[Shpat]

RRETH LINDJES SE SHPIRTIT
Në Historinë e Filozofisë Botërore i pari që ka trajtuar temën e mësipërme ka qënë Sokrati, i cili nuk është marrë direkt me shkrimin e koncepteve të botëkuptimit të tij. Këtë e ka bërë një tjetër filozof po aq i madh dhe i rëndësishëm dhe pikërisht nxënësi i tij, Platoni...
Rastiste që nëna e Sokratit të qe mami. Filozofi thoshte se nëse njeriut i takon të lindë me ndihmën e profesionit të mësipërm, në fazën e mëtejshme të rritjes së individit, duhet të ndodhë patjetër lindja e tij e dytë ose ndryshe Lindja e Shpirtit. Me pak fjalë, qysh në moshë të njomë fëmija duhet ti nënështrohet procesit të orientimit të ndjenjave dhe zemrës drejt gjërave të ndershme të kësaj bote. Pa u zgjeruar shumë në këtë pikë, per Sokratin dituria dhe virtyti përbëjnë të njëjtën gjë. Janë plotësuese të njera tjetrës. Ndërsa vesi dhe ligësia vijnë prej mungesës së diturisë. Më duhet të bëj shënimin se në urtësi e mençuri nuk bëhet fjalë për njohuritë e shumta që një individ mund të përfitojë gjatë jetës së tij, siç mund të jenë ato me karakter fizik, letrar, gjeografik, historik, astronomik, kompjuterik etj...
Eshtë për të vënë në dukje, si kuriozitet njerëzish të rrallë e të jashtzakonshëm se Sokrati nuk përpiqej kurrë ti ndryshonte mendjen dikujt me të cilin gjendej ne diskutim. Kurrë nuk i drejtohej me shprehje në trajtën pohore. Bënte vetëm pyetje të vijueshme. Veç qenë aq të mençura, saqë përherë e drejtonin bashkëbiseduesin në një qorrsokak logjik.
Lidhur me këtë pikë aq delikate të formimit të gabuar njerëzor, Sokrati mësonte se është krejt e pamundur të ndryshosh mendimin e dikujt. Dhe kjo për arsye sepse njohuritë apo ndriçimi shpirtëror i njeriut nuk vjen nga jashtë por nga brendësia e tij. Dhe me të vërtetë, të paktë janë ata që ndryshojnë në jetë... Kështu shpjegohet që miliona njerëz në gjithë rruzullin e botës e kanë mjaft të vështirë të civilizohen e orientohen drejt shoqërive më të civilizuara e më humane. Madje, as u bie ndër mend një diçka e tillë.
Nobelisti rus Sollzhenicin, te “Pavioni i Kancerozëve”, i preokupuar prej deformimit shpirtëror të ““Njeriut të Ri Socialist”, shkruan se për të ndryshuar konceptet dhe paragjykimet njerëzore të së ashtuquajturës shoqëri socialiste, i duhet të kalojë mijëvjeçarë të tërë... Jo më pak nga ç’iu deshën mikroorganizmave e organizmave të Darvinit për të kaluar nga njeri stad në tjetrin. Kaq i vështirë paraqitet në praktikë transformimi moral e shpirtëror i njeriut.
Pas vdekjes heroike të Sokratit, nxënësi i tij, Platoni, e zhvilloi akoma më tej idenë e të parit. Qe filozofi i parë që foli e shkruajti rreth formave dhe ideve fisnike të cilat sipas tij ndodhen në qiell... Jo në tokë! Sipas tij ato ekzistojnë para lindjes së njeriut. Për të ilustruar idenë e pandryshueshmërisë së shoqërisë njerëzore, ai krijoi një mit të njohur në gjithë shkollat filozofike të botës me emrin “Shpella e Platonit” e cila, sipas tij, ndodhej diku nën tokë. Ja si e përshruan ai një vend të tillë, të çuditshëm...
Banorët që nga lindja e tyre e deri në vdekje, gjënden të lidhur me zinxhirë. Gjithë jetën e kalojnë të ulur me fytyrë drejt pareteve të shpellës. Prapa krahëve të tyre gjendet një zjarr, drita e të cilit u lejon banorëve të shohin vetëm hijet e trupit të tyre. Dhe asgjë tjetër!... Një ditë prej ditësh dikush nga shpella arrin të këpusë zinxhirët dhe drejtohet nga dalja e saj. Kur bie në kontakt me diellin, ndien ti verbohen sytë. Kur arrin ti hapë, shikon një natyrë të bukur e madhështore e cila e mahnit dhe e lë pa gojë. Për herë të parë në jetën e tij mendon se ato që i ka lejuar shpella të mësojë, nuk kanë qenë veç shtrembërim e fshehje e kësaj bote të bukur që ai ka parasysh. Gjithë gëzim në zemër rikthehet tek njerëzit e lidhur me zinxhirë dhe fillon tu tregojë se sa e bukur dhe madhështore është bota e diellit dhe dritës. Por ndryshe nga ç’pret prej banorëve të robëruar: falënderimin, ata egërsohen dhe nuk duan kurrsesi ti besojnë fjalët e tij. Vdes i goditur deri në vdekje prej gurëve të shokëve të tij.
Ky njeri simbolizon filozofin ose intelektualin me mendje të hapur. Ndërsa zinxhirët simblozojnë paragjykimet dhe errësirën e botës që e rrethon.

Nuk do ta shkruaja librin “Një çmim për shkrimtarin e vdekjes” po të mos kisha parasysh idealet më madhështore të njerëzimit siç janë ndershmëria, dashuria për njerëzit, dituria, edukata, heroizmi, besa, karakteri, drita, mençuria e mjaft cilësi të tjera hyjnore me të cilat pajisen shpitrat e njerëzve me karakter të veçantë e heroikë si Nënë Tereza, Zef Pllumi, Simon Jubani e mjaft të tjerë që në çastet e torturave më shnjerëzore në hetuesitë shqiptare nuk dorëzuan mikun, të afërmin dhe vetë të panjohurin. Në novelën e mësipërme nuk gjen vetëm trajtimin e jetës së një shkrimtari me karakter delikat dhe egoist... Gjithashtu, nuk është qëllimi im, të dua të bëhet fjalë vetëm për elitën apo një grup letrarësh prej të njëjtit brum të prishur të bashkuar në të ashtuquajturën Letërsi të Realizmi, përbri një përbindëshi të verbër si Lufta e Klasave. Gabohet kush mendon se do të tregohesha aq naiv. Të kërkoja vetëm këtë...
Jo! Kërkoj diçka më tepër...
Qëllimi im është, që në një Shqipëri postkomuniste të bluajtur deri në palcë, prej dhjetra fenomenesh të shkatërrimit intensiv të karakterit, të dua të të shpreh diçka më shumë... Dhe mundësisht të dëgjohem. Qoftë edhe si një zë i vetmuar në shkretëtirë... Aq sa e lejon fenomeni i mësipërm i “Shpellës së nëndheshme”... Jo për lavdinë time personale, se sa sipas mënyrës time, të bëhem i vlefshëm për njerëzit e thjeshtë, të varfërit, të munduarit e të shtypurit. Për ata që vuajtën në sistemin e kaluar dhe ende vijojnë... Për ata që gjithë mllefin e tyre ndaj të pandergjegjëshmve të kësaj bote e shprehin më tepër në raste tragjedish, vdekjesh e vakirash tragjike...
Për çdo shqiptar të tillë.
Në fund të fundit, ç’punë kanë shkrimtarët dhe intelektualët me politikanët e me sistemet tokësore?!... Pothuajse të gjithë, në gjithë botën, refuzojnë të merren me politikë. Në parim ata duhet të gjënden përherë kundër forcës dhe verbërisë së pushteteve. Jo për armiqësi, urrejtje, meskinitet e cinizëm por për të mundur, nëpërmjet ideve të tyre të mund të ndryshojnë diçka nga shoqëria njerëzore ekzistuese... Sado utopike të jetë kjo, përpjekja e njerëzve të ndershëm kurrë nuk duhet të ndalojë.

Dua të falënderoj në këtë rast Mirela Bogdanin, këtë shpirt të hapur, të ndershëm e kurajoz që arrin të kuptojë për bukuri se ku tenton të peshojë e drejta e bukura dhe fisnikja. Gjithashtu Arian Turdiun, i cili qe nga të parët që kuptoi se për ç’farë pikërisht vlen muza letrare e një letërsie të ndershme si ajo e novelës “Një çmim për shkrimtarin e vdekjes”. Nuk mund të le pa përmendur Astrit Lulushin: një person të kredhur shpirtërisht në botën e bukur të urtësisë e filozofisë... Apo Faruk Myrton që e konsideroj si një të ardhme të denjë e të shkëlqyer të letrave shqiptare. Dhe sa e sa të tjerë që më magjepsën me botën e tyre të bukur shpirtërore drejt gjërave të pastra e fisnike të kësaj bote si Aida Dismondy, Kostaq Duka, Naser Aliu, Leon Lekaj dhe dhjetra të tjerë...
Dhe përsëri dua ta mbyll me Mirelën. Pasi gjej tek kjo grua e rrallë shqiptare jo vetëm kurajon pasive të intelektualit por edhe kurajon aktive të shpirtit, zemrës dhe gjakut... Që përfaqëson një energji shumë më të madhe nga e para. Misioni i saj nuk mund të kuptohet thjesht në botën e replikave ku spikat karakeri i saj i paepur por diçka më lart, në botën e bukur të ideve të shpirtit të rilindur e të orjentuar drejt gjërave të bukura, hyjnore e madhështore të botës ku jetojmë...
Gjithë personat e sipërpërmendur mund të konsiderohen pa rezervë individë të cilët pas lindjes natyrale, i janë nënshtruar qysh në fëmijërinë e hershme hapjes së shpirti drejt dritës dhe arsyes. Nëse dikush ende beson te Rilindësat e dikurshëm, mund të them me plot gojën se vetëm idetë e bazuara në humanizëm e ndershmëri janë në gjëndje të arrijnë të ndryshojnë diçka në Shqipërinë e vuajtur e të telendisur post komuniste.

ROBERT MARTIKO