Kronikat e Tursun Beut

[Bajlozi i Zi]

Ekzaltimi fetar i një lufte që perceptohej si luftë e
shenjtë kundër të pafeve, kur Perandoria Osmane
ngriti male me kufoma shqiptarësh, që shërbenin si
legjitimim e përligjje e pushtimeve.

Në librin “Kronikat e Tursun Beut”, vijnë dëshmi të panjohura nga kronikani i Sulltan Mehmetit II, pushtuesit të Kostandinopojës, Ballkanit dhe Shqipërisë.


Këtu më poshtë janë të plotë kapitujt
për Shqipërinë, si shfaqet areali shqiptar në sytë e shkrimtarit turk, shërbëtorit dhe udhëpërshkruesit besnik të Sulltanit, Tursun Beu, ku përveç luftës, erotika dhe simbolizmi seksual është
nënteksti pas çdo pushtimi dhe nënshtrimi të
vendeve, popujve, mbretërve, kështjellave dhe
qyteteve.


Fushata e sundimtarit Baba i Pushtimit në rojet etnike të Shqipërisë, nënshtrimi i rebelëve vendës dhe
ndërtimi i fortesës së Elbasanit


Në pranverën e vitit tetëqind e shtatëdhjetë (1466),
kur në mes të kuvendit të lëndinës lauresha psalte
me zë melodioz vargun: "E vështro në gjurmët e
mëshirës së Zotit, si Ai i jep jetë tokës së vdekur
(Kurani 30:50)", pas shpalljes së nisjes së luftës
kundër Shqipërisë, çdo gazi ngjeshi me dëshirë
shpatën.

Flamujt-emblema të pushtimit - u vunë në
lëvizje nga Edreneja. Kur tendat e fushimit të
Sulltanit shtrinë hijen e tyre mbi fushën e qytetit të
Manastirit, aty rendën nga të gjitha anët luftëtarët -
të prirë prej fitores - për t'iu bashkuar ushtrisë
perandorake, si ca lumenj të mëdhenj që lëshohen
në det dhe, si dallgët e detit që venë e përplasen, u
derdhën mbi Shqipëri.


Aradhe të tilla secila me një mijë luftëtarë.
Ku secili nga këta guximtarë, sa një mijë heronj
vlen.
Kasneci i gjendjes bëri të mbërrijë në veshët e
mëkatarëve të pafe jehona e kërcënimit: "O
milingona! Futuni nëpër shtëpi që të mos ju shkelë
Solomoni me trupat e tij! (Kurani 27:18)".


Të pafetë
e mallkuar mbetën të hutuar e të çoroditur nga
njoftimi i llahtarshëm i këtij sulmi të afërt dhe vajtën
u strehuan nëpër malet e rrëpira e luginat e thella,
duke bllokuar shtigjet. Bënë gjithë ç'mundën për t'u
mbrojtur dhe kështu dëshmuan tërë kryeneçësinë e
tyre për të rezistuar, duke këmbëngulur në
prapësinë e tyre më të skajshme.

Por luftëtarët e
Sulltanit, të nxitur prej mendimit të shpërblesës
hyjnore të luftës së shenjtë, si dhe të shpresës për
të bërë plaçkë të madhe, përparuan në të atillë
mënyrë sa që çdo mal i pakapërcyeshëm dhe çdo
luginë e thellë u dukej rrafshinë e lehtë "ku nuk do të
mund të shihje as ultësirë, as lartësi (Kurani
20:107)".


Me ndihmën e Zotit, më të Lartit pushtuan
çdo strehë që mësynë dhe grabitën e plaçkitën kaq
shumë pasuri të frymore e jofrymore, saqë
djelmosha me tipare engjëllore dhe vasha me pamje
hyrish, që vlenin tre a katër mijë aspra, krijesa të
këndshme me tipare të tilla që mjaft që t’i shihje në
fytyrë që të të ikte mendja, shiteshin veç për vetëm
tre apo katërqind aspra.


Të tilla hyri që kushdo që i sheh në tendë
kujton se është përnjëmend në Parajsë.
T'i shihje kur mbi gjoksin tim dergjej,
do besoje se në një trup dy shpirtra qenë.
Te tillë djelmosha që, për atë Zot, në thonë
Se ka dhe më të bukur, gënjeshtra thonë.


Veç kësaj, buaj me lëkurë "në ngjyrë të verdhë të
ndezur që kënaq shikimin (Kurani 2:69)" mund t'i
blije për tri a katër aspra, ndërsa edhe për më pak se
dy aspra shitej një dash përçor i kopesë që është
bërë gati për t'iu flijuar Zotit. Çdo çadër ishte e
mbushur përplot me plaçkë të rrëmbyer.


Atëherë u dha urdhri të shtroheshin në bindje ata
harbutë të pafe.
Për këtë arsye, në çdo vendqëndrim
sillnin para Sovranit fitimtar meshkujt e lidhur me
zinxhirë që luftëtarët guximtarë e të shkathët të
islamit me një të rënë të shpatës, - fap-fap - i
ekzekutonin. I bënë kështu ata njerëz që aq të etur e
të dëshiruar qenë pas vdekjes, të shijonin verën e
rrënimit që derdhej prej shpatës së shndritshme.


Pati ndalesa ku u shkuan në shpatë deri në tre mijë,
katër mijë, shtatë mijë nga të pafetë. Prej kufomave
të shumta, lugina të thella tanimë ngjasoni si të ishin
kodra. Prej gjakut të derdhur, rrafshina të gjera tani
ngjasonin si Amudarja (Xhejhun: Oksusi i lashtë, që
bashkë me Sirdarjen formonin Transoksianën,
territor që sot përkon pjesërisht me Uzebkistanin .
Aludohet për ujërat e bollshme të këtij lumi) që
rridhte.


Pas tërë këtij shkatërrimi, u mor vendimi i
mëposhtëm: në fushën e Jundit që është kërthiza e
atij vendi, do të ndërtohej një fortesë e pathyeshme.


Sakaq mëkëmbësit fisnikë, hodhën themelet e një
fortese të qëndrueshme katërkëndëshe, siç qenë
urdhëruar, dhe brenda një kohe të shkurtër e kryen
ndërtimin.


Katërkëndëshi në është thënë të jetë me ogurzeza
formë,
s'ka dyshim se do të ketë qene e tillë për të pafetë.
Në pastë diçka që të përqaset me yllin e Shahut te
gjithësisë,
s' ka dyshim se kjo është më e mbara e formave.
Një kështjellë që s'mund te dallohet prej reve,
kullë e saj është mur a re e zezë?


Ai vend ishte i rrethuar nga të gjitha anët me male të
pakalueshme e gryka, por të pafetë që jetonin në ato
lartësi s'bënin dot pa fushën ku rrjedh uji i bollshëm
dhe ku tokat e bukës janë pjellore e të pasura. Meqë
mes njerëzve u përhap fjala dhe zuri vend bindja se
ishte një tokë pjellore, aty u dynd nga të katër anët
ku ndodhej popullsia islame. Emrin ia vunë Elbasan,
që i përshtatej natyrës së tij (Është fjala për një lojë
të mundshme fjalësh mes emrit të fortesës dhe
shprehjes “el basan”, që mund të përkthehet me
shprehjen “të vësh dorën në zjarr”.

Ende sot ai vendi është kaq i lulëzuar saqë të kujton gjurmë e
një udhëtimi në Shtëpinë e Parajsës dhe vazhdon
akoma të rritet. U dyfishoftë rritja e tij!


Pasi u krye ndërtimi i fortesës, Sulltani emëroi një
komandant me nam dhe la aty roja të përkushtuar
gjer në vdekje. Ajo iu bashkëngjit sanxhakut të
Ohrit dhe iu besua sanxhakbeut të tij. Atëherë
sulltan Mehmeti u kthye fitimtar e triumfues në
Edrene, kryeqytet i Sulltanatit.

...

[Bajlozi i Zi]

Fushata e dytë e Madhërisë së tij Sundimtarit të
Gjithësishëm në vendin e Shqipërisë


I thashë të dashurës: "Pse kjo tirania tënde?"
Më tha: "Me gjithë këtë, mos vallë të kam
braktisur?"
I thashë: "Në fund të fundit, ç 'mund të bësh ti?"
Më tha: "Shpirtin të ta marr dhe s'do jesh veç një
trup i zbrazët."


E kam thënë më herët se cili është synimi i renditjes
së këtyre perlave të hijshme të vargjeve. Kushdo që
e ka vëzhguar krahinën e Shqipërisë me aftësitë e
veta perceptuese, e ka të qartë natyrën e saj
kryeneçe; për kë s’e ka parë, mjaftojnë dija dhe
njohja. Në të vërtetë, ashpërsia e rrëpirave dhe
vështirësitë e rrugëve të hyrjes në atë vend të
mbushur plot me njerëz të ligj, janë të tilla që - me
ç'thonë - as Aleksandri nuk ia doli dot të depërtonte.


Sulltani Pushtues - shpirti i tij u prehtë në paqe -
herën e parë e kishte nënshtruar atë me një goditje
të vetme dhe, siç e treguam, e kishte asgjësuar
armikun, duke ndërtuar aty një fortesë të fuqishme
me qëllim që të përforconte pushtimin. Kurse
arsyeja e kësaj fushate të dytë në Shqipëri qe se
raca shqiptare është bërë e tillë që në karakterin e
saj kanë hedhur rrënjë mosbindja, këmbëngulja,
rebelimi e arroganca.

Dhe ajo çka e ke për natyrë,
nuk zhduket dot nga peripecitë e jetës! Ata derra
qenë nënshtruar dhe kishin pranuar zinxhirin vetëm
nga tmerri prej kordhës gjakderdhëse të Sovranit.



Skënderbe Tradhtari qysh në fëmijërinë e hershme
ishte ushqyer me pluhurin e Fronit, por më pas
kishte parapëlqyer rebelimin. Kështu, kishte
mbështjellë qafën me rrobën e mohimit të fesë, që
është më e keqja e veshjeve, për t'u bërë komandant
i një bande mëkatarësh të pafe. U arratis prej Fronit
fatlum duke u vënë në krye të atyre të cilëve iu
tha:"Unë jam biri i beut tuaj".


Me t'iu larguar sysh
shkëlqimi i shpatës së Sulltanit, njerëzit e prapë të
kësaj province ngritën krye në vende të ndryshme të
nxitur nga ky djall tundues dhe, me të në krye, me
qëllim që të hidheshin kundër fortesës si; Elbasanit,
nuse e qiellit. Kurrën e kurrës mos ndodhte që
shqiponja me kthetrat e mprehta të bjerë pre e
çifteve dhe e hutave!


Ndonëse ajo fortesë s'kishte rrezik të pësonte as
gërvishtjen më të vogël prej armiqve të tillë, sepse
dhe ndërhyrja e një sanxhakbeu do të kishte
mjaftuar për t'i zmbrapsur, prej bindjes ndaj zellit
sulltanor, Sundimtari vendosi të mos i linte as t'i
qaseshin fortesës. Kupa e zareve të planit të tij u vu
në lëvizje: Sulltani do të kthehej në ato anë dhe do
të dimëronte në qytetin e Plovdivit.


Rasti e deshi që ai dimër të ishte tejet i ashpër, por
prapë se prapë pati ditë këndelljeje e dëfrimesh. Atë
dimër, duke pasur parasysh atë çka do të sillte e
ardhmja, duke përfytyruar të ëmblat krijesa
shqiptare, çdo burrë e kaloi kohën duke u argëtuar
në shoqëri, me të ngrëna e të pira.


Afrohu! O zemër, le ta përballojmë ketë gjendje të
dy bashkë
Sa s'e kemi takuar të dashurën, të kënaqemi me
përfytyrimin e saj.



Në kohën kur pranvera e vitit tetëqind e
shtatëdhjetë e një (1467) zuri të shfaqte shenjat e
Parajsës së madhërishme, bajraku - përhapës i
fitores - u vu në lëvizje, duke përparuar bashkë me
pushtimin dhe triumfin.


Për ta pastruar rrugën për atë Shah,
Reja u bë shtëpiake e zefiri fshesar.
Kësaj radhe u gjykua me vend të kalohet nga ana e
Beratit.
Kalorës te shumtë në numër si milingonat e me
kërcim luani,
Armata në trazim e vlim të plotë.



Mbërritëm nga të gjitha anët dhe iu bashkuan
ushtrisë perandorake. Ushtria u lëshua mbi krahinën
e Shqipërisë si vërshimi i një armate të stërmadhe.
Një vërshim që mbuloi majat e maleve, luginat e
kodrat dhe hapësirat me pluhur, si të bëhej fjalë për
përmbytjen e përbotshme, duke mbuluar krejtësisht
atë vend të mbushur plot me njerëz të ligj.



Çdo vend ku këta mëkatarë rebelë ngujoheshin
duke e kujtuar se do qe e pamundur të merreshin,
falë ndihmës së Zotit - lëvduar qoftë s’i bëri dot ballë
mësymjes së luftëtarëve osmanë. Lugina e
Buzursekut, ku këmba e gaziut deri atëherë s'ishte
shkelur kurrë është si një lug që nga të dyja anët ka
male majat e të cilëve ngrihen deri lart në qiell.



Lugaja e saj prek fundin e tokës dhe është e
mbushur plot me njerëz të ligj të pafe. Më të
mbërritur aty, punë e parë qe grabitja e çdo gjëje që
gjendej në të dyja anët e saj. Sidoqoftë, për t’i
dhënë të pafeve që gjendeshin aty mundësinë e
nënshtrimit me dëshirë. Sulltani i ndali luftëtarët
përpara se të hynin në atë luginë. Por meqë ata
vazhduan të këmbëngulnin me kryeneçësi për të
rezistuar, u desh që ata të ndëshkoheshin. Kështu,
nga njëra anë marshoi ushtria e Anadollit, nga tjetra
kalorësia e Rumelisë, të cilat u lëshuan në mësymje.



Kur panë së s’kishte më asnjë mundësi as për
armëpushim e as për të rezistuar, të pafetë, duke
përfituar nga nata, u sulën kundër ushtrisë së
Anadollit. Me ta u morën gazinjtë të cilët vranë aq
shumë sa qe e pamundur të numëroheshin.
Djelmoshat, vajzat dhe gratë e tyre u zunë robër.
Kalorësia - strehë e fitores - shtiu në dorë edhe plot
lugina e skuta të tjera si kjo, aq sa po të zë t’i rrëfej
me hollësi. Kjo përmbledhje do të dilte mjaft e
zgjatur. Në këtë mënyrë. Sulltani e pushtoi të gjithë
vendin e Shqipërisë.



Në përputhje me traditën që ekzistonte që më parë -
"në traditën e Zotit nuk do të gjesh kurrë ndryshim
(Kurani 33:62)" - të gjithë djemtë e vashat e tyre u
kapën dhe u bënë robër, ndërsa meshkujt e rritur u
mblodhën dhe i lidhën me zinxhirë. Në çdo
vendqëndrim, në prani të Sundimtarit, u ekzekutuan
me një të rënë shpate aq shumë të pafe sa qe e
pamundur të llogariteshin. Të shtyrë nga kjo frikë të
pafetë që kishin mbijetuar pranuan të bëheshin
shtetas të shtruar osmanë dhe të paguanin xhizjen e
përcaktuar nga Sheriati, si dhe taksat e zakonshme.


Pasi Sundimtari i Gjithësisë dha shah mat në lojën e
shahut të pabesisë së armikut, ai kaloi lumin Mat, me
qëllim që të niste rrugën e kthimit. Mahmut Pashain
e dërgoi që të bënte pretime kundër fortesës së
Shkodrës, që ishte e lidhur më frëngjtë. Ai mbërriti,
mësyu fortesën, e mori qytetin, e plaçkiti dhe i vuri
zjarrin. Pas kësaj, gazinjtë kaluan me not lumin
Buna, ku s'kalohej dot me vah, dhe u hodhën në një
pretim. Kur u kthye i ngarkuar me plaçkë të pasur,
Mahmut Pashai u nderua duke e lejuar të puthte
Fronin.



Rebeli Skënderbe, duke ia mbathur porsi bretkosë
prej goditjes gjëmëmadhe të ushtrisë osmane, shkoi
në bregdet. Edhe atij kordha e zellit të Sundimtarit i
dha lejen që të shkonte në Mbretërinë e të
Vdekurve. Atë kohë kur ky ndëshkim pllakosi mbi
shqiptarët dhe Shejtani i tyre shkoi drejt e në ferr,
njërëzit që jetonin në malet e ashpra që rrethojnë
fortesën e Elbasanit, u dhanë lamtumirën atyre
vendeve dhe zbritën në rrafshinën e fortesës. Ajo
tokë u mbulua me fshatra e toka të mbjella dhe u bë
truall i populluar e i sigurt osman.

Pasi u mor në
zotërim i gjithë vendi i Shqipërisë, ai iu besua një
sanxhakbeu, ndërsa vetë Sulltani u kthye lumturisht
në kryeqytetin Stamboll.

[Alima]

...

Po ndoj kronik nga ndoj perandor Romak psh???....pos Rozafes me gjirin jasht?

...Ndonje perandori Bizant ???!!!

Apo ndoshta rrota nuk po sillet me tutje se te Othomanet?


.

[Bajlozi i Zi]

Postimi origjinal është bërë nga Alima

...

Po ndoj kronik nga ndoj perandor Romak psh???....pos Rozafes me gjirin jasht?

...Ndonje perandori Bizant ???!!!

Apo ndoshta rrota nuk po sillet me tutje se te Othomanet?


.

Nuk ka.

Nuk ka, asnje kishë ne trojet shqiptaret qe mban emrin e ndonje gjakpiresi te shqiptareve.

Xhamia kryesore ne Prishtine, sot, "xhamia sulltan mehmet fatih", mban emrin e sulltanit qe "ngriti male me kufoma shqiptarësh". (kjo, sipas shenimeve te vet shërbëtorëve te sulltanit).

[Alima]

Postimi origjinal është bërë nga Bajlozi i Zi

Nuk ka.



Nuk ka, asnje kishë ne trojet shqiptaret qe mban emrin e ndonje gjakpiresi te shqiptareve.



Xhamia kryesore ne Prishtine, sot, "xhamia sulltan mehmet fatih", mban emrin e sulltanit qe "ngriti male me kufoma shqiptarësh". (kjo, sipas shenimeve te vet shërbëtorëve te sulltanit).

...



Ndoshta edhe nuk ka,pas parasysh se ishin te paret qe te sunduan ,e pas tyra pasuan tjeret!





Tani sa i perket kronikes se sjellur ,nje koment i shkurter :





Tursun Beu në pazarin e interesave (I)



Në realitetin e sotëm shqiptar situata e historiografisë paraqitet e çorbëzuar nga plogështia e dy aktorëve të tjerë: Bëhet fjalë për përkthimin dhe interpretimin
Thuqididi, i njohur për rigorozitetin e tij, e pranon që shpesh herë dialogët dhe fjalimet janë transmetuar «duke i qëndruar besnik domethënies së përgjithshme të asaj çfarë realisht është thënë, ashtu siç [i] dukej që secili mund të kishte thënë», saktëson ai, duke na paralajmëruar mbi kompleksitetin me të cilin përballet një vëzhgues objektiv dhe pamundësinë e shmangies së intepretimeve, pse jo edhe analitike, gjitmonë nën gjykimin e ekuilibrit të peshores, një virtyt i rrallë ky i kronikanëve, aq sa historiani i shquar Walter Goffart është kritik deri në indiferencën ndaj kronikave themelore (Goffart 2006; Poma 2008).

Ndryshe nga ambienti i Goffart, ku problematika kryesore e historiografisë ngelet objektivizmi i kronistit, në realitetin e sotëm shqiptar situata paraqitet e çorbëzuar nga plogështia e dy aktorëve të tjerë, që, nëse kronika është e pakorigjueshme, ato mund dhe duhet të jenë në nivelin, të paktën, të prezantueshmërisë serioze. Bëhet fjalë për përkthimin dhe interpretimin ( “leximin” ) e burimeve ose studimeve në përgjithësi: mbase situata është më e koklavitur për sa i takon përkthimit, ngaqë shpesh herë konsiderohet si transportim i thjeshtë fjalësh nga një gjuhë në tjetrën, veprim i kritikuar përpara dymijë vitesh në sintezën «nec verbum verbo curabis reddere fidus interpres» të Horacit.

Nganjëherë kjo pengesë kapërcehet suksesshem siç është rasti i shqipërimit të librit Kronikat e Tursun Beut nga Edvin Cami, që vjen nga përkthimi italian i Tarih-i Ebu’l Feth nga Luca Berardi, nën kujdesjen e profesorit të gjuhës dhe letërsisë iraniane dhe turke, Michele Bernardini, dhe osmanologut Jean-Louis Bacqué-Grammont.

Prometeu i vonuar

Pothuajse gjithmonë nyja gordiane mblidhet tek interpretimi, pasi rreth burimeve historike, nga ajo që medievisti Giuseppe Sergi cilëson si “traditë jo e specializuar”, ekziston iluzioni i mjaftueshmërisë së citimeve, për më tepër të dekontekstualizuara, shpesh herë në shërbim të racionalizmit funksional – thënë ndryshe: interesave – që adreson individin e impenjuar në aktivitete të tilla drejt thjeshtimeve, anashkalimeve, inkoherencës, tifozerisë emocionale, pse jo edhe drejt skenografive groteske.

Noton në këto ujëra edhe botuesi i Kronikat e Tursun Beut, Piro Misha, me bindjen absolute të vërtetësisë historiografike të Kronikës në fjalë. Duke dashur të përforcojë realizmin e Tursun Beut pohon se «janë të shumtë studiuesit që gjykojnë se, nëse lëmë mënjanë tonin moralizues që i përshkon [...] mund të thuhet se në to përgjithësisht mbizotëron objektiviteti dhe realizmi», por kjo fjali vjen nga parathënia e La conquista di Costantinopoli e Bernardinit, i cili i referohet Alessio Bombacit, pra, për korrektësi, shumësia e studiuesve reduktohet tek dy (në fakt një) specialistë të letërsise turko-persiane.

E pra, me gjithë këtë nënvizim Misha, në të parën nga tre faqet e parathënies së librit, i ka përzgjedhur Tursun Beut pikërisht ato stilizime letrare: «Prej kufomave të shumta, lugina të thella tanimë ngjasonin si të ishin kodra. Prej gjakut të derdhur, rrafshina të gjera tani ngjasonin si Amudarja që rridhte»; «të gjithë djemtë e vashat e tyre u kapën dhe u bënë robër»; e për kursim hapësire nuk po citoj hiperbolat dhe metaforat e këtyre tre fragmenteve, që ndryshe nga sa ç’mendon botuesi, moralizuese nuk kanë asgjë.

Nga njëra anë pranohet ekzistenca e sajesës e nga ana tjetër prezantohet libri me “sajesa të vërteta” dhe kriteri i filtrimit është misterioz, në një kohë që botuesi ka pretendimin prometeian të sqarimit të lexuesit, veçanërisht në këtë fazë polemikash rreth përmbajtjes së historisë shqiptare, që sipas tij «s’kanë asnjë lidhje me interesa të mirëfillta akademike». Teksa lexon parathënien dhe disa shkrime rreth librit të qarkulluara nëpër media, të krijohet përshtypja që Tursun Beu i vjen historiografisë shqiptare si risi, «për të kontribuar për të plotësuar informacionin që kemi për këtë pjesë të trashëgimisë sonë historike» – shkruan Misha – por e njohim që nga botimi i Selami Pulahës, përpara dyzet viteve, në kuadrin e Lufta Shqiptaro-Turke në shekullin XV: burime osmane(Pulaha 1968), madje edhe më herët.

Përpara shtjellimit të problematikave kryesore në leximin e Tursun Beut nga Misha, nevojitet një parantezë e Kronikës, ashtu siç duhej ta përfshinte ky botim, edhe për arsyen e thjeshtë të imitimit të “origjinalit” italian. Të jetë rastësi apo kursim fondesh që botimi shqip serviret i cunguar në sqarime paraprake profesionale dhe, madje, në disa rrëfime të kronistit?

Shkurtimisht rreth Kronikës

Botuesit e Mondadorit ia kanë nënshtruar Kronikën një autopsie relaitivisht të detajuar në elemente përbërëse ose karakteristika themelore, që nisin me aspektin fizik, nëse mund ta emërtojmë në këtë mënyrë, pra autori dhe vepra. Bashkëkohës i Mehmetit II dhe oborrtar i tij, Tursun Beu do ta botojë Tarih-i ebu’l-feth pas vdekjes së personazhit kryesor, aty nga fundi i shek. XV, rreth 20-50 vite pas ngjarjeve të rrefyera, ku supozohet që autori pjesërisht i përjetoi: biografi më i mirë (modern) i Mehmetit II, Franz Babinger, i konsideruar si jodashamirës i sulltanit, shprehet se Tursun Beu nuk shkoi përtej një panegjeriku të vonuar dhe jo pa qëllim ai i ka përjashtuar skenografitë emocionale (Babinger 1953). Them pjesërisht pasi kohët e fundit, sipas analizës së Bernardinit, si rezultat i mospërputhjes të disa detajeve, është vënë në dyshim vetë prania e Tursun Beut në rrethimin e Kostandinopojës, një fakt që duhet të nxisë reflektime të thella rreth veprës.

Akoma më skeptik është Steven Runciman. Autor i një libri mbi rënien e Kostandinopojës, Runciman nuk e fsheh dot zhgënjimin e veçantë nga kronistët osmanë, përfshi edhe Tursun Beun e fokusuar rreth kështjellës së Rūmeli Hisārit dhe më shumë mbi intrigat e oborrit se sa mbi rrethimin (Runciman 1965). E kur kryevepra ushtarako-politike e Mehmetit II pasqyrohet me anomali të tilla, mund të imagjinojmë vazhdimin: është kurioze, për shembull, që Misha nuk ka vënë re se si kronisti e vendos Lezhën në pikën e bashkimit të Drinit dhe Bunës, duke e ngatërruar me kështjellën e Shkodrës, një konfuzion i pakuptimtë për një dëshmitar ngjarjesh, për më tepër rreth dy qyteteve, dy detajeve të dukshme në ato pak faqe kushtuar Arbërisë; apo kur rënien e Krujës e vulos me vënien në pah të begatisë së Shkodrës; apo në paqartësinë e vdekjes se Skënderbeut.

Faza e dytë e autopsisë i përket stilit, që i ka krijuar botuesit Misha pengesën kryesore në kuptimin e retorikës së kronistit. Këtu nuk mjafton percaktimi i vetëtimshëm se vepra strukturohet nga një stil i «spërdredhur barok», pasi kjo do të thotë shumë dhe asgjë: shtjellimi i mëtejshëm i Mishës, edhe pse sintetik në formë hapash, i tradhëton njohuritë e botuesit në këtë element qenësor. Vepra e Tursun Beut është mbi të gjitha përshkrim i letrarizuar ngjarjesh, që Bernardini e konsideron si pjesë e letërsisë arkaike osmane, me artificializëm të lartë, sa që jo vetëm Bernardini, por edhe Bombaci, kritiku më i shquar italian i letërsise osmane, Mario Grignaschi, përkthyesi i Tursun Beut në rënien e Kostandinopojës të Agostino Pertusit, dhe Selami Pulaha, e kanë nënvizuar kalvarin e përkthimit: historiani Pertusi e quan veprën fantazioze, imagjinare, metaforike, retorike dhe oborrtare (Pertusi 1976).



...


.

[Alima]

...

Ndonëse ndryshon nga disa kronika pararendëse ajo projektohet tek zinxhiri i veprave me frymëzim të theksuar nga letërsia persiane, e kombinuar me të ashtuquajturën “letërsi timuride” – e inauguruar nga stili i kronikave të periudhës mongole, si për shembull autorët Juvajnī dhe Rashīd al Dīni (Lewis, Holt 1962) – dhe fazat e ndryshme të misticizmit sufi. Nga Juvajnī vjen vepraTarīkhi Jāhangushā (Historia e ngadhënjimtarit të botës), me zinxhirin e gjatë të epiteteve që shoqërojnë sovranin. Tek Tursun Beu do të gjejmë personazhe legjendare dhe mitologjike të rezervuarit persian: Büzürkmirin, Turanikët, Rüstemin, Turanin, Ferīdūnin, apo mbretër të shquar, që burojnë nga krijimtaria e Firdousit tek Shāhnāme.

Nga tradita persiane vjen edhe ndërthurja e prozës me poezinë, e quajturtazmîn, mjaft e pranishme tek Tursun Beu. Kanë një rol të veçantë Sa’dî Shiraz, Nizām al Mülk, e pa dyshim edhe mistika e Rūmit dhe Attārit, ashtu siç kanë ndikuar Oğuznamet e themeluesve legjendar të dinastive. I përkasin sufizmit metaforat, krahasimet dhe manipulimi i fenomeneve natyrore në funksion të harmonisë në dukje sensuale: rukh (fytyra, faqja) është shfaqja e Bukurisë hyjonre; zulf (kaçurreli) është shfaqja e Gjithëpushtetit hyjnor ose, siç e përshkruan Shabestarî, «shumësia e botës empirike që mbulon fytyrën e unitetit hyjnor»; lab (buza) mishëron aftësinë hyjnore të dhurimit të jetës; sharāb (vera) simbolizon ekstazën; «tek çifti bukuri/dashuri, dashuria ndaj njeriut ngatërrohet me atë ndaj Zotit», por bukuria njerëzore është vetem një refleks hyjnor (Bombaci 1956; Bausani, Pagliaro 1960). Ky lloj sinkretizmi i shumanshëm, përpos vështirësive në përkthim, e damkos Kronikën me karakteristika të theksuara artificializmi, që njëkohësisht përbën çelësin e pashmangshëm kuptimor të veprës.

Elementi i tretë i rëndësishëm i Kronikës është objektivi i saj, që konsiston tek madhërimi i sovranit, me stilin e Firdusit, të konsoliduar nga periudha e Timur Lengut. Mehmeti II piedestalizohet si i pagabueshëm, i pamposhtur, një lloj Princi makiavelian me virtyte hyjnore – pjesërisht nga sulltani frymezohet edhe Machiavelli. Në valëvitjen mes filozofisë dhe etikës Tursun Beu gërsheton pushtetin absolut të sovranit, i cili shprehet në veçanti përmes nënshtrimit, që, nga ana e tij, mundësohet nga fuqia usharake, e në këtë kontekst ushtritë sulltanore angazhojnë autorin në tablo epike.

Dhuna në vetvete, një nga metaforat e kudondodhura të rrëfimit, i shërben Tursun Beut në gdhendjen e sovranit përherë triumfues ndaj turmave anonime. E thënë ndryshe, inflacioni i dhunës përgjatë Kronikës ka misionin e ndriçimit të triumfit të Mehmetit II dhe jo ndonjë realizëm të mundshëm, ashtu siç nuk ka objektivitet tek emfaza e sulltanit, e ushrisë, e fitoreve, e mënyrave të dështim/nënshtrimit të kundërshtarëve, etj.

Lexim i pilotuar

Publiku i thjeshtë, të cilit botuesi Misha i drejtohet për ta kthjelluar mbi epokën aq të njohur osmane sipas modelit nacional-romantik, i ndodhur thuajse pa asnjë koordinatë rreth Kronikës dhe autorit, adresohet drejt leximit të “këshilluar”, që, si i vetmi i propozuar, të kujton menjëherë integralizmin e regjimit të shkuar, pushtetin e tij në kanalizimin e opinionit dhe mënjanimin e polifonisë së interpretimeve. Një monodi e tillë, përtej nënvlerësimit të lexuesit dhe keqtrajtimit të kronistit, duket sikur ushqen inkoherencën e bartësit të kostumit kozmopolit, që, për më tepër, këmbëngul në «rishqyrtimin kritik e serioz të kësaj periudhe [...] duke iu shmangur skematizimit me frymëzim romantik e nacionalist që ka karakterizuar përgjithësisht deri më sot, si në gjithë historiografinë ballkanike, trajtimin e raporteve tona me Perandorinë Osmane».

Po cilat janë kalimet e kësaj autostrade të re? Në vija të përgjitshme janë tre:dhuna, lufta e shenjtë dhe perversiteti seksual. Ky triumvirat, i lexueshëm – sipas Mishës – tek realizmi i Tursun Beut, do t’i shërbejë shqiptarëve për ta njohur më thellë të kaluarën, ose raportin me osmanët, pse jo edhe me turqit e sotëm, që botuesi ka aq përzemër. Faktikisht, jo vetëm që nuk është interpretim i shmangur nga rrugëtimi nacional-romantik dhe që nuk përputhet me debatin akademik, por, duke u nisur nga pretendimi se këto elemente janë të reja dhe se historiografia «i ka minimizuar, ose madje dhe mënjanuar apo censuruar», siçshprehet Misha, mund të themi se ngjasojnë me “zbulimin e ujit të ngrohtë”.

Hiperbola e dhunës

Historiografia ballkanike është e tejngopur me elementin e dhunës osmane në forma, në momente dhe për arsye të ndryshme. Tursun Beu, si pjesë e historiografisë shqiptare të Akademisë së Shkencave – gjendet me emrin Dursun, së bashku me përshkrimet letare: «u vra cili do që u zu gjallë, vendi u plaçkit tmerrësisht, gratë dhe fëmijët u morën robër» (Islami, Frashëri 1959) – që në fëmijërinë e saj, i ka shërbyer interesave të nacionalizimit sistematik të shqiptarëve dhe imazhi i sotëm kolektiv ndaj osmanëve, që vërtitet përreth dhunës shkatërruese të Edenit arbëror, nuk është prodhuar nga impakti me meteorin e dy dekadave të fundit: vazhdojnë të qarkullojnë shifrat katastrofike të ushrive osmane, nga 150 në 400 mijë ushtarë, ato të deflacionit demografik, në përmasa që e bëjnë të çuditshme praninë e sotme të shqiptarëve në Ballkan, e plot idhuj të tjerë me ndonjë makiazh postkomunist.

Dukuria e re qëndron tek kritika ndaj historiografisë zyrtare që e paska nënvlerësuar Tursun Beun, duke mos ngulmuar siç duhet në prodhimtarinë nacional-romantike, por atëherë duhet kritikuar edhe historiografia perëndimore. Nëse kjo e fundit nuk i lexon kronikat në stilin e propozuar nga Misha ka shumë arsye, ku një ndër më të rëndësishmet është paradigma që e përkufizon dhunën si fenomen universal në kohë dhe hapësirë.

Mehmeti II sipas Mishës është po ai Pushtuesi i historiografisë zyrtare – një përputhje e re me frymëzimin e vjetër – dhe, akoma më ironike, kundërshton idenë e Ngadhënjimtarit të Tursun Beut, ai që në parathënie konsiderohet si realist i vyer. Mjafton emërtimi Pushtuesi për ta shndërruar në demagogji këmbënguljen e spastrimeve historiografike. Në atë prezantim sintetik dhe dekontekstualizues, ku metaforat dhe hiperbolizimet e kronistit besohen si objektive, veprimtaria e Mehmeti II, pikërisht me vullnetin e botuesit për ta intepretuar si sadist pervers, krijon një zinxhirë paradoksesh të pazgjidhshme: e thënë ndryshe, artificializmi letrar i Tursun Beut, nëse sforcohet me realizëm e nxjerr Mehmetin II nga binarët historikë.

Për shembull: një Mehmet II që hap librin si shfarosës arbërish, e për rrjedhojë edhe të popujve të tjerë, pasi kronisti ndjek të njëjtin stil përshkrimi, do të thotë se ka planifikuar diçka të tillë ose, së paku, ka një rezervuar demografik në gjendje të zëvendësojë turmat e zhdukura – vrasje, skllavërim, emigrim – me logjikën e thjeshtë që një territor i boshatisur është i pavlefshëm për një sulltan me programe perandorake.

Në këtë rast Misha ka dy zgjidhje të paradoksit të vetëkrijuar: së pari, fenomeni i kolonizimit dhe së dyti, për të respektuar koherencën me vetveten, mund të justifikohet me “thartësinë e frutit”, intepretuar nga Jon Elster. Historiografia perëndimore është e njëzëshme në mohimin e mundësisë së osmanëve të shek. XV për ta kolonizuar Ballkanin, pasi Anadolli kishte më pak se 5 milion banorë, ndërsa Ballkani osman kishte akoma më tepër, pra janë mundësi mjaft të kufizuara. Duke u fokusuar tek trevat arbërore, ideja e kolonizimit zhvlerësohet plotësisht nga defterët osman të shek. XV-XVI, që vërtetojnë se numri i muslimanëve ishte reth 3% (1520), më i ulti në Ballkan – së bashku me shifrat e territoreve serbe (Islami, Frashëri 1959; Vryonis 1981; Pulaha 1984; Firpo, Tranfaglia 1986; Minkov 2004).

Kështu, historizimi i letërsisë së kronikave konflikton me shifrat mjaft të sakta të defterëve, të cilët nuk vërtetojnë kolonizim të territoreve arbërore, me përjashtim të administratës fillestare nëpër qytete – që nuk mund të konsiderohet si kolonizim – ose të ndonjë rasti endemik. Kjo do të thotë se Tursun Beu i rreshtëve që ka preferuar Misha bymen dhunën në funksion të madhërimit të sovranit. Ndonëse Misha çimentohet tek nënshtrimi i përgjakshëm, Tursun Beu, natyrisht jashtë meandreve letrare, shpjegon edhe një mënyrë nënshtrimi gati (para)konsensuale teksa rrëfen betejën e Buzurshekut (1467), apo kur sqaron se si banorët vendas zbresin nga malet për të popolluar rrethinat e Elbasanit pas ndërtimit të kështjellës osmane: për botuesin e paanshëm nuk kuptohet padukshmëria e këtyre detajeve në ato pak faqe arbërore.











.

Postimi origjinal është bërë nga Alima

...

Po ndoj kronik nga ndoj perandor Romak psh???....pos Rozafes me gjirin jasht?

...Ndonje perandori Bizant ???!!!

Apo ndoshta rrota nuk po sillet me tutje se te Othomanet?


.

Sulltaneshe,

Mos u lesho ne nivele qe nuk i perkasin Namit, gjegjesisht Diapazonit tend.

[Bajlozi i Zi]

...Tursun Beu, natyrisht jashtë meandreve letrare, shpjegon edhe një mënyrë nënshtrimi gati (para)konsensuale teksa rrëfen betejën e Buzurshekut (1467), apo kur sqaron se si banorët vendas zbresin nga malet për të popolluar rrethinat e Elbasanit pas ndërtimit të kështjellës osmane: për botuesin e paanshëm nuk kuptohet padukshmëria e këtyre detajeve në ato pak faqe arbërore.

...

mirë,
Shqiptarët zbresin nga malet dhe e pranojne me deshire ("ne menyre konsensuale") nenshtrimin.

Dhe,
Doan Dani e merr si te mireqene e te vertete kete fakt te Tursun Beut.

Po faktet tjera?

Ato me perdhunime, roberime, shitje te femrave, malet e kodrat me kufoma shqiptaresh, lumenjte e gjakut... Qe i pershkruan, ne te njejten kronike Tursuni.

Çka e shtyne një sherbetor besnik te sulltanit, qe lavderon me pietet luftat e pushtimet e sulltanit e te Kuranit, te genjeje?
Cfare qellimi kishte?

[Alima]

Postimi origjinal është bërë nga Bajlozi i Zi

...Tursun Beu, natyrisht jashtë meandreve letrare, shpjegon edhe një mënyrë nënshtrimi gati (para)konsensuale teksa rrëfen betejën e Buzurshekut (1467), apo kur sqaron se si banorët vendas zbresin nga malet për të popolluar rrethinat e Elbasanit pas ndërtimit të kështjellës osmane: për botuesin e paanshëm nuk kuptohet padukshmëria e këtyre detajeve në ato pak faqe arbërore.

...

mirë,
Shqiptarët zbresin nga malet dhe e pranojne me deshire ("ne menyre konsensuale") nenshtrimin.

Dhe,
Doan Dani e merr si te mireqene e te vertete kete fakt te Tursun Beut.

Po faktet tjera?

Ato me perdhunime, roberime, shitje te femrave, malet e kodrat me kufoma shqiptaresh, lumenjte e gjakut... Qe i pershkruan, ne te njejten kronike Tursuni.

Çka e shtyne një sherbetor besnik te sulltanit, qe lavderon me pietet luftat e pushtimet e sulltanit e te Kuranit, te genjeje?
Cfare qellimi kishte?

...

Ti sikur te jeshe harap, kur lexuake fillon gjithemon nga fundi?... lexoje tere shkresen ,pastaj vazhdojme eventualisht ,edhe perkry keshilles se Sulltanit,drejtuar mua Sulltaneshes :D !


Konsesualisht... sot nuk ka perandori dhe as "dhune! Kush i dhunon dhe detyron te konvertohen masovikisht ,individualisht ne gjithe boten muslimanet e rinje ?


...pasi kishe fjalen tek dhuna!



ps.hulumto fosilet e Romakeve,sa nuk kame filluar une!


.

[Bajlozi i Zi]

Për ty, edhe për Sulltan-Alim,

Është "tradite" neper diskutimet e forumeve, qe, kur tema ka karakter historiko-politiko-fetar, se paku ne 30 komentet e para, komentuesit provojne me argumente e fakte te replikojne. Pas te tridhjetit fillojne sharjet deri ne gjene te familjes.

Pse filluat kaq shpejt?

Anyway,

Kjo teme sillet ketu me qellim qe te pershkruaje krime e masakra e plaqkitje ne emer te Kuranit e te islamit.

Theksoj:

Krime e masakra e pushtime e dhunime e plaqkitje, ne emer te islamit e te Kuranit.

Kjo, sa i perket islamit fe te paqes e te tolerances.

[Alima]

...

Kjo teme nuk eshte gje tjeter pos shtremberim historis , fakteve , kronikave, personaliteteve , Kuranit , dhe te gjitha tjerave si zakonisht nga urrejtesit dhe injorantet !


Po deshe vazhdojme deri ne ate shkresen pas te 30-tes ! No problem anyway we are used too!


.

[Bajlozi i Zi]

Postimi origjinal është bërë nga Alima

...

Kjo teme nuk eshte gje tjeter pos shtremberim historis , fakteve , kronikave, personaliteteve , Kuranit , dhe te gjitha tjerave si zakonisht nga urrejtesit dhe injorantet !


Po deshe vazhdojme deri ne ate shkresen pas te 30-tes ! No problem anyway we are used too!


.

Kur thua është shtremberim i historise e i fakteve; a je ne gjendje te tregosh ketu se si është e verteta, e pashtremberuar, pra?

Postimi origjinal është bërë nga Bajlozi i Zi

Për ty, edhe për Sulltan-Alim,

Është "tradite" neper diskutimet e forumeve, qe, kur tema ka karakter historiko-politiko-fetar, se paku ne 30 komentet e para, komentuesit provojne me argumente e fakte te replikojne. Pas te tridhjetit fillojne sharjet deri ne gjene te familjes.

Pse filluat kaq shpejt?

Anyway,

Kjo teme sillet ketu me qellim qe te pershkruaje krime e masakra e plaqkitje ne emer te Kuranit e te islamit.

Theksoj:

Krime e masakra e pushtime e dhunime e plaqkitje, ne emer te islamit e te Kuranit.

Kjo, sa i perket islamit fe te paqes e te tolerances.

Une do te kursej ty meqe konsideroj se nuk ke ndonje kaqik per ti hyre ketij debati provokativ me vete faktin se inicon tema tendencioze qe parimisht nuk do duhej. Pra, ti ke hapur nje teme nen cdo norme, gjegjesisht me mize pas veshi dhe akoma ke kurajo te shtrosh pyetje Pse filluat kaq shpejte? Gjurmo neper arkiva e mos hedh pluhur kot. E nese ushqehesh me keso tema besoj se tjeret do t`a japin pergjegjen e merituar por pa te kursyer as une.

Kalo bukur!

[Alima]

Postimi origjinal është bërë nga Bajlozi i Zi

Kur thua është shtremberim i historise e i fakteve; a je ne gjendje te tregosh ketu se si është e verteta, e pashtremberuar, pra?

...

A ja vlene te lodhem se koti... kur ti prap ne fund do tentosh te me bindesh se jane demagogji?!

.

[Bajlozi i Zi]

Kronikat e Tursun Beut, është një liber i botuar ne Turqi, dhe autenticiteti i autorit nuk është vene ne dyshim as nga akademket turq. (Tejetergje permbajtja). Tursun Beu është një personazh i vertete historik neper te gjitha arkivat osmane etj.

Tjetra,

Sa i perket mizes,

Nëse ju sot therrisni me krenari "ku je baba sulltan"; pas 20 vjetesh, disa shqiptare si ju do te tharrasin "ku je baba arkan"; dhe kur një bashkeluftetar i arkanit do te botoje një liber me kronika për masakrat e arkanit me plaqkitje e perdhunime ndaj kroateve shqiptareve e boshnjakeve... Tipas si ju, do te dalin e te na thone se "keto jane shtremberime te historise dhe te fakteve" e do te mbrojne madheshtine, sikur ju te babes sulltan, ata te "babes arkan".

A jeni ne toke te Zotit?