Mbreti Zog --- Shqiperia ne kohen e Monarkise Zogiste

[Tomori]

Në vend të një rubrike
Ç'farë thotë shtypi i huaj për Mbretin Zog
Përkthime të Neritan Kolgjinit
Me këtë shkrim të autorit francez Pierre Chanlaine, po fillojmë një cikël shkrimesh të botuara në gazetat e huaja rreth Shqipërisë në kohën e Monarkisë Zogiste. Deri më sot kjo anë e historisë zogiste nuk është ndriçuar aq sa duhet dhe një pjesë thelbësore e komenteve të shtypit të huaj nuk njihen nga publiku i gjerë shqiptar. Prandaj shpresojmë e besojmë që studiues, historianë apo edhe simpatizantë të monarkisë të kontribojnë më tepër në këtë drejtim, pra në zbardhjen e komenteve të shtypit të huaj për Shqipërinë e asaj kohe e për Mbretin Zog. Eshtë një fakt i njohur se i huaji dhe njeriu që nuk ka përplasje interesash, është më i aftë për të gjykuar drejt për një çeshtje të caktuar. Ky parim njerëzor merr vlerë më shumë, kur kemi në diskutim çështjen e monarkisë shqiptare dhe figurën e Mbretit Zog I-rë. Përderisa historiografia komuniste dhe ajo pjesë e historianëve të indoktrinuar prej saj ende vazhdojnë të hedhin baltë mbi epokën zogiste, atëherë një prej përgjigjeve më efikase gjykojmë se është kjo nëpërmjet vlerësimeve të të huajve dhe dokumenteve të huaja.
Në këtë aspekt edhe ky shkrim me titullin origjinal "Pourquoi Zog I-er est aimé des albanais?" (Përse e duan shqiptarët Zogun e parë) botuar më 18 shtator 1928 në gazetën franceze "La Patrie" (Atdheu) është një kontribut i vlershëm. Për koinçindencë, titulli i gazetës franceze është i njëjtë me titullin e gazetës së legalistëve shqiptarë.
Me këtë rast po falenderojmë përzemërsisht e botërisht z.Evgjen Merlika, i cili e ka nxjerrë këtë shkrim nga arkivi i Ministrisë së Jashtme italiane dhe e ka dërguar posaçërisht për ne.
Me anë të këtyre shkrimeve, le të shpresojmë të mbushim një vakuum në spektrin e shkrimeve për monarkinë shqiptare e për Dinastinë Zogiste. Por kjo sigurisht kërkon sigurisht edhe ndihmën e miqve tanë jashtë e brenda Shqipërisë.


Një artikull i panjohur i gazetës franceze "La Patrie" 2 javë pas shpalljes së monarkisë shqiptare


1928: Përse e duan shqiptarët Zogun e parë

nga Pierre Chanlaine

La Patrie
18.09.1928


Z.Ahmet Zogu, president i Republikës shqiptare qysh prej 31 janarit 1925, sapo është shpallur Mbret i këtij vendi. Nëse ka kurora që bien, ka të tjera që lindin. Një barazpeshë e thjeshtë.
Kur unë luftoja dikur në Shqipëri, ai ishte vendi më i prapambetur që ekzistonte. Por gjithashtu një vend i bukur, ku përrenjtë derdheshin gëzueshëm prej maleve gjigante, - një vend simpatik. Shqiptarët e kanë mbrojtur gjithherë gjuhën e tyre kundër shtypjes greke ose turke. Shqiptari është i drejtë; ai çmon nderin më shumë se çdo gjë. Ai është ushtar i mrekullueshëm e me traditë. Të parët e tij kanë luftuar në Fornoue (Fornovo, burg në Itali pranë Taros në rrjedhën e lumit Po - shën. i përkth.) në gjirin e ushtrisë së Henrikut III, të Maksimilianit, të Françeskut I. Ai është i matur. Ai është trim. Si mund të mos e duash me gjithë shpirt?
Po, por përpara Ahmet Zogut, duhet ta themi troç se vendi nuk ishte shumë i sigurt. Ky vend i vogël ishte molepsur prej mikrobeve - komitët - të cilët po e shkatërronin. Nuk kishte një pushtet qendror. E nëse rastësisht Fuqitë e mëdha do të tentonin të vendosnin një të atillë (pushtet) askush nuk do t'i bindej.
Anarkia po bënte kërdinë dhe - me gjithë simpatinë që shqiptarët kishin ditur të nxisnin dhe pavarësisht protestave të tyre të zjarrta e të ligjshme - po kërkohej që, nëse do të ishte e detyrueshme, të bëhej copëtimi i shqiptarëve ndërmjet Greqisë dhe Jugosllavisë.

*****
Por erdhi Ahmet Zogu. Dhe vendi u transformua.
Në fillim ai vendosi një Kushtetutë. Dy dhoma. Dhoma e Deputetëve, e zgjedhur me votime të përgjithshme; Senati, në të cilin një të katërtën e zgjidhte Presidenti, ndërsa pjesa tjetër zgjidhej njëlloj si deputetët.
Presidenti i Republikës është në të njëjtën kohë edhe kryetar i Këshillit të ministrave; njëlloj si në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ai krijon qeverinë dhe përgjigjet para Dhomës së deputetëve.
I mveshur me funksionet e tij dhe i merakosur për detyrën, Ahmet Zogu punonte. Ai ndërtoi rrugën Durrës - Tiranë, Elbasan - Korçë, Tiranë - Shkodër, në këtë të fundit është ndërtuar ura e mrekullueshme e Matit. Shoqëria franceze e "Fives Lille" ka ndërtuar dy prej këtyre veprave gati artistike në rrugën Tiranë-Durrës, me të cilat ajo ka të drejtë të krenohet.
Këtyre rrugëve u shtohet edhe ajo nga Tirana në Berat, e ndërtuar së fundi, ajo nga Saranda në Bresnitza (Sarandë - Selanik) e cila ka qenë meremetuar gjatë luftës e që tani është kthyer në gjendje të mirë. Ahmet Zogu ka urdhëruar që nëpër këto rrugë të vendoset një shërbim i rregullt autotransporti. Por meqenëse lidhjet janë të ngadalta, pavarësisht përpjekjeve të bëra, ai ka ngritur tri linja avionësh: Tiranë, Vlorë, Korçë; Tiranë - Shkodër, Brindizi - Vlorë.
Dhe menjëherë, ja që vendi ka gjetur qetësi. Ahmet Zogu i siguron atij mjetet për të zhvilluar tregtinë. Ai ka rregulluar portin e Durrësit. Eshtë ngritur një shoqëri shqiptare për të prodhuar energji hidroelektrike të nevojshme për qytetin. Për herë të parë në këtë vend është ndërtuar një hekurudhë ndërmjet Tiranës dhe Durrësit; ajo është zgjatur tashmë drejt portit të Vlorës.
Dhe më tej, Presidenti ka vënë nën shfrytëzim në mënyrë të llogaritur, - më në fund, - pasuritë nëntokësore: bakrin e krahinës së Pukës, naftën e Elbasanit dhe të Vlorës, ku katër shoqëri - një franceze, një italiane, një angleze dhe një amerikane - bëjnë nxjerrjen e naftës. Ka filluar peshkimi dhe një shoqëri franceze e ka marrë me qira gjirin e Vlorës; peshkohet trofta e famshme në liqenin e Ohrit, janë përmirësuar kuajt e vegjël në rrafshnaltën e Mokrës, të cilët janë të famshëm për qendrueshmërinë e tyre dhe në tregtinë me shtetet fqinje, janë një burim të ardhurash të konsiderueshme për Shqipërinë.
Industria e vjetër - sapuneria, rafinim i vajit, fabrikat e duhanit dhe të alkoolit - mbrohen nga shteti; kultura e drithrave dhe e verës është zhvilluar. Dhe meqenëse një vend që përparon zgjon edhe lakmi, e cila të shtyn drejt drojës e njëkohësisht drejt admirimit, Ahmet Zogu ka krijuar një ushtri dhe një xhandarmëri. Për organizimin e secilës prej tyre janë ngarkuar oficerë italianë dhe anglezë. Gjithë forcat ushtarake arrijnë afër 20 mijë vetë.
Ahmet Zogu ka bërë për vendin e vet, atë që s'e ka bërë asnjë kryetar shteti tjetër. Kanë thënë se ai s'ka bërë gjë tjetër, veçse një koloni italiane...
Çfarë gabimi! A do ta lejonte patriotizmi shqiptar këtë? Në të vërtetë Shqipëria, si të gjitha vendet në zhvillinm, i shfrytëzon pasuritë e saj nëpërmjet shqoqërive të huaja. Por këto konçesione jepen me ankand dhe nuk ka asnjë rast që të ketë fituar një shoqëri italiane në rast ofertash të barabarta.


Një artikull i panjohur i "Giornale d'Italia" për marrëdhëniet Shqipëri-Itali

Politika italiane ndaj Shqipërisë në vitet '30-të


Artikulli me titull origjinal "La politica italiana verso l'Albania" (Politika italiane ndaj Shqipërisë) është botuar më 30.03.1930 (VIII) në gazetën italiane "Giornale D'Italia". Ky artikull është marrë nga arkivi i Ministrisë së Jashtme italiane prej z.Evgjen Merlika dhe postuar posaçërisht për ne.


Nuk mund të thuhet se shqiptarët kanë gëzuar një mirëkuptimin të gjerë nga ana e shkrimtarëve (analistëve) politikë. Racë shumë e vjetër, e shtrënguar pak nga pak (të banojë) në një territor më të vogël e të ngushtë se ai i hershmi për shkak të pushtimeve dhe, e zbuar prej qendrës së gadishullit (ballkanik) drejt brigjeve adriatike; origjinaliteti i saj etnik e gjuhësor absolut, - nuk i dha mundësi që të gjente një shtet mbrojtës, të afërt për nga raca e gjuha, - ashtu siç gjetën sllavët dhe ballkanasit e sllavizuar në kohën, kur në këtë gadishull u formuan bërthamat e para kombëtare, - në mënyrë që të ushqente qëllimet politike me ardhjen e erës së bashkësive të gjakut.
Për këtë arsye është një rast shumë i volitshëm që Dr.J.Swire, i Royal Geografical Society, "sub speciem aeternitatis" studiues që dëshmon se di të trajtojë problemet politike - i ka ofruar botës anglo-saksone një libër mbi Shqipërinë, prej të cilit, nëpërmjet bollëkut, rregullit dhe saktësisë së ngjarjeve të treguara, është e lehtë të mbërrish në ato boshte kryesore të historisë së këtij populli që janë janë çelësi për të kuptuar qendrimet e tij. (J.Swire - Albania, the rise of a kingdom - shën. i përkth.).