Omar Al-Khayyam

[Shqiptare_ne_Turqi]

Lindi ne vitin 1044 ne Nishapur, kryeqyteti i Khurasanit (ne Iran). Ai njihet si Persian. Pjesen me te madhe te jetes se tij e kaloi ne Nishapur ( Azia Qendrore ). Vdiq ne vitin 1123 e.r. ne Nishapur.

Omar Al-Khajami ishte nje matematikan dhe astronom i shquar. Ai ishte gjithashtu i njohur si POET , FILLOZOF dhe fizikant. Ne librin "Historia e Filozofise perendimore", Bertrand Rusell véren qe Omar Kajami ishte i vetmi njeri qe ai njihte i cili ishte poet dhe matematikan ne te njejten kohe. Ne vitin 1079 C.E. Omar Khajami rregulloi Kalendarin Diellor. Kontributi i tij ne Algjeber u vleresua ne gjithe Europen. Ne Perendim ai njihet per permbledhjen poetike me titullin "Rubaiyat" (Strofat) e cila u perkthye nga Edward Fitzgerald ne 1859. Emri i tij i plote ishte Ghijath al-Din Abul Fateh Omar Ibn Ibrahim al-Kajam.
Kajami dha nje kontribut te madh ne Matematike dhe vecanerisht ne Algjeber. Libri i tij rreth Algjebres, me titullin "Makalat fi al-Xhabr wa al-Mukabila" mundesoi zhvillim te madh ne kete fushe.

Omar Al-Kajami eshte i famshem per nje tjeter veper té tij e cila e ndihmoi gjate kohes kur ai po punonte per Sulltanin Selxhuk, Malikshah Xhelaludini. Atij i kerkuan te zhvillonte nje Kalendar Diellor te perpikte i cili do te perdorej per mbledhjen e te ardhurave shteterore and qellime te tjera administrative. Per te plotesuar kete detyre, Omar Kajami nisi detyren e tij ne observatorin e ri ne Ray ne vitin 1074 e.r. Kalendari i tij i quajtur "Al-Tarikh-al-Xhelali" (Rruga e Xhelalit) eshte superior ne krahasim me kalendarin Gregorian dhe eshte i perpikte brenda nje dite ne 3770 vite. Ai percaktoi qe gjatesia e vitit perbehej nga 365.24219858156 dite. Kjo tregon qe ai e njihte rendesine e perpikmerise duke dhene rezultatin ne 11 thyesa dhjetore. Gjatesia e vitit ne kohet tona njihet 365.242190 dite. Kjo shifer krahasuar me ate dhene prej Omer Kajamit ndryshon vetem tek shifra e gjashte e thyeses dhjetore.

Kajami ndihmoi gjithashtu edhe ne fusha te tjera shkencore. Zhvilloi njé metode per percaktimin sa me préciz te peshes specifike. Ai shkruajti dy libra rreth metafizikes, "Risala Dar Wujud" dhe "Nauruz Namah". Si poet, Kajami njihet per "Strofat" e tij. Temat e tij perfshijne mistike komplekse dhe mendime filozofike.

Dhjete libra dhe tridhjete monografe te Omer Kajamit kane mbijetuar. Keto perfshijne kater libra rreth matematikes, nje rreth algjebres, nje rreth gjeometrise, tre rreth fizikes dhe tre libra rreth metafizikes. Kajami dha ndihmese te madhe ne zhvillimin e matematikes dhe gjeometrise analitike e cila ishte me perfitim te madh per Europen disa shekuj me vone.

[Shqiptare_ne_Turqi]

Té nderuarit diskutues,sigurisht se shumica ne két forum i dijn keto té dhana rreth kétij njeri kaq té MADH ne histori ... Uné fillova temen ma tepér té diskutojm rreth poezis dhe fillozofis sé Omar Al-Khjamit ...

Qfar mendoni ju,pér két njeri té madh ? ...

[Shqiptare_ne_Turqi]

Uné,pasi qé mendova ku t'ja filloj két temé, (se ma teper anén fillozofike dhe rubaijat
" strofat " e tij du té diskutohen. ) fillova te astronomia..

Pra,lirisht munden moderatoret me levizé, po u a la atynve ..

[~AnnA~]

Shqiptare ne turqi,te pergezoj per temen! Eshte shume e bukur....Omar Al-Kajami ishte i vetmi (ne ate kohe)shkenctar dhe ne te njejten kohe dhe poet...
Meqe tema ka te beje me shume me anen filozofike dhe poezine e ketij njeriu te madh,une e leviza ne rubriken e "Filozofise".
Flm ne mirekuptim!

[gjini]

Kisha pas deshire te kem ma shum kohe qe te lexoj per kete njeri kaq te madh te ketij mijvjeqari.

[Shqiptare_ne_Turqi]

Té faleminderit AnnA, qé e paske qit temen taman ne vendin e duhur

Athua, a jem shum qé gjejm mendimet tana pér jeten,pér njeriun ne vargjet e tij ?... ( rubaijat )

Rubaijet (strofat ) e poetit,jan shum té thjeshta ti kuptojm por aq,na shtyjn té mendojm shum thell...

Gjini,té presum... Na nderon,ta gjéjsh kohen té bisedojm pér Omar KHAYYAM in ...


pra,fillojm me disa rubai ...

Rubairat jane perkthyer fillimisht nga F. Noli ,


A di përse këndesi po këndon
Dhe menatë nga gjumi po të zgjon?
Që shkoi një ditë po të lajmëron,
Dhe ti, çkujdesur, fle dhe ëndërron.


Zgjo-hu! Mëngjezi me shigjet' e grisi
Perden e Natës, Yjt' i arratisi,
Dhe Dielli gjahtar me rreze kapi
Qdo majë mali, pallati e lisi.

[GURI SYLAJ]

"Naten ,kur flinja me tha gjumi -pi
ngre kupa e puthe qupa,
se ne gjume e ne varr -s'ka lumturi!"

Ndoshta citimi nuk eshte i drejte por kerkoj falje!
Per Omar Khajamin kam mesu qysh ne shkollen e mesme por vetem permes permbledhjes se tij te mrekullueshme "Strofat"!
E falenderoj Zonjen per temen dhe te dhenat ,kaq te qmueshme ,per kete personalitet kaq te madh ,te shkences e te artit!Eshte knaqesi dhe nje rast i jashtezakonshem ku mund te mesojme shumecka e per mesim te mire duhet ,gjithmone ,gjete kohe e mundesi!

[Shqiptare_ne_Turqi]

Postimi origjinal është bërë nga GURI SYLAJ

"Naten ,kur flinja me tha gjumi -pi
ngre kupa e puthe qupa,
se ne gjume e ne varr -s'ka lumturi!"

Ndoshta citimi nuk eshte i drejte por kerkoj falje!
Per Omar Khajamin kam mesu qysh ne shkollen e mesme por vetem permes permbledhjes se tij te mrekullueshme "Strofat"!
E falenderoj Zonjen per temen dhe te dhenat ,kaq te qmueshme ,per kete personalitet kaq te madh ,te shkences e te artit!Eshte knaqesi dhe nje rast i jashtezakonshem ku mund te mesojme shumecka e per mesim te mire duhet ,gjithmone ,gjete kohe e mundesi!

I nderuar Guri,ma bére qejfin shum me pjesmarrjen ténde né ket temé ...



KHAJAMI, né strofat,"rubaijet " e tij ( afro 200 ) tregon, me njé gjuhé te buté, rrjedhéshém dhe me stil realisté, pérjetimet vézhgimet nga rrethi i tij, pérshtypjet pér ikjen e kohes..Ashtu qysh e sheh,realist e pa u fut fare ne artificialitet...

Sipas poetit té madh,realiteti ésht ajo qé e jetojm . Pértej késaj jete s'ka jété tjetér..Realiteti i njeriut ésht sa té jeton; masa ma e pércakétueshém nuk ésht imani por ésht,mendja dhe sentenca ...
Njeriu egziston me mend; andaj ésht masa ma e percakétueme ...dhe realiteti arrihet vetum ne rruge te mendjes.....



Xhami e Kish' e Tempull: robëri!
Këmban' e Minare: një patërdi!
Dervish e Prift e Hoxh' e Kryq e Hënë:
Pengime që të gjitha për Liri

[gjini]

Natën kur flija, më tha shpirti: "Pi!
Në gjumë dhe në Varr s'ka lumturi.
Ngreju! Sa rron, zbras Kupa dhe puth çupa;
se ke shekuj që të flesh në qetësi".


2

Në ëndërr, kur Agimi zbardhëllonte,
Një zë që nga Taverna po gjëmonte:
"Cohuni, djema, e Verë sillnani,
Se Fati na e tha lëngun sonte".


3

Dhe posa në tavernë këndoi gjeli,
Besnikët jashtë thirrën "Portat çelni!
E shkurter është Jeta, ja, u mplakmë
Dhe mbetmë si kofini pas së vjeli".


4

A di përse këndesi po këndon
Dhe menatë nga gjumi po të zgjon?
Që shkoi një ditë po të lajmëron,
Dhe ti, çkujdesur, fle dhe ëndërron.


5

U gdhi! Me verë zëmrën e zbardhëlloj
Përdhe çdo Fe të Natës e dërmoj:
Në Djall dërgoj Parajsën e përpjetë,
Gërshetin me lahutën lavdëroj.


6

Kur Diellin me zjarr kurorëzuar,
E pret me gas Natyra faqeshkruar,
Shoqen me mall po shoh në gjumë shtruar
Dhe foshnjën buzëqeshur më të zgjuar.


7

Ja, Kup' e Qiellit skuqet prej Agimit,
Bilbili nisi këngën e dëfrimit
Me trëndafilin: Eja, Faqepjeshkë,
Natyra qesh; nem Qelqin e Rubinit.


8

Zgjo-hu! Mëngjezi me shigjet' e grisi
Perden e Natës, Yjt' i arratisi,
Dhe Dielli gjahtar me rreze kapi
Cdo majë mali, pallati e lisi.


9

O Engjëll faqedritë, ja u gdhi,
Shtjer Verë dhe këndo me ëmbëlsi!
Xhamshidi e Khosroj qysh lulëzuan,
Qysh dimërojnë sot në Varrverri.

[gjini]

10

Ja, Mars'i ri dëshirat na valon,
Cdo shpirt i mënçur në Gërmadhë shkon
Ku dor' e Moisiut zbardh nga degët
Dhe frym' e Krishtit tokën gjelbëron.

11

Mbi lulet po pikojnë vesë retë,
Dhe me një zë qiellor Bilbili shkretë:
Ah, Verë! Verë! Trëndafilit
I lyp t'i skuqë faqëzën e zbehtë.


12

Bilbili nëpër kopshtet në Pranverë
Sheh Lilin Kup' e Trëndafilin Verë
Dhe thotë: "Puthuni e pihuni!
S'e gjeni këtë ditë tjatër herë".


13

Shiko luadhe, lule, bukuri,
Lumenj kristali, kronj e brohori:
Nga dimri Ferr pranvera Qiell na ndriti,
Gëzo mi Dhe Parajsën me Huri.


14

Desh Trëndafili e thotë: "Lulëzoj
Dhe botës bukurinë po ia shtoj:
Pastaj e hap kuletën e mëndafshtë
Dhe përmbi kopsht thesarin po e shtroj".


15

"Jam, thotë, lulja e Josefit t'ri
T'Egiptes, xhevahir, zëmërflori:
Ja edhe rrob' e kuqe gjak, e çjerur
Prej vllezërve dhe gruas Petefri.


16

Tufani kopshtin kur ma çkatërron
Dhe Rrot' e Fatit shpresat m'i dërmon,
Pështillem si burbuq' i Trëndafilit,
Po zemra gjak përbrenda më pikon.


17

U dogja dhe u përvëlova: Verë!
Nga vrer'i lotëve u shova: Verë!
Në Qelq rubin, e Dashur, dhe Luten
Dhe nga ky zjarr shpëtova: Verë!


18

Me Ver' e Vajza, me Lahut e Valle,
Me Fyell e me Këngë po s'u çmalle,
Jeta s'vlen hiç: Se pa këto nuk është
Veç pemë helmi, pus e tym vërdalle.


19

Nga njëra dorë Trëndafil e Grua,
Nga dora tjatër patsha Rrush e krua:
"Zotit - po thoni - i ardhtë keq për mua!"
Po as m'a fal pendimin, as ia dua.


20

Një Engjëll më tërhiqte në Xhami,
Një Djall po më zvarrniste në Dolli;
Po Ver' e kuqe e fitoi davanë:
Gërshet këtej - edhe andej Hardhi.

[Shqiptare_ne_Turqi]

Gjini i nderuar,gézohem qé gjen kohen ti bashkangjitesh temés.Dhe,pér rubaijet e té madhit té sjellura nga ti ,faleminderit ...

Pra,uné pokam déshir dhe té diskutojm rreth atyre rubajive ...

[GURI SYLAJ]

Nga njëra dorë Trëndafil e Grua,
Nga dora tjatër patsha Rrush e krua:
"Zotit - po thoni - i ardhtë keq për mua!"
Po as m'a fal pendimin, as ia dua.


I mora keto vargje sa per te thene dy fjlae!
Ne shiqim te pare ,po u ngutem ,do te thonim se Autori gabon kur nuk e don pendimin ,por ,ne te vertete Ai nuk kerkon as me shume e as me pak se PARAJSEN dhe ate ,jo dikund ne amshim por ketu ne kete jete dhe ne kete Bote!
Dhe ka plotesisht te drejte sepse te gjitha u krijuan per njeriun ,ndoshta edhe per sprove ,por megjitheate ,ne kete sprove duhet te mundohet me e zgjedhe me te miren qe jeta te kete kuptimin e saje!
Autori nuk po kerkon dhune ,vrasje ,nenqmim apo tallje me te tjeret dhe nga kjo nuk i duhet fare pendimi pavaresisht cka thone te tjeret,ata qe nuk kan koncept pozitiv per jeten dhe gjithecka qe i rrethon!
Poeti ,edhe njehere po e verteton shpirtin e tij te qilter dhe deshiren e qellimin e tij qe kjo BOTE te jet vend i gezimit ,harese ,defrimit ku e keqja nuk duhet te gjeje vend!

[Makresh]

Përshendetje,

Omari ka qen i dishjem ne matematik, astronomi, ne gjuhe te huaja, ne drejtesi dhe histori.
Njohurit e tia te medha t'astronomis, e ben ate drejtor t'observimit astronomik te Bagdadit por ky nuk ishte synimi i tij.
Por ai eshte me shume i njohur per poezit e tia te cilet me te njohurat jan "Kuatran". Poemet e tia jan te mbushura me ateizem. Prej ketu, nuk eshte edhe aq befasi qe perendimi interesohet dhe publikon poemet e tia. Ato jan perkthyer ne shume gjuhe te huaja si anglishtja, frengjishtja, rusishtja, gjermanishtja etj,. Poeti eshte keqperdor gjat periudhave koloniaziste nga anglezet si ne Indi, ashtu edhe ne Iran duke e prezantuar ate si nje shkrimtar te madhe "Musliman" !

Prej poezive te tia e gjejm edhe kete :

"Pi verë, sespe eshte fryma e shpyrtit dhe ilaqi i cili te sheron

"Kur je i mbushur me plot merzira,

"Kerkoje shpetimit tend ne verë, eshte arshi i Nuhit.


Per t'mbretruar mburrja lloj licence per ateistet, ai shkruan :

"Përcjelli partizanet e atyre te cilet ikin aq sa te mundesh,

"Shkatrroj shtyllat e agjërimit, dhe faljes (namazit)

"Degjoje fjalimin me te mir te Khayyamit

"Pi, kendo dhe hec per tek embelsirat,.


Per ta qeshur ligjin Sheriat dhe te manifestuar kokfortsin e tij ndaj Mësuesit dhe ndaj pendimit ai thot :


"Cdo dit, e ushqej synimin per t'me penduar,

"Ne arritje te nates me gotat plot te mbushura

"Dhe tani vie stina e luleve dhe them :

"O Zot, pendohem qe jam penduar

Disa hulumtues si Az-Zarkali mbeshtezin tezen qe Omari me t'vertet eshte penduar me von dhe ka kryer haxhin per ne Meke. Disa tjer mohojn nje gje te tille. Me gjithate, ne poezit e tia shohim qe ai eshte "penduar" por jo per te njejten arsye ! Dhe çdo njeri qe beson ne Allah dhe ne diten e gjykimit nuk mund te gjej simpati ne te shkruaren e Omerit, sepse njekohsisht po behesh mohues ndaj të vërtetës e cila per njerzit e paorientuar eshte kurtha ideale ! Baca Syle gabon kur thote qe ai ishte pa mekat, mekati i tij ishte dhe mbetet mohimi i Zotit dhe pranimi i Profetit Muhamed si Rob të Zotit ! Nese je ne udhekryq at here zgjidhe njeren an, e mos luaj zig-zag sepse keshtu behesh udhezuar i verber, e siq thot njeri prej ungjilleve, "i udhezuari i verber i cili udhezon te verberin e qon drejt e n'grop" ! Pra keni kujdes me kesi lloj temash qe hapen "lidhje-pa-lidhje" (eshte termi exact)!

[GURI SYLAJ]

Nuk kisha dasht qe gjithecka dhe gjithekun te hyj nje fryme mohuese ndaj asaj qe nuk mendoj dhe nuk e kam thene une!
Nuk kisha dasht qe ne secilen teme te mbisundoj bindja se une jam me i miri dhe i vetmi!
Ketu eshte fjala per poetin ,qe deshtem apo nuk deshtem ne ,ne kete rast po flasim per nje Poet te kalibrit botror!
Dhe nga momenti kur ai "vrapon "mbas te mirave te kesaj bote ,i vetedijshem se ne kete mes ka edhe gjera te kqia ,por qe i injoron deri ne skajshmeri ,vlera e strofave te tij rritet shumefish.

Dhe ne fund kisha dasht qe ketu te bisedohet per poetin e jo per ate se kishte apo nuk kishte te drejt!
Ka tema tjera ku mund te diskutohet ne kete fryme!

[Makresh]

Postova dy strofa nga ai, gje e cila e shpjegon fort mir gjendjen e tij shpirtrore e cila ne parim te par eshte kaotike, i deshpruar revoltohet kunder asgjeje, kunder te tjereve, kunder vetvetes sepse kupton qe dijen te cilen e posedon si mjafton per ta siguruar te ardhmen, dhe aq me shum qe plaket, aq me shum friga dhe tmerri e kaplon, ai gjen mbeshtetje tek pija e cila ben qe ai te dal pak nga kjo bot te cilen po mundohet te ik me çdo kusht ! Kritika eshte shtylla e poezis, poeteve ! E dhash edhe mendimin tim rreth arsyes se pse u be kaliber boteror. Interesi, arma me e fuqishme e kesaj bote, krenaria, dobsia me e madhe e kesaj bote dhe kur ti besh keto dy bashk rezultati eshte Perfekt !