Johann Wolfgang von Goethe dhe marrdhënia e tij me Fenë

[Pause_Print_Scroll]

Të jetosh dhe
të vdesësh
në Islam

Johann Wolfgang von Goethe

dhe marrdhënia e tij me Fenë

nga

Shejh Abdulkadir Al-Murabit

Titulli i origjinalit:
Shaykh ‘Abdulqadir Al-Murabit,
Fatwa über die Anerkennung
J.W.v. Goethes als Muslim,
Weimar, 1995

Përktheu:
Edvin Cami

Redaktoi:
Ervin Hatibi


Nën kujdesin e:
Projekti Islamik i Mirësisë (PIM)
Kutia Postare 2420, Tiranë

Tiranë, 1999

[Pause_Print_Scroll]

Parathënie

Johann Wolfgang von Goethe (1748-1832) është, pa dyshim, poeti dhe mendimtari më i njohur i Klasikës Gjermane. Si student i gjermanistikës, interesi im i veçantë për letërsinë gjermane në përgjithësi dhe Gëten në veçanti u bë shkak që të njihem me këtë botim interesant të Institutit Islamik të Vajmarit.
Megjithëse përfundimet në të cilat arrin autori i këtij libri, jo pa të drejtë, mund të shihen nga shumëkush me skepticizëm, nuk mbetet asnjë shteg për të dyshuar rreth qëndrimit shumë pozitiv të poetit të madh gjerman ndaj Islamit.
Duke qenë i mendimit se aspekti fetar i jetës J.W.v. Goethe-s dhe, në këtë kuadër, marrdhënia e tij me Islamin, që gjen shprehjen më të qartë në poemën “West-Östlicher Divan” (1819), janë të panjohura për shumë njerëz, dëshiroj të ndaj me lexuesin shqiptar dhe veçanërisht me dashamirësit e letërsisë kënaqësinë e një njohjeje më të gjerë me poetin e madh gjerman.

Përkthyesi

[Pause_Print_Scroll]

EVIDENCA

Gëte dhe Krishtërimi

Gëte tha në fund të jetës së tij: “Es ist gar viel Dummes in den Satzungen der Kirche (Ka shumë budallallëk në doktrinat e Kishës)” [Eckerman, 11.3.1832]
Në poemën e tij “West-Östlicher Divan” Gëte thekson vlerën e çmuar të së tashmes në vend të qëndrimit të krishterë, të karakterizuar vetëm nga pritja për jetën e ardhëshme dhe, si rezultat, nga përçmimi i plotë i asaj që Zoti i dhuron njeriut në çdo çast të jetës së tij.
Gëte hedh poshtë pikëpamjen e krishterë rreth Jezusit dhe pohon njëshmërinë e Zotit në njërën nga poezitë e poemës së tij “West-Östlicher Divan”:

“Jesus fühlte rein und dachte
Nur den einen Gott im Stillen;
Wer ihn selbst zum Gotte machte
Kränkte seinen heil’gen Willen.
Und so muß das Rechte scheinen
Was auch Mahomet gelungen;
Nur durch den Begriff des Einen
Hat er alle Welt bezwungen.”

(Jezusi ndjehej i pastër dhe qetësisht mendonte
[për] Një dhe të Vetmin Zot;
Kush atë vetë në zot e shndërroi
Ka fyer vullnetin e tij të shenjtë.
Dhe kështu duhet e drejta ta ndriçojë
Atë që edhe Muhamedit i mjaftoi;
Vetëm konceptin e [Zotit] Një
Ai gjithë botës ia imponoi.)

(WA I6, faqe 288)



Pranë Jezusit dhe Muhamedit (Allahu i bekoftë dhe u dhëntë paqe që të dyve!) në vargjet e mëpasme përmend Gëte edhe emrat e Abrahamit, Moisiut dhe Davidit si përfaqësues të Njëshmërisë së Zotit.
Është një fakt i njohur se Gëte ndjente shumë përçmim ndaj simbolit të kryqit. Ai ka shkruar:



“Und nun kommst du, hast ein Zeichen
Dran gehängt, das unter allen…
Mir am schlechtesten will gefallen
Diese ganze moderne Narrheit
Magst du mir nach Schiras bringen!
Soll ich wohl, in seiner Starrheit,
Hölzchen quer auf Hölzchen singen?…”

(Dhe tash më vjen ti me një shenjë
Varur atje, që mes të tjerash…
Më tepër e përçmoj.
Gjithë këtë çmenduri moderne
Do të ma sjellësh në Shiras[1][1]!
U dashka që unë, në gjithë obsesionin e saj,
Të këndoj për dy copa druri të kryqëzuara?..)

Madje edhe më fuqishëm:



“Mir willst du zum Gotte machen
Solch ein Jammmerbild am Holze!”

(Dashke të bësh për mua zot
atë figurë të mjerë në [atë copë] dru!)

[1][1]Pers.=poetëri

[Pause_Print_Scroll]

Gjithashtu, në “Wilhelm Meisters Wanderjahre” (libri 2, kapitulli 2) Gëte shkroi fare hapur se është “paturpësi e mallkuar… të luash me ato të fshehta, në të cilat qëndron thellësia hyjnore e vuajtjes.” Sipas tij, “mbi këto vuajtje duhet hedhur një vel” për t’i mbuluar.
Së fundi, në poezinë e tij “Siebenschläfer (Shtatë të fjetur)” që bën pjesë në poemën e tij “West-Östlicher Divan”, Gëte e përshkruan Jezusin si profet:

“Ephesus gar manches Jahr Schon,
Ehrt die Lehre des Propheten
Jezus. (Friede sei dem Guten!)”


[Efesi për shumë vjet
Nderon mësimin e profetit
Jezus. (Paqja qoftë mbi të Mirin!)]
(WA I6, 296)

[Pause_Print_Scroll]

Të përmendurit dhe

të lëvduarit e Zotit

Gëte ishte, gjithashtu, i mrekulluar nga metafora mistike e Saadiut për “fluturën e dashuruar”, e cila u shua pak nga pak, duke humbur jetën e saj në dritën vezulluese. Për këtë mund të shihet, veçanërisht, poezia e “Divan…”-it për fluturën që fluturon nëpër dritë: “Selige Sehnsucht” (Mall i zjarrtë). Titujt më të hershëm të kësaj poezie kanë qenë “Selbstopfer (Vetëflijim)” dhe “Vollendung (Pëkryerje)”.
Në kapitullin e “Divan…”-it për Rumin përshkruan Gëte të drejtuarit me lutje e lëvdime ndaj Allahut dhe bekimin për këtë: “Schon der sogenannte mahometanische Rosenkranz, wodurch der Name Allah mit neunundneunzig Eigenschaften verherrlicht wird, ist eine solche Lob- und Preislitanei. Bejahende, vorneinende Eigenschaften bezeichnen das unbegreifliche Wesen; der Anbeter staunt, ergibt und beruhigt sich (E ashtuquajtura rozare muhamedane, në të cilën emri i Allahut lartësohet me nëntëdhjetenëntë cilësi, është një litani e tillë lëvdimi. Cilësi pohuese e mohuese tregojnë të pakonceptueshmen Qenie [Wesen]; lutësi mbetet i mrekulluar, nënshtrohet dhe qetësohet.).” (WA I7, 59)

[Pause_Print_Scroll]

Gëte dhe Islami

Në rininë e tij Gëte kishte dëshirë të studjonte filologji dhe arabistikë (ndërkohë që i ati dëshironte që i biri të merrej me studime juridike); ai gjithmonë i admiroi udhëtarët e parë në Arabi (Michelis, Niebuhr) dhe lexoi i mrekulluar gjithçka që ata shkruan e botuan për udhëtimet e tyre.
Në vitet 1814-1815, vite këto në të cilat hartoi “Divan…”-in e tij, u ushtrua Gëte me profesorët e orientalistikës Paulus, Sorsbach dhe Kosegarten (Jena) në të shkruarit dhe të lexuarit e arabishtes. Pasi pa dorëshkrime të arabishtes dhe u njoh me Kuranin, Gëte ndjeu një dëshirë të madhe për të mësuar arabishten. Ai kopjoi vetë tekste të shkurtra lutjesh dhe shkroi: “In keiner Sprache ist vielleicht Geist, Wort und Schrift so unanfänglich zusammengekörpert (Ndoshta në asnjë gjuhë tjetër shpirti, fjala dhe shkrimi nuk mund të trupëzohen në mënyrë kaq të pazgjidhëshme).” [Letër për Schlosser-in, 23.1. 1815, WA IV, 25, 165]
Në moshën shtatëdhjetë vjeçare Gëte shkruan (Noten und Abhandlungen zum West-östlichen Divan, WA 17, 153) se synon të përkujtojë “me respekt atë Natë të Shenjtë, në të cilën Profetit iu soll Kurani nga lart”.
Ai gjithashtu shkroi: “Askush nuk duhet të habitet me efikasitetin e lartë të Librit (Kuranit, sh.p.). Për këtë ai është cilësuar si jo i krijuar dhe i përjetshëm bashkë me Zotin nga ana e admiruesve të vërtetë të tij”. Më pas shtonte: “so wird doch dieses Buch für ewige Zeiten höchst wirksam verbleiben (kështu, pra, do të mbetet ky libër përjetësisht me efikasitetin më të lartë).” (WA 17. 35/36)
Edhe në ditët e sotme ne ruajmë si dorëshkrimet e studimeve të tij të para kuranore nga vitet 1711-1772, ashtu edhe ato më të vonshmet. Gëte u lexonte me zë të lartë anëtarëve të familjes së Dukës së Vajmarit dhe miqve të tyre përkthimin në gjermanisht të Kuranit nga J. Hammer (ndoshta edhe përkthimin më prozaik në anglisht të G.Sale). Shileri dhe e shoqja, që kanë qenë dëshmitarë të këtyre leximeve, na njoftojnë për to. (Letra e Shilerit për Kimbelin, 22.2.1815).
Gëte i ndjente mangësitë e të gjitha përkthimeve në latinisht, anglisht e frëngjisht dhe të përkthimeve më të reja. Në “Divan…”-in e tij Gëte thotë:

“Ob der Koran von Ewigkeit sei?
Danach frag’ ich nicht!…
Daß er das Buch der Bücher sei
Glaub ich aus Mosleminen-Pflicht”

(Nëse Kurani është nga përjetësia?
Për këtë unë nuk pyes!…
Që ai është Libri i Librave
Besoj nga detyrë e myslymanit)

[West-östlicher Divan, WA I6, 203]