Marie Tuci: “Zoti më dha mëshirën që të vdes e lirë”

[Zana_ch]

Marie Tuci: “Zoti më dha mëshirën që të vdes e lirë”
Nga Anila Dushi



- Martirja e parë shqiptare e kohëve moderne që dha jetën për besimin fetar, do të ishte 22 vjeçarja Marie Tuci, e cila u vra nga regjimi komunist më 24 Shtator të vitit 1950, plot 55 vjet më parë.

- E mbyllën në një thes së bashku me një mace të tërbuar dhe e goditën me mjete te forta. Kur e nxorën nga thesi ishte transformuar sa nuk njihej. U dërgua në spitalin e të burgosurve në gjendje të mjerueshme e më pas në spitalin civil, pasi ishte falur nga shefi...

Marie Tuci: “Zoti më dha mëshirën që të vdes e lirë”

Marie Tuci është mbetet e vetmja femër në listën e 40 martirëve shqiptarë mbi të cilët po kryhet proçesi dioqezan i kanonizimit për lumturimin e tyre. Në bazë të rregullit të kishës për lumturimin kërkohen për secilin dhjetë dëshmitarë që ta kenë njohur, të kenë parë, ose dëgjuar për martirizimin e tyre.
Marie Tuci ka lindur në fshatin Ndërfushëz te Mirditës më 12 mars të vitit 1928, në një familje fisnike e cila ishte shumë e lidhur me kishën katolike. Ajo studioi në shkollën e mesme të motrave stigmatine në Shkodër, dhe më pas aspiruese për jetën fetare. Në vitin 1946 abat Frano Gjini e dërgoi së bashku me kushërirën e saj, Davida Gjonmarkaj (jeton akoma), si mësuese në shkollën e Mirditës, pasi Maria dallohej për shpirtin luftarak e human, dhe dëshirën për tu transmetuar dije të tjerëve. Në vitin 1946 sistemi komunist ndërmori një sërë masash persekutuese ndaj atyre që ushtronin besimin fetar. Maria i dënoi këto veprime duke u shprehur kundër poshtërimit që i bëhej kishës katolike nga komunistët. Këta të fundit mbyllën urdhrin stigmatin i cili vepronte në Shkodër dhe veri nga viti 1879. U arrestua më 10 gusht 1949, në kohën që si probande pritej t'i bashkohej urdhërit të motrave stigmatine si murgeshë. Pas një raprezalje të sistemit komunist të asaj kohe, lindur nga ekzekutimi i Bardhok Bibës sekretar i partisë komuniste në Mirditë, familjet më të dëgjuara të kësaj zone u dënuan, përfshi dhe ajo e Gjonmarkajve së cilës Maria i përkiste. Në të njëjtën ditë u arrestua dhe vëllai i saj, Mark Gjonmarkaj, i cili nuk e pa më as të gjallë, as të vdekur Marien. Në qelinë e burgut nuk hynte drita e diellit, ishte ftohtë dhe me shumë lagështirë.



Torturat e “shefit”

Por torturat për Marian lidhen me një emër. Ai ishte shefi i sigurimit të asaj kohe Hilmi Seiti, i cili u magjeps nga bukuria e 22 vjeçares dhe mendoi se mund te abuzonte me të sipas dëshirës, por kur hasi në rezistencën e saj, ai vendosi ta torturonte në mënyrën më çnjerëzore. E mbyllën në një thes së bashku me një micë të tërbuar dhe e goditën me mjete te forta. Kur e nxorën nga thesi ishte transformuar sa nuk njihej. U dërgua në spitalin e të burgosurve në gjendje të mjerueshme, ku nga plagët e marra nuk njihej. Nga spitali i burgut u dërgua në spitalin civil, pasi ishte falur nga shefi, ndërsa vetë ajo nuk dinte se përse falej nga ky shef, pasi nuk kishte bërë asgjë që përbënte faj. Në ditët e fundit që kaloi në spital vizitohej nga të afërmit e paktë, mes të cilave dhe shoqja e kushërira e saj Davida, që punonte si infermiere. Në fillim ajo nuk e ka njohur. Asaj Maria i ishte shprehur se shefi i sigurimit e kishte çuar deri ne fund fjalën e tij ku i kishte thënë se “do të katandis aq sa te mos njihesh”. Vajza e re është shprehur se e rëndësishme për të ishte që Zoti i dha mëshirën që të vdesë e lirë.

Mbushen 55 vjet nga vdekja e kësaj martireje të kishës, faji i vetëm i së cilës ishte besimi në Zot. Eshtrat e saj gjenden në varrezat e Rrmajit së bashku me ato të babasë së saj. Ndërkohë, mësohet se është drejt fundit proçesi i mbledhjes së dëshmive për kanonizimin e saj. Janë 5 shoqe të saj, përveç Marie Cepit e vdekur gjatë regjimit komunist që e realizuan dëshirën për tu bërë murgeshë vetëm në vitin 1991 - pasi sistemi ateist e ndërpreu probandinën e tyre, por ato kurrë nuk u martuan. Ato janë motër Bulgareski, Kaleta, Pashkja, Kraja dhe Shestani të urdhrit të Motrave Stigmatine në Shkodër. Nëse pas dëshmive të marra, Kisha Katolike do të pranojë kanonizimin, probandja martire Marie Tuci do te jetë kandidatja shqiptare e radhës për lumturim, krahas së lumes Nënë Tereza.

Kujtime...

Një e burgosur Olimbi Baruti, e cila ndau qelinë me Marijen dëshmon se nuk kishin ndërresa dhe vetëm një herë të afërmit e Maries u lejuan të sjellin rroba për të, dhe këto ajo i ndau me shoqen e saj. Një tjetër dëshmitare e asaj kohe, Vita Matlia, e cila ndau dy muaj të dënimit me të, shprehej se e vetmja mënyrë per tu ngrohur në qeli ishte përqafimi me njëra-tjetrën.

[Zana_ch]

20-vjeçarja që vdiq në spital nga dhuna e gardianëve Mësuesja që u dënua se këndonte kundër Enverit


Manjola Bregasi
E vetmja femër në listën e martirizimit. Quhet Marie Tuçi. Sapo kishte kaluar të 18-at kur u arrestua, pasi ishte pezulluar më parë nga detyra e arsimtares. Akuzohej se kishte mbajtur qëndrim kundër pushtetit popullor, duke zhvilluar takime edhe me persona të arratisur, të cilët i kishte ndihmuar dhe strehuar.

E që nga ky moment, vajza e re do të provonte mbi trupin e brishtë tortura nga më barbaret, të cilat e çuan drejt vdekjes së sigurt. Duke kërkuar mes dosjeve arkivore, për të gjithë ata që u dënuan gjatë regjimit komunist, për shkak të bindjeve të tyre fetare dhe kundërshtimit me doktrinën e kuqe, studiuesi Dr. Pjetër Pepa, nxori veç të tjerave edhe dosjen me numër 6646, që i përket të pandehurës, Marie Tuçi (Gjonmarkaj). Duhet theksuar që në fillim se ajo është mjaft e shkurtër, thuajse as një faqe e plotë celofani, çka do të thotë, rreth 15 faqe letër gjithsej, me hetim, gjykim e vendim. “E ç’krim mundur të kryente një vajzë e re, që futej në kuvend në moshën 18-vjeçare? Kë mund të vriste ajo me rruzaren dhe uratët e saj?”, pyet studiuesi Pepa, në faqet e librit që po përgatitet të nxjerrë për botim. “I vetmi faj i saj: ishte një vajzë e bukur! Preteksti u gjet se ishte edhe murgeshë e vinte nga një familje e rrezikshme, si ajo e Gjonmarkajve. Ajo, me guxim të madh mbronte besimin e vet, Zotin të cilit i besonte, dhe kundërshtonte doktrinën e komunizmit si ateizëm shkatërrues”.
Dosja 6646
Marie Tuçi, e bija e Nikollës dhe e Dilës, 22 vjeç. Nga katundi Ndërfushë i rrethit të Rrëshenit, e pamartuar, me profesion studente, arrestuar me 5.X.1949, e pandehur:
“Për qëndrimin e saj kundër pushtetit popullor është pezulluar nga detyra e arsimtares. Ka pasur takime me të arratisurit Llesh Marku, Bibë Vokrri etj, të cilët i ka strehuar dhe furnizuar me ushqime. Ka bërë edhe punën e ndërlidhëses mes tyre. Ka pasur dijeni për shumë elementë që do të arratiseshin dhe nuk i ka denoncuar. Ka popullarizuar këngën e kriminelëve me popullin e katundit, me anën e së cilës ata ofendonin pushtetin dhe udhëheqësin e tij. Faji provohet plotësisht nga vetë deponimet e saj, të bëra para organeve të hetuesisë, që parashikohen në bazë të nenit 3, nr. 14 e 17 të ligjit nr. 372 e ndëshkohen nga neni 17 i ligjit të mësipërm. Prandaj, kërkoj që e pandehura të thirret pranë asaj gjykate.
Nga deponimet në hetuesi:
Marie Tuçi - 12.X.1949.
...Po, kangën e kam dijtë, por nuk e di se kush e ka qitë...Mue ma ka thane Gjon Mark Ndou... kënga kishte këtë përmbajtje:
“Mbi bishat e kuqe, përmbi komunizëm
do të triumfojë nacionalizmi,
Me armët kreshnike, ecni moj rini,
Për të çliruar nanën Shqipëri!
Neve, Shqipërinë do ta çlirojmë
Dhe para flamurit do t’parakalojmë
Llogari do të japin para atdheut
Enveri, Tuku e Mehmet Shehu….
Kjo këngë këndohej me melodinë e këngës së hekurudhës “Se ç’po çel agimi…”
Hetimet vazhdojnë
Marie Tuçi: Për Markun, tim vëlla, kur janë ba zgjedhjet e Komitetit të Partisë në Rubik, kemi qenë tue shetitë me të e më ka thanë, ec mos të shetisim se janë shumë e po dalin e po na hedhin në lumë. Më ka pyet, a është Gjoni në Sh’palë? Ndër tjera, më ka thanë se edhe mue tash po me arrestojnë, se kam ndie një shok Sigurimi në klub, tue thanë se edhe ky e ka punën ekstra, se babë e axhë i ka pasë në burg. Në kundërshtarët ka kenë Nikollë Bardhoku e të tjerë. Në vitin 1949 kam kenë në Shkodër tek rrobaqepesi Gaspër Tirana, bashkë me Gjon Mark Ndoun dhe kunatin tim, Frrok Pergegen në shtëpinë e tij, për provë rrobash. Aty kam pa dy traktet që, ndër të tjera, thoshin: “Vëllezër e motra, oficerë e nënoficerë, të rinj e të reja, burra e gra, bashkohuni në luftën kundër komunizmit!”. Firmoseshin, njëra nga Organizata Nacionaliste e Maleve të Veriut dhe tjetra Komiteti i Përgjithshëm Nacional.
Deponimet
Për bisedat me Nikollë Bardhokun, pakënaqësitë e shprehura prej tyre ndaj pushimit nga puna të arsimtares etj., deklaron se si Frrok Pergega më ka tregue se nji natë kanë gërsite në dritare në dhomën e burrave, të arratisunit, kanë thirrë emrin e Ndreut, të jatit i cili ka hapë dritaren, i ka dhanë bukë e një tepsi peshk, ndërsa tjerët ishin fshehë në kopsht. Në grup ka qenë Llesh Mark Tuci e Ndre Prenga. I kanë kërkue e ai ka dhanë edhe një danë dhambësh.
Procesi gjyqësor
Gjykata e Lartë Ushtarake, në përbërje të së cilës janë: N/Kolonel Shuajp Panariti – Kryetar; Kap.I Nonda Papuli anëtar; Kap.II- Hydai Legjit- anëtar; nën asistimin e prokurorit Hilmi Telegrafi, jep vendimin:
Me padinë penale të ngritur nga Prokuroria Ushtarake e Ushtrisë Popullore, kundër të pandehurve:
1- Marije Tucit, e bija e Nikollës dhe e Dilës, vjeç 22, lindur e banuese në katundin Ndërfushë të Rreshenit, studente, me arsim 4 klasë të mesme, fshatare e mesme, a pamartuar, e padënuar, arrestuar me 5.X.1949.
2-Gegë Gjini, i biri i Ndout dhe Marijes, vjeç 63, lindur e banues në...analfabet..fshatar i varfër...arrestuar më 10.8.1949....
Të akuzuar se: Marie Tuçi ka bërë takime me të arratisurit dhe ka bërë pjesë në një grup kundërshtar. Prokurori kërkon deklarimin fajtor dhe dënimin me tre vjet heqje lirie e punë të detyruar. Gjykata vendos: dënimin me tre vjet heqje lirie e punë të detyruar. Në bazë të nenit 62 të K.P. ia zbut këtë dënim me privim lirie dhe në bazë të nenit 68 të K.P, i kthehet në dënim me kusht për 2 (dy) vjet kohe. (Për Gegë Gjinin – 2 vjet heqje lirie). Ky vendim është i formës së prerë.
Dëshmite
Maria ishte inteligjente, guximtare, me besim e fe, lutej vazhdimisht edhe në burg, ishte antikomuniste e vendosur. Një herë në muaj merrte ndërresat që ia dërgonte e ëma përmes një mikut të vet e ato, Maria i ndante me shoqet e veta, sidomos myslimane.
Olimbi Baruti - bashkëvuajtëse
Dëshmi:
E kam pasur shoqe burgu për disa muaj. Për të përballuar të ftohtin, rrinim të përqafuara gjatë me njëra-tjetrën, për t’u ngrohur. Qelia ishte e mbushur me ujë, nga shiu që pikonte deri te dyshekët. U shtrua në spital në kushte të mjerueshme e shumë rëndë. Ishte fryrë në bark, ndoshta ascid, ndoshta peritonit tuberkular, kush e mori vesh. Nga spitali i të burgosurve e transferuan në spitalin civil. Gjatë periudhës që ishte shtruar në spital, e vizituan motrat Stigmatine dhe të njohurit, vizita të shpejta e vetëm me pak fjalë. Maria nuk njihej kush ishte e vetë ajo ia tha shoqes së vet, Davidës, pak ditë para se të vdiste: “U vërtetua fjala e Hilmi Seitit, që m’ka thanë “do t’baj që mos t’njofin as familja jote!” I falem nderës Zotit që ditët e fundit po i kaloj e lirë!” Vdiq në spitalin e Shkodrës, më 24 shtator 1950. Trupi i saj u varros në Shkodër, në varrezat katolike, së bashku me të atin.
Vida Matlia - bashkëvuajtëse...