[Arb]

Leni Luci, ish-kryetare e Bashkisë së Laçit, rrëfen për dënimin e bashkëshortit

"Sigurimi montoi atentatin ndaj Enverit më 1984"

Dashnor Kaloçi

Plot 2O vjet më parë, më 22 dhjetor 1984, Gjykata e Lartë në Tiranë dënoi me vdekje katër intelektualë me origjinë nga Kosova, të cilët akuzoheshin se kishin dashur të vrisnin me atentat Enver Hoxhën, kur ai do të vizitonte Muzeun e Skënderbeut në Krujë. Po cilët ishin ata persona, çfarë të kaluare kishin dhe si qëndron e vërteta e dënimit të tyre? Lidhur me këtë, dëshmon për herë të parë për "Gazetën" Leni Luci, ish-kryetare e Bashkisë së Laçit dhe bashkëshortja e Namik Lucit, njërit prej të dënuarve të atij grupi, i cili u konsiderua më i rrezikshmi, pas Mehmet Shehut. Krahas rrëfimeve së zonjës Luci, në këtë shkrim po japim edhe dëshmitë e rralla të Shefqet Kelmendit e Sejfulla Tetës, të cilët u dënuan me vdekje në atë proces gjyqëshqiponj, të akuzuar si atentatorë të udhëheqësit kryesorë të partisë.


Zonja Leni, me pak fjalë cila ka qenë e kaluara e bashkëshortit tuaj Namik Luci?
Namiku u lind në vitin 1940 në qytetin e Pejës, në Kosovë. Por, duke mos e duruar dot dhunën e shtypjen që u bëhej kosovarëve nga regjimi i Titos, në vitin 1961 ai bashkë me dy shokë të tij u arratisën dhe erdhën në Shqipëri. Por ëndrra e tyre u venit shumë shpejt, pasi ata u akuzuan si agjentë të UDB-së dhe u mbajtën të lidhur në qelitë e hetuesisë dhe më pas të internuar në kampet e fshatrave të Myzeqesë. Pas shumë peripecive, Namiku u lejua të ndiqte studimet e larta në degën Inxhinieri Kimike, vitin e parë të së cilës e kishte mbaruar në Jugosllavi. Pas diplomimit me rezultate të larta, ai u emërua si inxhinier kimist në Uzinën e Superfosfatit në Laç, ku punoi me përkushtim deri kur e arrestuan më 1984.

Si e kujtoni arrestimin e Namikut?
Arrestimi i Namikut ka ndodhur në prilli 1984. Siç më ka treguar Namiku, vite më vonë kur ai u lirua nga burgu, atë ditë, si zakonisht, ai piu kafen e mëngjesit me miqtë e tij në klubin e Pallatit të Kulturës në qytetin e Laçit, ku banonim ne asokohe, dhe u nis për në uzinë në këmbë. Teksa kishte bërë gati gjysmën e rrugës dhe kishte ecur në deri në periferi të qytetit, diku fare pranë fushës së sportit, tek këmbët e tij ndaloi një makinë e vogël ("Gaz") dhe një zë nga brënda saj iu drejtua duke i thënë: "Namik, pse në këmbë, hajde me ne në makinë". Namiku flaku cigaren që s'e hiqte kurrë nga dora dhe hyri brenda në makinë, duke menduar se ata që e ftuan do t' ishin të njohurit e tij. Por, në vend të përshëndetjeve që priste, të panjohurit i thanë se në emër të popullit ai ishte i arrestuar.

Kur e mësuat ju arrestimin e tij?
Unë në atë kohë vazhdoja punën si mësuese e gjuhës dhe letërsisë në gjimnazin e qytetit dhe si zakonisht ndodhesha në punë, ndërsa katër djemtë tanë (Iliri, Petriti, Visari dhe Ani), ku më i madhi ishte 17 vjeç dhe më i vogli 9-vjeç, ishin nëpër shkolla. Ndonëse arrestimi i Namikut kishte bërë bujë të madhe në të gjithë qytetin, unë dhe fëmijët nuk dinim gjë fare. Kur ai u vonua dhe nuk po vinte në shtëpi si zakonisht, ne filluam të shqetësoheshim dhe unë nxora djalin e madh, Petritin, që të pyeste disa nga shokët e babait. Në fillim ne kujtuam se mos Namiku kishte shkuar me shërbim në Elbasan, siç ndodhte jo rrallë, dhe ai nuk kishte pasur mundësi për të na njoftuar. Me këto mendime dhe shpresa njëkohësisht ne e kaluam atë natë dhe gjithçka që kishte ndodhur e mësuam vetëm të nesërmen e arrestimit të tij".

Kush ua dha lajmin për arrestimin e Namikut dhe a u bënë kontroll në shtëpi, siç ishte rregulli në atë kohë?
Lajmin për arrestimin e Namikut ne na e dhanë disa nga njerëzit dashamirë të familjes sonë, pasi, siç thashë, arrestimi i tij kishte bërë bujë në të gjithë qytetin, ku ai kishte një njohje të madhe me shumë miq e shokë, që e donin dhe e respektonin si koleg dhe si pedagog i shkollës së mbrëmjes pa shkëputje nga puna. Kontrollin e banesës na e bënë që të nesërmen e arrestimit të Namikut, ku më shumë se dhjetë njerëz të Sigurimit e kthyen përmbys të gjithë shtëpinë, duke shikuar me imtësi gjithçka ndodhej aty. Pas gati dy orësh kontroll, ata u larguan, duke mos gjetur asgjë kompromentuese.

Ku e izoluan Namikun dhe çfarë u fol në atë kohë për arrestimin e tij?
Namikun e kishin izoluar në qelitë e Hetuesisë Speciale të Tiranës, dhe atë gjë unë e mësova pas disa ditësh, kur më thërritën edhe mua për të më pyetur. Lidhur me arrestimin e Namikut, në atë kohë qarkulluan shumë fjalë dhe u thanë versione nga më të ndryshmet. Por ndër ato më kryesoret, që më janë ngulitur në kujtesë, ishin ato ku thuhej se grupi ku bënte pjesë Namiku ishte një nga grupet më të rrezikshme që ishte zbuluar ndonjëherë në Shqipëri, pas atij të poliagjentit Mehmet Shehu, dhe se Namiku nuk kishte qenë kosovar, por serb, dhe emri i vërtetë i tij ishte Namikoviç. Po kështu, thuhej se më 1981 nuk kishte qenë nëna e tij ajo që kishte ardhur nga Kosova për ta vizituar në qytetin e Laçit, por një agjente e UDB-së, e veshur si plakë. Në fjalët e shumta që u përhapën në atë kohë thuhej se Namiku kishte qenë agjent i vjetër i UDB-së dhe të gjitha lëvizjet e tij prej vitesh ishin kontrolluar nga Sigurimi i Shtetit, i cili e kishte survejuar atë hap pas hapi.

Cilat ishin marrëdhëniet e Namikut me familjen e tij në Pejë të Kosovës?
Deri në fundin e viteve '70 me familjen e tij në Kosovë Namiku kishte lidhje vetëm me letra, dhe vetëm më 1981 nëna e tij erdhi për një vizitë në shtëpinë tonë. Po kështu, desha të shtoj se aty nga viti 1974 në shtëpinë tonë në qytetin e Laçit na erdhi për vizitë edhe aktori i njohur Bekim Fehmiu, të cilin Namiku e kishte kushëri të afërt.

A fliste Namiku kundër regjimit në fuqi të asaj kohe dhe a e ndiente ai se do të arrestohej, apo ajo gjë i erdhi krejt papritur?
Namiku kishte shumë pakënaqësira ndaj regjimit komunist të asaj kohe dhe dy ndër gjërat kryesore, për të cilat ai fliste shpesh dhe me mua, ishin: trajtimi i keq i kosovarëve në Shqipëri dhe kushtet e këqija ekonomike e financiare me të cilat përballeshin punëtorët në vendin tonë. Këtë dy probleme ai i njihte mirë, pasi kishte qenë vetë i internuar për disa vjet në kampet e fushave te Myzeqesë dhe gjithashtu shikonte dhe njihte edhe hallet e punëtorëve kudo ku ai punonte në Laç apo Elbasan. Namiku shprehej hapur me disa nga shokët e tij edhe për teknologjinë e prapambetur që ekzistonte në vendin tonë, dhe thoshte se qeveria shpenzonte pa kriter atje ku nuk duhej, duke nënkuptuar bunkerët e tunelet që gjendeshin kudo. Por ajo që e mundonte më shumë ishte Kosova, të cilën Namiku e kishte plagë në zemër dhe me shokët e rrethit të ngushtë ai thoshte se ajo ishte tradhëtuar prej Enver Hoxhës. Po kështu shpeshherë në biseda me miqtë e tij ai shprehej se, kur të bashkohej Kosova me Shqipërinë, ai do të bëhej drejtor i kompleksit minerar të Trepçes. Por megjithë këto, arrestimi i erdhi krejt pa pritur.

Çfarë ndodhi me familjen tuaj pas arrestimit të Namikut?
Pas asaj që ndodhi, mua më hoqën nga puna si mësuese në gjimnazin e Laçit dhe më çuan punëtore të thjeshtë në Kombinatin e Drurit. Nisur nga situatat që u ndodhëm, dy djemtë e mëdhenj, Iliri dhe Petriti, i ndërprenë shkollat dhe u futën në punë krahu. Ndonëse Laçi ishte një qytet ku nuk ndihej shumë lufta e klasave, ne nuk mund t'i shpëtonim dot opinionit që mund të krijohej për një familje me të dënuar politik. Megjithatë pati mjaft njerëz që na u gjendën afër dhe na ndihmuan, si në Laç ashtu dhe në Mamurras ku unë punova pasi më hoqën nga arsimi. Ndër ta dua të veçoj shokun e Namikut, Osman Dedën, që na u gjend pranë në ditët më të vështira pa pyetur për pasojat që mund të kishte.

Për çfarë akuzohej Namiku dhe si u trajtua gjatë procesit hetimor?
Namiku akuzohej për shumë gjëra, por akuza kryesore që i bëhej ishte ajo se në bashkëpunim me tre intelektualët: Estref, Shefqet e Selim Kelmendin (me origjinë nga Kosova), kishte tentuar të bënte një atentat ndaj Enver Hoxhës, kur ai do vizitonte Muzeun e Skënderbeut në Krujë. Namikun e mbajtën për më shumë se 9 muaj në Hetuesinë Speciale të Tiranës dhe gjatë asaj kohe ndaj tij dhe pjesëtarëve të tjerë të grupit janë përdorur të gjitha mënyrat për t'i detyruar që t'i pranonin ato akuza që u bëheshin. Përveç torturave fizike, Namikut i bënin presion psikologjik, duke i vënë për të dëgjuar disa kaseta të incizuara me përgjimet që na ishin bërë në shtëpinë tonë. Aty dëgjoheshin qartë zërat e fëmijëve tanë të vegjël dhe hetuesit i thonin: "Nuk ke për t'i dëgjuar më kurrë këta zëra, në rast se nuk pranon akuzat që të bëhen". Namikut i thoshin t'i pranonte akuzat, pasi shokët e tij i kishin pranuar dhe kur ai kërkoi ballafaqim i sollën Estref Kelmendin, të cilin e kishin bërë kockë e lëkurë. Kur Namiku e pa Estrefin në atë gjendje, për ta shpëtuar nga vuajtjet e mëtejshme, pranoi të firmoste për akuzat që i bëheshin. Gjatë gjithë periudhës 9-mujore, më thërrisnin vazhdimisht edhe mua në Hetuesi, duke më pyetur dhe duke më bërë presione nga më të ndryshmet.

Kur u zhvillua gjyqi ndaj Namikut dhe kush ishte tjetër në bankon e të akuzuarve të atij grupi?
Gjyqi ndaj Namikut dhe të ashtuquajturit grup ku bënte pjesë dhe ai, u zhvillua në Tiranë në fundin e nëntorit dhe fillimin e dhjetorit 1984. Përveç Namikut, me sa di unë, në atë grup ishin dhe Shefqet Kelmendi, Estref Kelmendi, Selim Kelmendi, Sejfulla Teta, Pirro Prifti e ndonjë tjetër, që s'e kujtoj dot, të cilët u akuzuan se në bashkëpunim me njëri-tjetrin kishin dashur që t'i bënin atentat Enver Hoxhës, kur ai do të vizitonte Muzeun e Skënderbeut në Krujë. Ndaj tyre kishte dhe akuza të tjera, por kjo ishte ajo më kryesorja. Unë u lejova që të asistoja vetëm në një séance, për 10 minuta, ku nuk u tha asgjë. Më pas ne na nxorën jashtë, duke na thënë se gjyqi do bëhej me dyer të mbyllura, pasi kishte sekrete shtetërore.

A kishte pasur Namiku njohje më parë me ata persona?
Namiku njihte vetëm Estrefin, Shefqetin e Selimin, të cilët, ashtu si dhe ai, ishin emigrantë kosovarë, ndërsa dy të tjerët aty i shikonte për herë të parë. Pra, të gjitha akuzat që u bëheshin atyre ishin të montuara nga Sigurimi i Shtetit dhe Hetuesia e Përgjithshme.

Çfarë dënimi iu dha Namikut dhe pjesëtarëve të tjerë të atij grupi?
Vendimi për dënimin e Namikut dhe pjesëtarëve të tjerë të atij grupi u dha nga Gjykata e Lartë më 22 dhjetor 1984, ku katër nga të pandehurit u dënuan me vdekje, kurse të tjerët me 25 vjet burg. Por më pas Kuvendi Popullor ua fali jetën dhe i la nga 25 vjet burg. Namiku u dënua me 18 vjet, dhe një pjesë të dënimit e vuajti në Qafë-Bari e Burrel, nga ku u lirua në fillimin e vitit 1991, kur filluan protestat masive për rrëzimin e regjimit komunist të asaj kohe. Ndërsa shoku i Namikut, Selim Kelmendi, vdiq në burgun e Burrelit në rrethana të panjohura.

A ua ka shpjeguar ndonjëherë Namiku të vërtetën e dënimit?
Pas daljes nga burgu, Namiku më shpjegoi me hollësi të gjitha arsyet përse ishte dënuar ai dhe të tjerët e atij grupi. Dënimi i tyre kishte ardhur si pasojë e politikës me oshilacione që ndiqte Enver Hoxha ndaj kosovarëve, dhe ai proces u montua pikërisht për të prishur imazhin e kosovarëve, duke i paraqitur ata si terroristë dhe agjentë të UDB-së. Me dënimin e atij grupi dhe shumë kosovarëve të tjerë që u dënuan para dhe më pas, Enveri mendonte të justifikonte të gjithë trajtimin barbar që u kishte bërë kosovarëve që kishin ardhur në Shqipëri ndër vite.

Pas viteve '90, me çfarë u mor Namiku?
Pas proceseve demokratike, Namiku nuk i pranoi disa nga ofertat që iu bënë për drejtues ndërrmarrjesh dhe punoi disa kohë si specialist në zyrën e Industrisë në Bashkinë e Laçit. Namiku u nda nga jeta më 7 mars 1998, pikërisht një ditë pasi kishte marrë pjesë në mitungun e madh që u bë në mbështetjen e popullit të Kosovës. Si duket, ai nuk i përballoi dot emocionet e mëdha që provoi atë ditë për vendlindjen e tij, prej të cilave dhe iu shkaktua hemoragjia cerebrale që i mori jetën.


Dëshmia e Shefqet Kelmendit, që u dënua me vdekje si atentator i Enverit

"Pse i pranova akuzat si agjent i UDB-së"
Një nga pjesëtarët e grupit që u dënuan bashkë me Namik Lucën, ka qenë edhe Shefqet Kelmendi, ish-emigrant kosovar i ardhur në Shqipëri në fundin e viteve '50, i cili fillimisht u dënua me vdekje. Për arsyet që e detyruan atë t'i pranonte akuzat që i bëheshin, Estrefi i ka shpjeguar me anë të një deklarate, ku thuhet: "… me të cilën unë i quajturi Shefqet Rrustem Kelmendi, kosovar nga Peja, i datëlindjes 1930, sot me banim në Torovicë Lezhë, deklaroj nën përgjegjësinë time morale e penale sa vijon: Në kërkesën e tij për pafajësi, ish-i burgosuri politik Namik Mustafa Luci, sot inxhinier kimist në Laç, edhe ai kosovar, po nga Peja, ka marrë si përgjigje nga organet lart se fajësia e tij është "e provuar" nga thëniet e dëshmitë e Shefqet Rrustem Kelmendit, edhe ai ish-i burgosur. Pra nga unë. Lidhur për sa më sipër, nën përgjegjësinë time morale e penale, deklaroj sa vijon. Është e vërtetë se një pohim të tillë unë e kam bërë duke e akuzuar të quejturin Namik Mustafa Lucin si bashkëpunëtor të UDB-së, së bashku me mue dhe me Selim Kelmendin e Estref Kelmendin. Po ky është një pohim i rremë, si për Namikun, ashtu dhe për veten time e gjithë të tjerët, i bërë në kushte jashtëzakonisht të rënda në Hetuesinë e Përgjithshme në Tiranë. Në rrethana të tilla të paimagjinueshme, jo vetëm kaq, por po të më thuej që unë të pranoja se kam vra Qemal Stafën edhe atë do ta pranoja. Dhe këtë, mendoj unë, do ta bënte cilido. Në të tilla kanale kam kaluar, prandaj pranova të pabërën për vete dhe Namikun. Veç pohimit tim të imponuar, asnjë fakt tjetër nuk provon fajësinë e Namikut, për sa është akuzuar. Për sa më sipër, jam i gatshëm të ripohoj kurdoherë mbrendësinë e kësaj deklarate.
Deklaruesi Shefqet Rrustem Kelmendi Lezhë 20.4.1991


Dëshmia e Sejfulla Tetës, i dënuar me vdekje në grupin e kosovarëve

"Atentatin ndaj Enverit na e kurdisi hetuesi Nexhat Selimi"
Një nga ata persona që u dënuan me vdekje në grupin ku bënte pjesë dhe ing. Namik Luci ka qenë edhe Sejfulla Teta nga Fushë-Kruja, i cili vuajti dënimin deri më 1991. Lidhur me atë ngjarje, midis të tjerash, Sejfullai dëshmon: "Më 29 shtator 1982 u arrestova dhe u dërgova në qelitë e Degës së Brendëshme në Krujë, ku sekretari i Partisë së Degës dhe zv / kryehetuesi i rrethit, Nexhat Selimi më tha: "Të kemi arrestuar pasi ti ke dashur që të vrasësh me atentat udhëheqësin kryesor të Partisë dhe Popullit". Unë e pyeta: "Kë, se ata janë 12 udhëheqës kryesorë". Ai m'u përgjigj gjithë inat: "Udhëheqësin kryesor të Partisë e të popullit po të them". Krejt i habitur për ato që po më thoshte, unë instinktivisht e pyeta: "Kë, Enver Hoxhën?" Akoma pa mbaruar mirë fjalën, në kulmin e nervave, Nexhat Selimi më tha: "Mos ia përmend emrin mor bajgë, mor ndyrësirë" dhe më qëllloi me shkopin e gomës që kishte në dorë. Që nga ai moment më ka rënë të fikët disa herë nga të rrahurat që më bënin dhe nuk mbaja mend gjë se çfarë bëhej me mua. Kur u përmenda, Nexhat Selimi më komunikoi akuzën, duke më thënë: "Ti bashkë me një grup tjetër, që ne i kemi të arrestuar, keni dashur që të vrisni me atentat udhëheqësin kryesor të popullit dhe Partisë, kur ai do të vizitonte Muzeun e Skënderbeut në Krujë. Ti ke pasur në plan që t'i hidhje granatat gjatë mitingut, kur ai të takohej me popullin dhe në rast se nuk do ta realizoje dot ti atë gjë, atëhere do të dilte Selim Kelmendi në Krastë të Krujës dhe do ta kryente atentatin me pistoletë. Si variant rezervë për të kryer këtë akt kriminal, nëse nuk do ta arrinit dot ju, do të ishin: Namik Luci në Laç, Shefqet Kelmendi në Lezhë dhe Estref Kelmendi në Shkodër". Unë nuk i pranoja akuzat dhe për tre muaj me radhë më torturonin barbarisht, duke më thyer edhe dorën që e kam sakat sot e kësaj dite. Torturat m'i ndaluan vetëm kur më erdhi Hekuran Isai në qeli në Krujë. Ndonëse në gjyq asnjë nga ne nuk i pranuam akuzat, duke thënë se kishim firmosur nga torturat, përsëri na dënuan, fillimisht me vdekje, e më pas me 25 vjet".