Psikoanalzia e Dashurise /Erich Fromm

[LABI]

Erich Fromm (1900 – 1980)

Frommi studijoi sociologjine dhe psikologjine ne Hajdelberg dhe Mynih. Doktorroj ne ne Universtitetin e Hajdelbergut (1922) … Me vone, me ftesen e shkolles se Çikagos shkoi ne Amerike, ku ligjeroj ne disa univestitete amerikane ... Frommi eshte njeri nder perfaqesuesit e rrymes te filozofise kritike te Shkolles se Frankfurit .
Ai shkroj shume vepra, nder to :

"Njeriu i nje dimensioni"
"Anatomia e destruktivitetit njerezore"
"Arratisje nga Liria"
"Erosi dhe Civilizimi"
"Psikoanalize e Dashurise"
"Arti i te dashuruarit"
"Te kesh apo te Jesh"
"Kunderrevolucioni dhe Revolta"
"Kultura dhe shoqeria"
"Mendja dhe Revolucioni"
"Fund i Utopise"
etj ..

Psikoanaliza e Dashurise
(Permbledhje e shkurter e vepres )

Autori ne kete veper problematizon dhe analizon, duke vene ne theks rrethanat dhe faktoret qe ndikojne tek njerezit , ne ndermarrjen ne menyre te (pa) vullnetshme te veprimeve te tyre .

Frommi fillon vepren me pyetjen "Njeriu ujk apo Dele ?" Ku ne vazhden e me tejme te trajtimit te librit ai i jep pergegje kesaj pyetje; duke problematizuar natyren e qenies njerezore …. Se cka e bene njeriun te jete i dhunshem , te jete i degjueshem ....??

Duket se nje pjese e madhe e njerezve ndikohet lehte, duke lene ne dore vullnetin e tyre ndonjerit qe di te flas me ze te embel ose kercenues - (sa per ti nenshtruare) …Pikerisht mbi kete teze qe njerezit jane "dele" – diktatoret e medhenje kane ngritur sistemet e tyre . Dhe eshte pikerisht thenia qe - "njerezit jane dele dhe kane nevoje per lider qe vendosin per ta", qe asocon ne kete teze .

Mirepo, nese e kthejme koken mbrapa historia flete ndryshe ; jane pikerisht keto "dele" te cilat zhvilluan nje histori te pergjakshme te njerezimit… Diktatoret si Hitleri , Stalini kane zhdukur miliona njerez , dhe pikerisht kjo mizori e njeriut ndaj njeriut kane quar mendimtar si Hobsi ne konkluzionin se njeriu ndaj njeriut eshte ujk (homo homini lupus) .

Keto fakte kane bere qe shume nga ne sot te mendojm qe njeriu eshte ne thelb me vese dhe shkatrrues , eshte nje vrases qe mund te hek dore nga loja e vet , vetem nga frika e ndonje vrasesi me te fuqishem .
Atehere , nese ujqit duan te vrasin , delja kerkon te ndjek pas dike… Per kete arsye ujqit dergojn delen te vrase , te pres e te mbys dhe delja bindet jo sepse knaqet po duhet t’i shkoj pas dikujt …

Madje ne keto raste Frommi thote : vrasesit duhet te trillojne nje histori per fisnikerine, per mbrojtjen e lirise se kercenuar, per femijet , grate, e masakruara, nderin e prekur ..
Me kete ilustrim ,Frommi perpiqet te shjegoj , se si lider , dictator te ndryshem gjate historise arriten te manipulojne me masen nepermjet formave, metodave te ndryshme te planifikuara…

Dhjata e Vjeter – e Adamit dhe Eves , mosbindja e tyre ndaj Zotit nuk quhet mekat dhe nuk permendet kurr fakti , qe kjo mosbindje ka prishur natyren e njeriut … Ne te kunderten, mosbindja eshte kusht per ndergjegjen e njeriut , per aftesin e tij te zgjedhjes dhe se fundi , ky akt i "pare" i mosbindjes eshte hap i pare i njeriut ndaj lirise ..

Pikepamja e vjeter tregon tregon se njeriu ka dy aftesi ; ate per te kryer te miren dhe ate per te kryer te keqen…dhe ne zgjedhjen e tij nuk nderhyen as Zoti … Ne rrjedhjen e historise se Kishes Kristiane , mosbindja e Adamit u konceptua si mekat .Madje si nje mekat i rende sa per te qthurrur natyren e njeriut dhe bashke me te – ate te gjithe pasardhesve te tij !!
Ne kete veper Frommi percakton dhe pershkruan tri dukur , te cilat sipas tij perbejne rrezkik ne orjentimin njerezore :

Dashuria per vdekjen ( Nekrofilia )
Narcisizmi
Fiksimi inqestioz simbolik

Tri orjentimet e lartepermendura ne kombinim lindin "sindromen e degradimit" .

FORMAT E NDRYSHME TE DHUNES

Dhuna Ludike ( dhuna lojes – playful) – eshte forme e zakonshme dhe jo-patologjike e dhunes, qe e gjejme ne ato forma , net e cilat dhuna ushtrohet per te zhvilluar shkathtesit e jo per te shkatrruar . Dhe nuk eshte e motivuar as nga urrejtja as nga egersia (lojra luftarake).

Dhuna Reaktive- eshte dhune e perdorur ne mbrojtje te jetes, lirise , dinjitetit, prones.. Ajo merr origjinen te frika dhe pikerisht ndoshta eshte forma me e zakonshme e dhunes ; frika mund te jete reale dhe e imagjinuar, e vetedishme ose e pa vetedishme… Kjo dhune eshte ne sherbim te jetes e jo te vdekjes , qellimi i kesaj eshte te ruaj e jot e shkatrroj.

Dhuna Hakmarrese – perderisa ne dhunen reactive qellimi eshte t’i shmanget fyerjes dhe kjo i sherbene funksionit biologjike te mbijeteses.. . Kurse ne dhunen hakemarrese, fyerja eshte kryer dhe dhuna nuk luan nje funksion mbrojtes. Ajo ka funksion irracional per te fshire si me magji ate qe eshte kryer net e vertete ..

Dhuna Kompensuese- e kuptojme dhunen si zevendsuese te aktiviteteve prodhuese, e cila verehet tek njeriu impotent… Njeriu kerkon te lere gjurme te veta ne bote per ta ndryshuar , dhe aftesia e tij per te perdorur cilesit e tij – eshte potence… Dhe pershkaqe paftesie kemi impotencen nga e cila njeriu vuan . Pikerisht si pasoj e impotences kemi shfaqjen e dhunes ne forme te sadizmit.

Sadizmi –eshte deshire per t’ju sjellur njerzve dhembje , e cila per baze ka qellimin e zotrimit te plote mbi mbi nje person tjeter…Qellimi sadizmit eshteta shendrroj njeriun ne nje send ; nga dicka me shpirte ne dicka te pa shpirte, meqe nen zotrim te plote dhe absolute qenia gjalle humb cilesin thelbesore te jetes – LIRINE .

Pikerisht sadizmi si pasoj e revoltes kunder paaftesise paraqitet ne forme te dhunshme, per ta shkatrruar jeten , meqenese nuk mund te arri ta krijoj. Njerezit impotent arrijne knaqesine e tyre madhe , kur shikojn njerz te shqyer nga kafshet e egra ose njerz qe vriten me njeri tjetrin – "eshte monumenti me i mad hi sadizmit" .

Dashuria per Vdekjen ( Nekrofilia) dhe Dashuria per Jeten (Biofilia)

Person ii prirur drejt nekrofilise terhiqet dhe magjepset pas gjithçkaje qe nuk eshte e gjalle , e nga cdo gje qe eshte e vdekur : kufoma, ndyresi, feqe etj .. Nekrofil jane ata qe adhurojn te flasin per semundje, funerale , vdekje… Nekrofili zhytet net e kaluaren , e kurr ne te ardhmen. Jane te ftofte, te larget, lekura e tij duket si e te vdekurit dhe shpesh ne f ytyr duket sikur eshte duke nuhatur ndonje ere te keqe .
I kundert me orjentimin nekrofil eshte ai biofil, thelbi it e cilit eshte dashuria per jeten.

Koncepti i Narcizmit- eshte concept i zbuluar nga Frojdi i cili perdori kete term per kuptimin e dukurive te veqanta si psikoza, dashuria , frika, xhelozia , sadizmi, dhe per kuptimin e masave popullore , si psh: prirjen e klasave per besnikerin ndaj lidereve te tyre.

Psikoza- eshte nje gjendje narcizmi, ne te cilen personi ka shkputur cdo lidhje me realitetin e jashtem dhe ka zevendsuar me realitetin – me personin e vet … Per ate qe nuk e njohum psikozen eshte e nevojshme te ilustrojm nje shembull :ashtu si e gjejm te personat neurotic ose tek ata normal ; qendrimi personit ndaj trupit te vet – pjeses me te madhe te tyre ju pelqene trupi i vet , fytyra dhe pot e pyesesh nese do ta ndrrojne me nje person tjeter ndoshta me te bukur thojne menjehere jo … Narcisti nuk eshte ne gjendje te shoh dhe kuptoj gjendjen dhe situaten e tjetrit.

Narcisti qe dashuron- nje grua e cila si pergjegjet dashurise se tij . Ai nuk do te jet i gatshem te mos besoj qe ajo grua nuk e do . Ai do arsyetoj: "eshte e pamundur qe ajo te mos me doj , kur une e dua ka shume".

Thelbi eshte qe personi narcist nuk arrineta konceptoj , kuptoj realitetin e nje personi tjeter si te shkputur nga vetja . Njeriu narcizist ashtu siq e ka bere "imazhin" e vetevetes, bene te njejten gje qe eshte e lidhur me te….Lidhja narciziste e prindit me femijet ; shume prind besojn se femijet e tire ne raport me te tjeret jane me te bukur e me intelegjent ..

Rezultati me i rrezikshem i narcizmit eshte shtrembrimi i gjykimit
Objekti i narcizizimit mendohet te jet i vlefshem ( i/e mire, i/e bukur, i/e mencur) j one baze te nje gjykimi objektiv vlerash , por sepse behet fjale per MUA .