Krerët fetarë në lëvizjen kombëtare shqiptare në Vilajetin e Kosovës (1878-1912)

[Kercovari]

.......

Kryengritjet e vitit 1910-1912 në Vilajetin e Kosovës shoqërohen me data, ngjarje dhe personalitete të rëndësishme, por, të cilat, fatkeqësisht, deri sot padrejtësisht u mohuan. Pra, në këtë punim kemi bërë përpjekje që ta spikatim rolin e ulemave në këto ngjarje me rëndësi në Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, sikundër ishte kontributi i Sinan Maxherës e Mulla Idrizit në Kazanë e Gjilanit, si bashkëluftëtarë të Idriz Seferit, pastaj Mulla Rifatit të Drenicës e Shejh Hamdiut të Gjakovës si dy nga bashkëluftëtarët e Isa Boletinit;. me interes është edhe figura e Mulla Sinan Maxherës, si faktor i rëndësishëm në Kryengritjen e vitit 1910, të cilin, pas thyerjes së kësaj Kryengritje në grykën e Kaçanikut, xhonturqit do ta varin, duke ia ekspozuar trupin para masës. Në bazë të hulumtimeve tona na është krijuar përshtypja se numri i ulemave që u angazhuan në Lëvizjes Kombëtare Shqiptare ishte edhe më i madh sesa ky që kemi cekur në punim. Gjithashtu, është me interes të potencohet se për popullin e Vilajetit të Kosovës fatale ishte periudha e viteve 1912- 1913, që në histori njihet me togfjalëshin luftërat ballkanike, të cilat ishin të shoqëruara me terrorin serbo-malazez mbi popullin shqiptar, me ç’rast nuk u kursen e as ulemaja gjithandej Vilajetit të Kosovës, duke i keqtrajtuar, masakruar e disa prej tyre duke i varrosur për së gjalli. Sa i përket tolerancës ndërfetare, shohim se kemi të bëjmë, krahasuar me popujt e tjerë të Ballkanit, me një vetëdije konstruktive, të cilës pa asnjë dyshim i kanë kontribuar shumë edhe ulemaja. Marrë në përgjithësi, për kontributin e ulemave shqiptarë në Lëvizjen Kombëtare, në Vilajetin e Kosovës, në vitet që i kemi shqyrtuar, mund të thuhet me gojën plot se pjesa dërrmuese e tyre ishte pranë halleve, problemeve, fatkeqësive dhe kthesave historike të besimtarëve dhe të popullit të tyre. Shumë nga ulematë ishin përkrahës e pjesëmarrës në ngjarjet e shënuara në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare gjatë viteve 1878-1912 në Vilajetin e Kosovës; shumë prej tyre, duke u përpjekur që ta mbrojnë nga terrorizimet dhe masakrimet popullatën së cilës i përkisnin u flijuan së bashku me të. Në mënyrë të veçantë, në periudhën e fundit të shek. XIX dhe të fillimit të shek. XX, kur u zhvilluan kryengritje gjithandej trojeve shqiptare, del në pah roli i pamohueshëm i ulemave për mobilizimin e përgjithshëm shpirtëror masave të gjera popullore shqiptare për ta mbrojtur atdheun nga mësymjet e egra sllave, por edhe kontributi i tyre që dhanë drejtpërdrejt si pjesëmarrës në këto zhvillime.
Vlerësimet e këshilltarëve shkencor për librin: “Krerët fetarë në lëvizjen kombëtare shqiptare në Vilajetin e Kosovës (1878-1912)”, të autorit Mr. Nuridin Ahmeti.

Prof. Dr. Xheladin Shala, këshilltar shkencor në Degën e Historisë të Institutit Albanologjik të Prishtinës, vlerëson se Mr. Nuridin Ahmeti e ka përmbyllur me sukses një projekt të rëndësishëm për historinë e Kosovës, për periudhën 1878-1912, sidomos për historinë e kulturës fetare dhe pjesëmarrjen e ulemave në këto rrjedha të historisë së Vilajetit të Kosovës. Ky dorëshkrim paraqet një studim me interes për shkencën dhe sa më parë që të jetë e mundur, do ta kisha rekomanduar, që të bëhet pronë e opinionit të gjerë shkencor, që nënkupton botimin e veçantë. Akad. Feti Mehdiu, ligjërues në Degën e Orientalistikës në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinës, vlerëson se kjo është "vepër e cila e pajis lexuesin me një këndvështrim tjetër çfarë jemi mësuar zakonisht të lexojmë mbi krerët fetarë të Kosovës. Në këtë studim, autori, nëpërmjet burimeve relevante, paraqet me kujdes kontributin e krerëve fetarë të Kosovës edhe në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Për shkak të vëllimit të madh të materialit, ky studim do të botohet në dy pjesë. Aktualisht po botohet vëllimi i parë, ku flitet mbi kontributin e krerëve shqiptarë myslimanë, ndërkaq në të dytin, do të spikatet kontributi i krerëve shqiptarë katolikë por dhe ortodoks. Si i tillë, ky studim shkencor do të jetë një kontribut i vlefshëm për historiografinë shqiptare të Kohës së Re, i cili në të ardhmen mund të shërbejë edhe si referencë për gjithë ata që mendojnë t’i qasen problemeve të ngjashme". Prof. dr. Gazmend Rizaj, ligjërues në Degën e Historisë në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës, vlerëson se kombi shqiptar është i pasur me figura të shumta historike qoftë ato kombëtare, qoftë fetare. Kështu që, ata kaherë e kanë merituar studimin dhe nderimin, për çka autori i ri mr. Nuridin Ahmeti me monografinë “Krerët fetarë në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare në Vilajetin e Kosovës 1878-1912” ia ka arritur qëllimit që t’i vërë në pah disa nga krerët e njohur me tituj fetarë, por me bagazh të pasur kombëtar, duke i trajtuar realisht me qëllim t’i bëjë shërbim të mirë historisë sonë kombëtare. Pra, ata krerë nuk ishin vetëm në shërbime fetare, por gjithashtu i dhanë kontribut të çmueshëm edhe çështjes sonë kombëtare, duke shërbyer si burim frymëzimi për brezat e ardhshëm.