Arratisje nga Liria

[LABI]

PËRMBLEDHJE E SHKURTE E VEPRËS


“ARRATISJE NGA LIRIA”


Të autorit ERICH FROMM




1) LIRIA , DETERMINIZMI , ALTERNATIVIZMI


A është njeriu i lirë të zgjedhë të mirën në një të qenët të caktuar , apo nuk e ka këtë liri zgjedhjeje, sepse është i kushtëzuar nga forca të brendshme dhe jasht tij ?
Nëse lirinë e kuptojmë liri zgjedhjeje , atëherë çështja zgjidhet duke pyetur nëse jemi të lirë të zgjedhim, psh: midis A dhe B.
DETERMINISTËT – thonë se nuk jemi të lirë sepse njeriu, ashtu si gjithë gjërat e tjera në natyrë, është i kushtëzuar nga rrethanat… Ashtu edhe njeriu është i determinuar të zgjedhë midis A ose B.., për shkak të motiveve që kushtëzojnë për të zgjedhur A ose B.
Kundërshtarët e determinizmit mbështesin të kundërtën …
a) S’pari - pohohët mbi bazën fetare , që Zoti i dha njeriut lirinë për të zgjedhur midis së mirës dhe së keqës – pra njeriu e ka këtë liri !!
b) S’dyti - - pohohët , se njeriu është i lirë … përndryshe nuk mund të bëhet i përgjegjëshëm për aktet e tij .
c) S’treti – njeriu ka përvoj subjective të të qenit i lirë …Pra kjo vetëdije e lirisë është një provë e ekzistencës së lirisë .

Përderisa Postulati i Determinizmit- është i njohurà që njeriu nuk është i lirë të zgjedhë që vendimet e tij janë në çdo cast të shkaktuara dhe të përcaktuara nga rrethana e brendshme dhe të jashtme .

Liria e Njeriut - qëndron në mundësitë e tij për të zgjedhur midis mundësive konkrete ekzistuese (alternativave).
Në këtë kuptim liria mund të përkufizohet jo si “veprim në vetëdijen e domosdoshmërisë”…Por si një veprim mbi bazën e vetëdijës së alternativave dhe pasojave të tyre ..

Nuk ka kurr indeterminizum ; Ka ndonjëherë DETERMINIZËM ndonjëherë ALTERNATIVIZËM.



2. LIRIA : NJË PROBLEM PSIKOLOGJIK ?

Kur shikojmë aspektin njerëzor të lirisë , dëshirën e nënshtrimit dhe etjen për pushtet, na dalin përparësi këto pyetje të pashmangëshme :
Çfarë është liria si përvoj njerëzore ?
Liria është vetëm mungesa e presioneve të jashtme apo është edhe prania e diçkaje?
Cilët janë në shoqëri faktorët socialë dhe ekonomik që shpiejnë në favorë të lirsë?
Analiza e aspektit human të lirisë dhe autoritarizmi na detyron të shikojmë rolin që faktorët psikologjik që zhvillohën si forcë e procesit shoqëror e cila na qon në ndërveprimin e faktorëve ekonomik ,ideologjik dhe psikologjik,në procesin shoqërorë
Në shekujt e fundit imazhi i zakonshëm për njeriun ishte a ii një qenie të arsyeshme , veprimet e të cilit përcaktohën nga interesi egoist dhe nga aftësia për të vepruar në përputhje me të … Edhe shkrimtarë si Hobsi , që shikonin tek vullneti për pushtet dhe armiqësinë – forcat lëvizëse të njeriut e shpjeguan praninë e këtyrë forcave si rezultate logjike të egoizmit .
Meqenëse njerëzit janë të barabartë dhe kanë të njëjtën dëshirë për lumturi dhe meqë nuk ka pasuri të mjaftueshme për t’i kënaqur të gjithë në të njëjtën masë, domosdoshmërisht luftojnë me njëri-tjetrin dhe dëshirojnë pushtetin për të siguruar realizmin e ardhshëm të asaj që kanë .



3. DALJA INDIVIDIT DHE AMBIGUITETI I LIRISË

Historia sociale e njeriut (individit) fillon në momentin kur ai , duke dalë nga një gjendje uniteti me botën natyrore, u bë i ndërgjegjëshëm për vetvetën si njësi e ndarë nga natyra dhe njerëzit tjerë .
Individualizmi ka arritur kulmin e vet në historinë moderne, në shekujt që shkojnë nga reforma në kohën tonë .
Një aspekt i arratisje së indidividualizmit është edhe UNI – personal si njësi autonome integruese e një identiteti fizik, emocional dhe mendorë të njeriut .
Aspekti tjetër i individualizimit është VETMIA- në rritje . Njeriu bëhet i ndërgjegjëshëm se është vetëm , se është një njësi e ndarë nga gjithë të tjerët. Kjo ndarje nga një botë që përballë ekzistencës së vet individuale është tepër e fortë dhe e fuqishme... dhe shpesh kërcënuese dhe e rrezikshme që krijon ndjenjë pasigurie , pafuqie dhe ankthi që shtynë që individi të shtyhet në vetmi .
Pikërisht nga presionet e papërballueshme nga ana e botës së jashtme dhe nga pafuqia individuale për të hezituar tek individi, burojnë disa impulse për të hequr dorë nga vetë individualiteti , për t’a kapërcyer ndjenjën e vetmisë dhe pafuqisë duke u mbytur plotësisht në botën e jashtme .
Në mënyrë të ndërgjegjëshme njeriu mund të ndahet i sigurt dhe i knaqur , por në mënyrë të pandërgjegjëshme llogarit që çmimi që paguan heqja dorë nga forca dhe integriteti i unit të tij .
Prandaj rezultati nënshtrimit është i kundërt nga ajo që duhet të ishte : nënshtrimi e shton pasigurinë tek njeriu dhe në të njëjtën kohë krijon armiqësi .



4. LIRIA NË EPOKËN E REFORMËS


(Bota Mesjetare dhe Rilindja)

Racionalizmim modern e ka konsideruar mesjetën një periudhë thellësisht të errët . I ka shtuar mungesën e madhe të lirisë personale, shfrytëzimin e masës së popullësisë nga ana e një minorance të vogël .
Ajo që e karakterizon shoqërinë mesjetare në lidhje me atë moderne është mungesa e lirisë individuale.
Në fillim të gjithë ishin të rreshtuar sipas vendit që zinin në rendin social. Kishin pak mundësi për t’u zhvendosur shoqërisht nga një klasë tek tjetra ... dhe madje ishte e vështirë të arrinin të zvendoseshin gjeografikisht nga një qytet në tjetrin .
Njeriu mesjetarë me pak dallime duhej të qëndronte aty ku kishte lindur , shpesh madje nuk ishte i lirë as edhe të vishej siq dëshironte ose të hante atë që pëlqente.
Shoqëria mesjetare nuk privonte individin nga liria e tij, sepse “individi” nuk ekzistonte akoma ; njeriu ishte akoma i lidhur me botën me lidhjet fillestare ... Njeriu nuk kishte vlerë veqse si një anëtarë i një familje, populli partie, korporate, një race ose çfarëdo lloj kolektiviteti tjetër.
Në mesjetën e vonshëm struktura e shoqërisë dhe personaliteti i njeriut pësuan një transformim ... Uniteti dhe centralizmi i shoqërisë mesjetare u dobësuan .
Kapitali, iniciativa ekonomike individuale dhe konkurrenca morën rëndësi :u zhvillua një klasë e re të pasurish. Një individualizëm në rritje u shfaq në të gjitha klasat shoqërore dhe kjo influencoj në të gjitha sferat e aktivitetit njerëzorë — mbi shijet, mbi modën , mbi artin , mbi filozofinë dhe mbi teologjinë.
Zhvillimi i ri ekonomik dhe kulturor filloj në Itali me intensitet më të madh dhe me reperkusione mbi filozofinë mbi artin dhe mbi cdo stil të jetës më shumë se sa në Europën – Perëndimore- Qendërore .
Fakti që shoqëria mesjetare u shpërbe ne Itali më parë se në Epokën-P-Q, varet nga një varg faktorësh ekonomik politik. Midis tyre ishte pozicionin gjeografik i Italisë dhe avantazhi tregtarë që buron prej saj , në periudhën kur Mesdheu ishte rruga e madhe tregtare Evropës .
Nga këto dhe kushte tjera u shfaq në Itali një klasë e fuqishme pasanikësh, antarët e së cilës ishin plot shpirt, iniciativë, vullneti për pushtet ambicije . Me c’rast shtresëzimi klasor feudal do të bëhet më pak i rëndësishëm... Nga shek: XII dhe më pas fisnikët dhe borgjezët jetonin së bashku brenda mureve të qytetit . Mardhënjet shoqërore , do të fillojnë t’i injorojnë dallimet e kastave .
Rilindja ishte qytetrim i një klase superiore të fuqishme dhe të pasur , që u gjend mbi majat e valëve të krijuara nga shtrëngata e forcave të reja ekonomike .
Është e qartë se kjo zgjedhje e problemit të pasigurisë individuale ishte e mundshme vetëm për një grup shoqërorë, anëtarët e të cilit zotronin mjetet konkrete për t’a fituar famën....Nuk ishte një zgjidhje e arritshme për masat e pafuqishme të kësaj epoke, por nuk e gjejmë dhe në klasn e mesme qytetare që ka qenë shtylla kurrizore e reformës ...
U nisëm nga shqyrtimi i RILINDJES – sepse kjo periudhë shënon fillimin e individualizmit modern... Siq e ka argumentuar Max Webber – ishte klasa e mesme qytetare, që u bë shtylla e zhvillimit modern kapitalist në botën perëndimore .
Vendosja e klasës së mesme midis shumë të pasurve dhe shumë të varfërve , e bëntë reaksionin kompleks dhe kontradiktor...Anëtarët e kësaj klase donin mbrojtjen e ligjit dhe rendit ., megjithëse ishin ata vetë të kërcënuar në interesat nga ngritja e kapitalizmit ...

4. DY ASPEKTET E LIRISË PËR NJERIUN MODERN

Struktura e shoqërisë moderne ndikon mbi njeriun, njëkohësisht në dy mënyra : individi bëhet më i pavarur , i vetë-mjaftueshëm dhe kritik... dhe në të njëjtën kohë bëhet më i izoluar , i vetëm dhe i frikësuar . Mundësia për të kuptuar tërë problemin e lirisë varet pikërisht nga aftësia për t’i parë së bashku aspektet e procesit dhe për të mos humbur nga shikimi një drejtim , në ndjekjen e tjetrit ....Kapitalizmi vazhdoi në planin intelektual , shoqëror dhe politik ; - Vepërn që protestantizmi kishte filluar duke e qliruar njeriun shpirtërisht .
Liria ekonomike ishte baza e këti zhvillimi , klassa e mesme ishte mbrojtësi i saj ... Individi nuk ishte më i lidhur me një sistem shoqëror fiks, bazuar mbi traditën dhe tillë për të ofruar një pjesë relativisht të vogël në progresin personal përtej limiteve tradicionale .
Në sistemin feudal , kufijtë brenda të cilave individi mund ta shtrinte jetën e tij ishin të vendosura që para lindjes ... por në sistemin kapitalist individi dhe në veqanti anëtari i klasës së mesme , kishte mundësinë – përveq shumë kufizimeve të arrinte suksesin në saje të veprimeve dhe meritave të veta .
Njerëzit u bënë të barabartë , dallimet në kasta dhe fe që dikur kishin qenë kufij natyror që pengonin bashkimin e racës njerëzore, do të zhduken dhe njerëzit do të mësojnë ta pranojnë njëri-tjetrin si qenie njerëzore...Bota u bë gjithnjë e më e lirë nga mistifikimet ; njeriu filloi a shikoj më objektivisht dhe gjithnjë e më pak iluzione ... Madje e rriti lirinë politike, krijon mundësi më të madhe për progres ekonomik.
Kulmi i evolucionit të lirisë në sferën politike , ishte SHTETI MODERN DEMOKRATIK- i bazuar mbi barazinë e të gjithë njerëzve dhe mbi të drejtën e barabartë të cdo njeriu për të marrë pjesë në qeveri përmes përfaqësuesve të zgjedhur prej tij ...

Shkurt kapitalizmi jo vetëm që liroj njerëzit nga lidhjet tradicionale, por edhe ka kontribuar jashtzakonisht në rritjen e lirisë pozitivem, në zhvillimin e personalitetit aktiv, kritik dhe të përgjegjshëm.
Mirëpo në të njëjtën kohë e la individn më të vetmuar dhe të izoluar ... të cilin e përshkon një ndjenjë paqëndrueshmërie dhe pafuqie .
Ku si pasoj e përpjekjeve tona për t’i shpëtuar vetmisë dhe pafuqisë jemi të prirur të shkatrrojmë UNIN – tonë përmes nënshtrimit ndaj formave të reja të AUTORITETIT ose përmes një KONFORMIZMI obsesiv ndaj modeleve ekzistuese .

[LABI]

5. MEKANIZMAT E ARRATISJES




a) AUTORITARIZMI


Prirja për të hequr dorë nga vetë pavarësia qenies individuale dhe për t’u shkrirë me dikë ose me dicka jashtë vetës ...
Format më të qarta të këti mekanizmi takohen në vullnetin për nënshtrim dhe për mbisundim , ose siq është ndoshta e parapëlqyer të thuhet , në prirjet MAZOHISTE dhe SADISTE.
Format më të zakonshme ku shfaqen prirjet mazohiste - janë ndjenjat e inferioritetit, të pafuqisë , të pakuptueshmërisë personale ... Analiza e personave që janë të mbërthyer nga këto ndjenja do të tregojnë se ata brengosën nga këto ndjenja dhe do të donin të clirohen prej tyre , por disa forca të pandërgjegjëshme brenda tyre i nxisin të ndihen iferior dhe të pakuptimtë .
Në të njëjtin tip karakteri haset rregullisht , përvec këtyre prirjeve mazohiste, e kundëra e tyre – prirja sadiste ... Hasim tri lloj prirjesh sadiste :

E para, është ajo për t’i bërë të tjerët të varur nga ne dhe të paturit e një pushteti absolut dhe të pakufizuar mbi ta .
Tjetra konsiston në impulsin jo vetëm për të mbisunduar të tjerët në mënyrë absolute , por edhe për t’i shfrytëzuar, për t’i përdorur , për t’i njohur, për t’i shkatrruar .
Dëshira për t’i bërë që të vuajnë të tjerët ose për t’i parë që vuajnë...Kjo Kjo vuajtje mund të jetë fizike...Por më shpesh është morale.Qëllimi i tij është që tu bëjë keq të tjerëve , për t’i poshtruar , për t’i vënë në pozitë të vështirë ose për t’i parë në situatë vuajtjeje dhe poshturese ....Kemi pohuar se destruktiviteti është një ikje nga ndjenja e patolerueshme e pafuqisë , sepse synon në kapërcimin e të gjitha objekteve me të cilat individi duhet ndeshet .



b) KONFORMIZMI PREJ AUTOMATI


Individi pushon së qenuri vetëvetja , përshtatë për vete krejt tipin e personalitetit që i ofrohet nga modelet kulturore dhe prandaj , bëhet njëlloj si gjithë të tjerët .
Hendeku ndërmjet <meje > dhe <<botës> zhduket dhe me këtë edhe frika e ndërgjegjëshme e vetmisë dhe e pafuqisë .
Personi që heq dorë nga UNI – individual dhe që bëhet automat – identik me miljona automatë të tjerë që e rrethojnë nuk duhet të ndihet më i vetmuar dhe i ankthshem ...
Por, cmimi që paguan është i lartë , është HUMBJA E UNIT të tij .
Këto raste të ndrydhjes së dëshirave të vërteta të një personi dhe të asimilimit - të pretnendimve të një tjetri , të cilat i shfaq si dëshirat e veta ... Mund të themi se dëshira fillestare zëvendsohet nga një pseudodëshirë ...
Ky zëvendësim i pseudo-akteve në akte-origjinale të mendimit, të ndjenjës dhe të vullnetit në fund qon në zëvendsimin e unit të vërtetë me një unë të gënjeshtërt.

PSEUDOUNI – është vetëm një agjent , që në realitet , përfaqëson rolin që një person do të duhej të luante; por ai e luan nën emrin e unit ...Është vërtetë që një person mund të luaj shumë role dhe subjektivisht të jetë i bindur se është vetja në secilin rol ... (SINDROMA E PERSONALITETIT TË SHUMËFISHT)
Humbja e unit , zëvendësimi i tij me një pseudoun , e lë individin në një gjendje të thellë pasigurie ... Për të mundur panikun që buron nga humbja e identitetit , është i detyruar të konformohet dhe të kërkojë identitetin e vet në miratimin e vazhdueshëm dhe në njohjen e vazhdueshme nga ana e tjerëve .
Shëndrrimi i individit në një automat në shoqërinë moderne e ka shtuar ndjenjën e pafuqisë dhe të pasigurisë së njeriut të mesëm ... Prandaj ky është gati për t’iu nënshtruar autoriteteve të reja, që i premtojnë sigurinë dhe lirinë nga dyshimi .



6. PSIKOLOGJIA E NAZIZMIT



Në diskutimet shkencore mbi nazizmin dhe akoma më shumë në ato jo-shkencore, shpesh përvijohen dy mendësi të kundërta : E para është ajo , sipas së cilës psikologjia nuk jep asnjë shpjegim për një fenomen ekonomik dhe politik si fashizmi... ndërsa e dyta – pohon se fashizmi është një problem plotësisht psikologjik ...
Mumford thotë : - burimet e vërteta të fashizmit duhen kërkuar në shpirtin njerëzor, jo tek ekonomia.....
Nazizmi është një problem psikologjik, por edhe faktorët psikologjik ndikohen nga faktorë shoqërorë-ekonomik; Nazizmi është një problem ekonomiko-politik , por ndikimim i tij mbi një popull të tërë duhet të shpjegohet nga pikëpamja psikologjike .
Thelbi i KARAKTERIT AUTORITAR- është përshkruar si prania e njëkohshme e impulseve sadiste dhe mazohiste ... Me sadizëm kemi kuptuar – prirjen për një pushtet të pakufizuar mbi një person tjetër ., pak a shumë i përzier me destruktivitetin, me mazohizëm , impulsin e tij për t’u shtrirë në një pushtet të parezistueshëm dhe për të marrë pjesë në forcën dhe lavdinë e tij .
Vetë HITLERI – është plotësisht i ndërgjegjshëm për kushtet që prodhojnë dëshirën për nënshtrim dhe jep një përshkrim të shkëlqyer të gjendjes së individit që merr pjesë në një mbledhje masash .
Mbledhja e masave është e domosdoshme, për pos të tërave, për arsye se aty individi, i cili i futur në një lëvizje të re ndihet vetëm dhe fare lehtë bie pre e frikës së qënit i izoluar merr për herë të parë, imazhet e një komuniteti më të gjërë që ka një pasojë inkurajuese mbi pjesën më të madhe të njerëzve ... (sugjestioni i masavae).
Formulimet e ARSIMIT – sipas HITLERIT , ai thotë se : Arsimi dhe zhvillimi i nxënësit duhet të synoj që t’u krijojë bindjen e të qënurit shumë më të lartë se të tjerët . (superior – në raport me të tjerët).... Fakti që diku deklaron se u duhet mësuar fëmijëve për t’a duruar padrejtësinë pa u rebeluar nuk do t’i duket më e quditshme lexuesit , ose të paktën kështu shpresoj ... Kjo është ajo kontradiktë tipike e mbivendosjes sado-mazohiste, ndërmjet vullnetit për pushtet dhe atij për nënshtrim.


7. LIRIA DEMOKRACIA – ILUZIONI I INDIVIDUALIZMIT


Humbja e unit e ka shtruar domosdoshmërisht për t’u konformuar , sepse prodhon një dyshim të madh rreth identitetit të vet... Në qoftë se unë nuk jam gjë tjetër , veqse ky që beson se është ai që duhet të jetë, kush jam UNË ?!
Në dramat e tij Pirandela – ka shprehur në mënyrë efikase këtë ndjenjë të njeriut modern ...Ai e fillon me pyetjen : Kush jam unë ? Cfarë prove kam për identitetin tim , përveq vazhdimsisë së qenies sime fizike ?!
Përgjigjëja e tij nuk është , si te Dekarti , pohimi i unit individual , por mohimi i tij..: ai nuk ka asnjë identitet , nuk ka asnjë UNË, me përjashtim të faktit që është pasqyrim i asaj që të tjerët mendojnë se ai është : unë jam <<SI MË DO TI>>
Prandaj , humbja e personalitetit e bën akoma më të domosdoshme nevojën për t’u konformuar ... Kjo do të thotë se mund të jesh i sigurtë për veten vetëm në qoftë se nuk zhgënjen dëshirat e të tjerëve .
Përmes të konformuarit me dëshirat e të tjerëve, përmes të mosqënurit ndryshe, këto dyshime mbi vetë identitetin bëjnë që të heshtim dhe kështu fitohet një farë sigurie ...Por cmimi që paguhet është i lartë ... Të heqësh dorë nga spontaniteti dhe individualiteti do të thotë t’i zësh frymën jetës .



- LIRIA DHE SPONTANITETI –


Deri më tani ky libër është marrë me një nga aspektet e lirisë : pafuqinë dhe pasigurinë e individit të izoluar në shoqërinë moderne
- Liria pozitive – konsiston në aktivitetin spontan të personalitetit total
- Aktiviteti spontan është liria që arriht nga uni dhe nënkupton , psikologjikisht , atë se rrënja latine e fjalës SPONTE – nënkupton : vetë vullnetin e lirë
- Megjithëse, spontaniteti është një fenomen relativisht i rrallë në qytetrimin tonë , nuk do të thotë se ne jemi të privuar plotësisht prej tij .
- Së pari , njohim individët që janë ose kanë qenë spontanë, mendimet e të cilëve, ndjenjat dhe aktet janë shprehje të vetë atyre dhe jo të një automati .
Në këtë libër u mbështet teze se LIRIA – ka një kuptim të dyfishtë për njeriun modern :
1. Se ai është cliruar nga autoritetet tradicionale dhe është bërë një individ ..
2. por në të njëjtën kohë është bërë i izoluar , i pafuqishëm, instrument i qëllimeve të jashtme, i tjetërsuar nga vetvetja .


8. KARAKTERI DHE PROCESI SHOQËRORË

Në këtë libër u shqyrtuan ndërveprimet ndërmjet faktorëve social-ekonomik, psikologjik dhe ideologjik, duke analizuar disa periudha historike si periudha e Reformës dhe ajo bashkëkohore ...
Në këtë libër u studiuan reaksionet psikologjike të një grupi , në thelb u morën me strukturën e karakterit të antarëve të grupit, pra të personave të veqantë , megjithëatë interesimi ishte jo që të mësohet mbi veqansitë e dallimeve të personave nga njëri tjetri , por ajo pjesë e strukturës...që është e përbashkët për masën më të madhe të anëtarëve të grupit. Këtë karakter mund ta quajm <<karakteri shoqërorë>>
Me karakterin shoqërorë – kuptojmë vetëm një zgjedhje tiparësh , bërthama themelore të strukturës së karakterit të pjesës më të madhe të anëtarëve të një grupi
Rol të rëndësishëm në formimin e karakterit shoqëror luan procesi i edukimit... Funksioni shoqërorë i edukimit është që ta përgadisë individin për të vepruar në rolin që , në vazhdim do të duhet të kryejë në shoqëri : domethënë të modeloj karakterin e tij me qëllim që t’i afrohet karakterit shoqërorë... me qëllim që dëshirat e tij të koincidojnë me të shoqërisë .
Sektorë tjetër i veqantë i procesit edukativ është familja.. Frojdi ka treguar se përvojat e para të fëmijës kanë një ndikim vendimtar në formimin e strukturës së karakterit të tij .... Prandaj , familja mund të konsiderohet agjenti psikologjik i shoqërisë... duke pohuar se karakteri shoqërorë ngjizet nga mënyra e jetës .
Ndryshimi i kushteve shoqërore , shkakton ndryshim të karakterit shoqërorë...ose nevoja dhe ankthe të reja . Këto nevoja të reja bëjnë që të shpërthejnë ide të reja dhe si të thuash i bëjnë njerëzit të priren për t’i pranuar idetë e reja...nga ana e tyre orvatën të intensifikojnë dhe konsolidojnë karakterin e ri .
Me fjalë të tjera, kushtet shoqërore ndikojnë mbi dukuritë ideologjike përmes karakterit .

[LABI]

Disa fjalë autorin dhe vepren :

Fromi trajtimin e kësaj vepre ( për shpjegimin , apo analizimin e sjelljeve të njerëzve në shoqëri) e bënë në dy rrafshe paralelisht : a)në rrafshin shoqërorë-ekonomik (pikëpamjet, interpretimi tij për kulturën kapitaliste dhe ndërlidhjet e saja me sjelljen e njeriut )… b) dhe rrafshin analitik-psikologjik (duke u përpjekur t’i theksoj sfidat –vështirësit me të cilat ballafacohet njeriut <si qenie individuale> si pjesë e një shoqërinë kapitaliste ).

Sipas tij , ky lloj formacioni ekonomik-shoqëorë, e ka gjveshur njeriun nga uni tij personal , duke e gjveshur , tjetërsuar, nga ndjenjat që burojnë nga brendia e tij… në mënyrë që mbi të gjitha ekonomia sa më shumë të avancohet… pse jo edhe nëse është nevoja njeriu të tjetërsohet nga vetja për të … NJERIU T’I SHËRBEJ EKONOMISË , e JO EKONOMIA – NJERIUT !!

Kjo casje e Fromit në dy rrafshe njëkohësisht nuk është e rastësishme … Fromi , ka studiuar sociologjinë dhe psikologjinë … Interesimi i tij për psikologjinë, e posaqërisht për psikoanalizë i dha një drejtim edhe casjes , idesë së tij për INTERPRETIMIN SHOQËRORË.

Sipas Fromit , reduktimi i shpjegimeve vetëm në dialektikën materiale , është e pamjaftueshme për t’i dhënë një shpjegim sjelljeve njerëzore… Fromi me pikëpamjet e tij, sfidoj pikëpamjet materialiste të S.FROJDIT dhe K.MARKSIT , duke i vu në pah të metat e teorive të tyre…Me c’rast pikëpamjet e të lartëpërmendurve i kategorizoj duke i emruar si : Psikologji Materialiste- (Frojd) dhe Materializëm Historik (Marks).