të math; në fund vihetë në udhë, po prisi i sajë refuzon të arrijë natën në Shkodrë, proponon dhe intrigon që të shkojnë natën në një katund nga shkaku se është në gjak me njerëzit e Kirit. Po amerikanëja ka vullnet dhe malësori s'bën veç se të bindetë përpara një dëshire femënore. Edhe natën, në dritë të yjvet, hypurë mi mushkë të voglë dhe pri prej një prisi, zonja Rose shkon nga malet madhshtore, nga më të bukurat male të dheut (211). Se autoresha admiron natyrën e egrë dhe piktoreske të Shqipërisë, e gjen vëndin t'ënë më të bukur se nga Svicera, më të interesantshim dhe më romantik.
Zonja Rose, në ethe, me frigën e pnemonis mi udhë të Shkodresë ku shpreson të gjejë një mjek dhe një çlodhje, pyet shokun e voglë: - U lodhe, Rexh? - Jo, zonja Lane, - Po ç'ke, pra? - Po mentonj se zotërija e jote do të kthehi në shtëpi t'uaj dhe do të na haroni. Thoni se do të vini prapë në Shqipëri, po s'do të kthehini kurr. Aq që ikën haron shpejt; mëndja ndëron; mëndja është si ujët e një lumi. Edhe ne do të ju harojmë. Po donja që t'a ndalonj këtë natë: është kaqë e bukur! - Edhe unë.