View Full Version : Kryeveziret shqiptare te Perandorise Osmane vazhdues te denje te linjes se perandorev
Kryeveziret shqiptare te Perandorise Osmane vazhdues te denje te linjes se perandoreve ilire
Rreth dhjete shekuj me vone, kur iliret tashme quheshin arber (shqiptare) u perserit tradita e madhe iliriane e sundimit ne perandori te medha. Shqiptaret ia dolen perseri te zene kupolen e shtetit te madh shumekombesh osman, duke zene vendin e Kryevezirit (Kryeministrit). Dhe per shume kohe shqiptaret krahas turqeve qe kishin Perandorin (Sulltanin) u afirmuan si komb i zgjedhur per te sunduar.
Po pse shqiptaret nuk u bene dot perandore te Perandorise Osmane? Sipas tradites se kesaj Perandorie per te gjithe kohen sundoi linja trashegimore e Osmanit dhe askush nuk mundej ta zevendesonte ate. Ne ate shtet funksioni me i larte qe u rezervohej te gjithe te tjereve jashte kesaj dinastie ishte i Kryevezirit.
Historia perseriti veten per here te dyte. Ashtu siç e moren Romen iliret ne momentet e veshtira te saj, edhe shqiptaret ne momentet e veshtira e moren qeverisjen e shtetit osman dhe e shpetuan disa here nga shkaterrimi. Dhe siç eshte folur per "komplot ilir" ne Rome, eshte permendur edhe "komploti arnaut" ne Stamboll. Por si paraardhesit e tyre shqiptaret nuk komplotuan. Ata shume here i shpetuan sulltanet prej komploteve. Ne kete proces shpetimtar per fatet e shtetit, shqiptaret (arnautet) mund te ishin bere edhe perandore, por u ndaluan ne kufijte e te aresyeshmes, duke u mjaftuar me funksionin e Kryevezirit. Ky ishte shperblimi qe historia u kishte rezervuar shqiptareve ne kete moment te historise se tyre.
Ne fillim, kur shteti osman ishte nje principate ne Azi sundohej e qeverisej vetem nga turqit dhe krahas Sulltanit kishte turkun e dyte si Kryevezir. Por shtrirja e Perandorise ne rajonet e krishtera beri qe sulltanet per hire te forcimit te unitetit te vendit, t'i zgjidhnin kryeveziret kryesisht prej ketyre rajoneve. U perdor sistemi i devshirmese, per te rekrutuar kontigjente per ushtare. Femijet e grumbulluar i nenshtroheshin procesit te seleksionimit, qe nganjehere kryesohej nga vete sulltanet. Personat e perzgjedhur qe quheshin "Içoglan" merrnin edukim te zgjedhur ne Stamboll dhe Edirne. Procesi i edukimit ne Pallat zgjaste dy deri ne shtat vjet dhe kishte te bente me mesimin e gjuhes dhe te tradites turke. Ne vazhdim behej nje perzgjedhje e dyte, ku me te aftit qendronin me sherbime ne Saraj dhe vazhdonin stervitjen ne perdorimin e harkut, shpates, mesimin e zanateve dhe arteve qe ata vete preferonin, duke u pergatitur keshtu per burra shteti dhe gjenerale. Nga radhet e ketij kontigjenti personalitetesh te spikatura dolen kryeveziret (kryeministrat) e Perandorise Osmane. Me vone, veçanerisht, pas islamizimit masiv te popullsise, kryeveziret nuk u perzgjodhen me me ane te sistemit te devshirmese, por ishin bij te aristokracise tashme te islamizuar, qe ishte e lidhur ngushte me Porten e Larte.
Per te kuptuar pushtetin real te kryevezireve ne shtetin osman, po permendim nje ligj te sulltan Mehmetit II: "Veziri i Madh eshte kryetari i vezireve dhe i komandanteve. Ai eshte me i madh se te gjithe et tjeret ne te gjitha problemet, zevendesi absolut i Sulltanit".
Qeverisja shqiptare ne Perandorine osmane rrok nje periudhe kohore prej 600 vjetesh, shume kohe para se Arberia te pushtohej nga turqit dhe disa vite pasi Shqiperia u be shtet i pavarur. I pari qe eshte marre me kryeveziret shqiptare te Perandorise ka qene Sami Frasheri, i cili deri ne periudhen, kur ai jetoi i permend 27 kryevezire shqiptare. Plotesime rreth ketij numri jane bere nga studiuesi me origjine shiptare Nexhip Alpan dhe ish amabasadori shqiptar ne Turqi, Nesip Kaçi. Mbeshtetur kryesisht ne keto dy burime, studiues te tjere jane perpjekur te japin numrin e plote te kryevezireve shqiptare.Noel Malkolm, duke cituar Selman Rizen shkruan se "jane dyzet e dy kryevezire me origjine shqiptare". Por studiues te tjere sqarojne edhe origjinen e disa te tjereve. Keshtu, duke u mbeshtetur ne burime dokumentare te besueshme ne kemi dhene jeteshkrimin e dyzet e kater kryevezireve shqiptare. Nderkohe qe burimet turke na kane dhene si shqiptare edhe tre kryevezire te tjere qe ne nuk i kemi perfshire ketu, per aresye te mungeses se te dhenave rreth jetes se tyre.
Ne kemi synuar te japim te dhena rreth ketyre shiptareve te medhenj, te cilet edhe pse u orientuan ne sherbim te shtetit osman, kane ndikuar ne proceset zhvilluese te Perandorise me te madhe et kohes dhe me qenien e tyre ne krye te qeverisjes se ketij shteti e kane lartesua ne ate periudhe emrin e vendit te tyre te origjines.
Bajazit Pasha, kryeveziri i pare shqiptar
Bajazit Pasha ishte nje i krishtere shqiptar i konvertuar ne fene islame. Rritet ne Pallatin Perandorak dhe behet njeri i besueshem i sulltan Bajazitit I. Ne vitin 1402 u angazhua ne funksione te larta ne administraten perandorake. Fitoi mirenjohjen e Sulltanit, pasi i shpetoi djalin, Mehmetin e zene peng. Qe nga ajo kohe Bajazit Pasha u be keshilltar dhe tutor i princit te ri dhe pastaj Kryevezir ne kohen e sundimit te sulltan Mehmetit I dhe Muratit II.
Eshte kryeveziri i pare shqiptar. Qeverisi ne vitet 1413-1421, nderkohe qe ende ne trojet tona nuk ishte vendosur plotesisht sundimi osman.
Bajazit Pasha mori pjese ne shume beteja ushtarake, nder te cilat per shtypjen e revoltave ne Anadoll, pushtimin e Selanikut, Adenit,Menteshenit, e te tjere. Gjate kohes se qeverisjes se tij ai perdori ushtrine per vendosjen dhe ruajtjen e unitetit te Perandorise.
Kryevezir Bajazit Pasha ka lene nje numer te madh pronash: mullinj, toka bujqesore, tregje, dyqane te ndryshme dhe banjo publike. Ne lagjen "Bajazit Pasha" te qytetit Amysja gjendet edhe sot xhamia qe mban emrin e tij.
Literatura
Sami Frasheri, Vepra 9, Personalitete shqipatre ne Kamus al Alam, Logos, Shkup 1994
Robert Mantran, Historia e Perandorise Osmane, perkthimi shqip Dituria 2004
http://a4.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-snc6/168238_497704969144_385086009144_5945252_138539_n. jpg
Ishak Pasha, idhulli i jeniçereve
Per origjinen shqipatre te Ishak Pashes shprehet Zhan Klod Faverial. Ishak Pasha vinte nga sistemi i devshirmese. Ne ato kushte ai u rrit dhe u edukua ne oborrin e sulltanit, duke u bere dhe i perzgjedhuri i tij, pasi Sovrani turk e marton me te motren Hatixhene, duke i hapur rrugen per funksione te larta ne shtet. Emerohet fillimisht Bejlerbej i Anadollit. Permendet per karrieren e tij te gjate ne Oborrin Perandorak. U emerua disa here si Vezir i Madh, fillimisht ne vitin 1439 dhe ne vitin 1453.
Ishak Pasha tregoi aftesi te medha si gjeneral ne betejat ushtarake. Shtypi revolten e Anadollit. Mori pjese ne betejen e madhe per pushtimin e Konstandinopojes, ku dallohet si strateg i madh ushtarak. Ai shtypi dhe revoltat e Karamanit. Beteja vendimtare u zhvillua ne malet Taurus dhe perfundoi me fitoren e forcave te Ishak Pashes. Me kete rast rindertoi disa keshtjella te shkaterruara dhe vuri nen zoterim te gjithe rajonin. Emerohet bejlerbej i Anadollit me synimin kryesor shtypjen e revoltave qe mund te shperthenin ne te ardhmen. Ishte se bashku me sulltan Sulejmanin ne betejne e Vllahise, ku u ndesh me Drakulen, i cili me 17 qershor 1462, ne krye te 24 mije kaloresve sulmoi kampin osman, me misionin e veshtire te vrasjes se Sulltanit, por u perballe me gjeneralin shqiptar, i cili e detyroi te largohet.
Ne vazhdim Ishak Pasha u be Vezir i Madh perseri, ne vitin 1469 deri ne vitin 1472, pas ekzekutimit te Çandarli Halil Pashes. Largohet nga ky funksion, duke qendruar ne Divanin Perandorak si Vezir i Dyte, por perseri ruajti poziten e privilegjuar te keshilltarit te Sulltanit.
Pasi qendroi menjane si shoqerues i sulltan Muratit II ne Anadoll, kur ky abdigoi nga froni, behet perseri Vezir i Madh ne vitet 1481-1482.
Pas ngaterresave per fronin, me 4 maj 1481, Ishak Pasha, qe ishte atehere udheheqesi i jeniçereve, ngriti ne fron Korkut Çelebiun, djalin e Bajazitit, duke i ruajtur fronin Sovranit, deri sa ai te arrinte vete ne Stamboll. Pas ketij sherbimi te madh, Ishak Pasha se bashku me shqiptarin tjeter Ahmet Gedik Pashen, nderhyne shume ne çeshtjet e shtetit, duke e lene ne hije Sovranin, prandaj e detyruan Sulltanin t'i shkarkonte nga funksionet.Sovrani osman nuk mund te pranonte qe keta, pavaresisht se i kishin ruajtur fronin ta trajtonin si vegel ne duart e tyre.
Nder veprat qe ka lene Ishak Pasha permendet xhamia Alaca Imaret ne Selanik dhe pallati i tij qe shihni ne figure ne Dogubajazit te Turqise.
Literatura
Zhan Klod Faverial, Historia me e vjeter e Shqiperise, Plejad 2004
Franc Babinger, Mehmet Pushtuesi botesulmuesi ne kapercyell kohe, bot.shqip shtepia botuese "55" viti 2005
http://a4.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-ash1/168786_498130544144_385086009144_5954855_5678623_n .jpg
Ahmet Gedik Pasha, gjenerali qe e beri Italine te dridhej
Ahmet Gedik Pasha eshte me origjine shqiptare. Sipas Sulejman Kylçes ishte nga Vlora. U martua me vajzen e Kryevezirit shqiptar Ishak Pasha.
Eshte nder kryeveziret me te njohur te Perandorise Osmane, strateg i madh ushtarak, me cilesi te jashtezakoneshme, guximtar, i mençur dhe i afte.
Sherbeu ne repartet e jeniçereve dhe u dallua per aftesite e rralla luftarake. Aq i dhene ishte pas luftes, sa edhe kur u be qeveritari me i larte i Perandorise, e shpenzoi te gjithe kohen ne beteja fitimtare, ne krye te ushtrise dhe u be "idhulli" i jeniçereve.
Ne vitin 1461 ishte Bejlerbej i Rumelise dhe me vone kaloi me kete detyre ne Anadoll. Ndersa ne vitin 1475 arriti ne funksionin e Kryevezirit qe e mbajti per kater vjet. Nder betejat e tij te shumta permenden: pushtimi i principates se vogel te Alojes, qe ishte nen sovranitetin mamluk. Me vone flota e Ahmet Gedik Pashes fitoi disa beteja ne Detin e Zi dhe ne qershor te vitit 1475 pushtoi qytetin Kaffa, ne Krime dhe me vone Tunen ne Detin Azov, duke i dhene fund hegjemonise se gjenovezeve ne ate rajon. te ashpra kane qene betejat qe zhvilloi ai me rebelet e Karamanit, te cilat perfunduan me pushtimin e Silifikes, Ermanikise dhe Trapezuntit.
Ne vitin 1477, Mehmeti II e urdheroi Ahmet Gedik Pashen qe te pushtonte Shkodren. Por gjenerali shqiptar nuk pranoi. Komentet per kundershtimin e tij kane qene te shumta, ku nuk ka munguar as mendimi se shprehu mungese deshire per te shkaktuar gjakderdhje nder shqiptare. Ne fakt, kete mospranim pashai shqiptar e pagoi me burgosjen ne Bogaz-kessit.
Me ndermjetesimin e Hersek-zade Ahmet Pashes e nxoren nga burgu. Duke vleresuar aftesite e tij, Sulltani e emeroi sanxhakbej te Vlores dhe komandant te flotes osmane ne Detin Egje. Ahmet Gedik Pasha mori persiper organizimin e fushatave et rendesishme kunder Italise dhe ishullit te Rodit. Nje pjese e flotes se tij pushtoi ishujt greke te Qefalonise e Zantes dhe me 4 dhjetor 1479 rrethoi Rodin, ndersa pjesa tjeter e ushtrise u shty drejt perendimit per fushaten e Italise.
Beteja per Italine
Pasi perforcoi floten otomane ne Mesdhe, pak muaj pasi nenshkroi traktatin e paqes me italianet, Mehmeti II urdheroi prishjen e armepushimit dhe pushtimin e Italise. Ahmet Gedik Pasha u ngarkua me realizimin e ketij misioni historik permes portit te Vlores. Ai zbarkoi ne Otranto me 24 korrik te vitit 1480 dhe nisi luftime te ashpra me mbrojtesit, te cilet pas rezistences se ashper u dorezuan me 11 gusht te vitit 1480. Otrantoja u be otomane dhe nje kryeure per betejat qe priteshin te vazhdonin ne te ardhmen.Ushtria osmane ne Itali beri plaçkitje dhe masakra deri ne Brindizi,Leçe dhe Taranto.
Por forcat otomane ishin te pamjaftueshme per te ecur perpara. Ahmet Gediku vete u detyrua te kthehej ne Vlore dhe te kryente rekrutime te reja, per te mundur te vazhdonte fushaten. Nderkohe, ne qytetin e pushtuar te Otrantos mbeti nje garnizon prej 8 mije ushtaresh me furnizimet e nevojshme ushtarake dhe ushqimore per te jetuar ne rrethim te gjate.
Atehere, kur gjithçka dukej se po shkonte sipas parashikimit ndodhi ajo qe nuk pritej. Me vdekjen e sulltan Mehmetit II filloi nje perplasje e ashper per pushtet midis dy djemeve te tij, Bajazitit dhe Xhemit. Ahmet Gediku, tradicionalist, mbeshteti trashegimtarin legjitim Bajazitin, ndonese kishet qene tutor i Xhemit, djalit te vogel te Sulltanit. Ai sapo mori urdherin, braktisi fushaten e Italise dhe u nis per ne Stamboll per te zgjidhur konfliktin. Gjenerali i madh shqiptar u ndesh me ushtrine e Xhemit dhe ne dy beteja te njepasnjeshme e shpartalloi ate, duke e vene Bajazitin ne fron. Me kete rast ai mbajti per njefare kohe pushtetin efektiv te Perandorise se bashjku me vjehrrin Ishak Pasha. Xhemi u detyrua te jetoje ne agzil.
Ahmet gedik Pasha, me pas deshiroi te vazhdonte fushaten ne Itali, por nuk mundi te kthehej atje, perpara se mbreti Ferrante I i Napolit te rimerrte Otranton me 10 shtator 1481. Italia shpetoi dhe Europa atehere mori fryme e lehtesuar.
Pas rolit vendimtar per ruajtjen e fronit, Ahmet Gedik Pasha nderhyri se tepermi ne problemet e Sulltanit, duke i vene nje numer te madh kushtesh per administraten. Bajaziti ne ate situate delikate detyrohet ta shkarkoje nga detyra dhe pastaj pergatiti vrasjen e tij. Se bashku me te birin Mehmet Pashen ekzekutohet ne Durres me 18 nentor 1482. Kjo ngjarje shkaktoi rebelimin e jeniçereve. Ngjarjet qe shoqeruan vrasjen e Ahmet Gedik Pashes e detyruan Sulltanin qe te beje kompromis me aristokracine turke dhe t'i jape asaj me shume pushtet.
Pavaresisht nga fundi tragjik, gjenerali kollos Ahmet Gedik Pasha u nderua pas vdekjes. Ne Stamboll edhe sot nje lagje mban emrin e tij. Me emrin e ketij personaliteti te shquar lidhet ndertimi i disa objekteve fetare dhe social-kulturore ne pjese te ndryshme et Perandorise, nder te cilet edhe kompleksi Ahmet Gedik Pasha ne qytetin Afyonarahisar qe perbehet nga xhamia dhe nje medrese.
Literatura
Shaw J.Standford, Historia e Perandorise Osmane dhe e Turqise Moderne, bot.shqip, Jehona Study Center
Noel Malcolm, Kosova, nje histori e shkurter, bot.shqip Koha
Sulejman Kylçe, Shqiperia ne historine osmane, Globus R,Tirane 2004
Halil Inacik, The Ottoman Empire. The clasical age 1300-1600,Phoenix 1994
Sami Frasheri, Vepra 9,Personalitete shqiptare ne Kamus al Alam, Logos Shkup
Lord Kinross,Ottoman Centuries,New York 1997
Robert Danho,Eliisie Robert, Evlyja Celebi in Albania, Brill-Leiden-Boston-Koln 2000
Eqrem bej Vlora, Kujtime 1885-1925, Shtepia e Librit dhe e Komunikimit 2003
http://a2.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-ash1/163454_498489389144_385086009144_5962674_6457830_n .jpg
Ahmet Pashe Dukagjini, princi shqiptar Kryevezir i Perandorise Osmane
http://a5.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-snc6/167523_499608879144_385086009144_5979094_747158_n. jpg
Ahmet Pashe Dukagjini ishte pjestare i familjes princerore te Dukagjineve. U edukua ne Oborrin e sulltaneve Mehmeti II dhe Bajaziti II. Per origjinen e Tij shqiptare nuk ka as me te voglin diskutim. Dallohet nder te tjeret, prandaj sulltan Bajaziti II e zgjodhi per dhenderr, duke i projektuar edhe nje te ardhme te ndritur. Ne fillim u be Bejlerbej i Anadollit. Ne ate fuksion komandoi forcat osmane qe pushtuan Iranin dhe Irakun. Historia osmane pershkruan gjere e gjate se si i udhehoqi forcat osmane drejt fitores ne Çalldran.
Ne kohen e sundimit te sulltan Selimit I, Ahmet Pasha u be Vezir i Dyte dhe pastaj edhe Vezir i Madh. Qendroi ne funksionin e kryeqeveritarit te Perandorise ne vitin 1515, vetem per 2 muaj e 17 dite. U dergua Vali ne Alep dhe ne Kajro.Kur u be Vali i Egjyptit organizoi nje revolte, qe synonte pavaresimin e vilejetit prej Portes se Larte. Ne nje beteje te zhvilluar me trupat osmane, ne vitin 1515, u mund dhe me urdher te Sulltanit iu pre koka, te cilen ia derguan Padishahut ne Stamboll.
Pas rebelimit te Ahmet Dukagjinit, sulltanet ndryshuan taktike dhe nuk i moren me djemte e familjeve princerore te vendeve te pushtuara ne funksione te larta qeveritare, duke preferuar ne vend te tyre djem te shtresave te thjeshta te popullsise, me te cilet krijuan aristokracine e meritave.
Ahmet Pashe Dukagjini pati nje djale, Mehmetin, qe u martua me vajzen e sulltan Selimit I dhe u be vezir i sulltan Selimit dhe Sulejmanit, duke sherbyer Vali ne Alep dhe Egjypt. Ndersa i nipi, Osmani, djali i Mehmetit, u be dijetar i shquar islam dhe zuri postin e Kadiut te Stambollit. Ai eshte autor i nje vepre autobiografike me titull: "Kadiu i Stambollit" dhe beri shume perkthime te veprave islame.
Nder Dukagjinet e islamizuar permenden poetii Jahja Bej Dukagjini, qe nuk e fshihte krenarine qe rridhte nga nje familje fisnike shqiptare, si dhe poeti tjeter Ahmet Bej Dukagjini. Madje edhe pas tre shekujsh, ne parlamentin e pare xhonturk, ne vitin 1908, permendet Hasan Basri Dukagjinzade.
Familja e Ahmet Pashe Dukagjinit kishte ne pronesi nje timar te madh. Dukagjinet u njohen shume edhe per veprat e bamiresise.
Literatura
Sami Frasheri, Vepra 9, Personalitete shqiptare ne Kamus al Alam, Logos, Shkup
Nexhip Alpan, Nesip Kaçi, Shqiptaret ne Perandorine Osmane, Albin 1997
Tonin Çobani, Princi i perfolur Leke Dukagjini, Toena 2003
Ibrahim Pashe Parga Kryeveziri me madheshtine e Sulltanit
http://a4.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-ash1/165312_500145029144_385086009144_5985668_1428996_n .jpg
Per origjinen shqiptare te Ibrahim Pashe Parges kane shkruar shume studiues. Djali kishte lindur rreth vitit 1493, kur Parga ndodhej nen sundimin e Venedikut. Djali i vogel bie ne duart e pirateve algjeriane, te cilet ia shesin nje gruaje te Magnises. Kjo grua u kujdes per skllavin e saj, dhe pasi pa tek Ai dhunti te jashtezakonshme, vendosi qe t'ia dorezonte qeveritarit osman te vendit, i cili e dergoi ne shkollen e Pallatit, ne Stamboll. Djali shume inteligjent, i kthyer ne mysliman dhe i pagezuar me emrin Ibrahim, krahas gjuhes amtare mesoi turqisht, persisht, greqisht, serbisht dhe italisht. Ne Pallat u njoh me bashkemoshatarin e Tij, princin e ri, Sulejmanin, me te cilin e lidhi nje miqesi e ngushte, qe do te vazhdonte gjate, perpara se te perfundonte ne menyre tragjike.
Kur Sulejmani u ngjit ne fronin perandorak, filloi ngritja e shpejte e Ibrahimit ne funksione: fillimisht u be shef i Dhomes Private te Sulltanit, pastaj Bejlerbej i Rumelise dhe ne fund Vezir i Madh, per rreth 13 vjet rrjesht, prej 25 qershorit 1523 deri me 5 mars 1536. Ibrahimi nuk e harroi kurre origjinen e Tij dhe kur u ngjit ne pushtet ndihmoi kusherinjte.
Ibrahimi u be dhenderri i Sulltanit dhe me 27 maj 1524 u martua me Hatixhene, motren e Sulejmanit. Ceremonia e dasmes ishte madheshtore dhe zgjati per dy jave rrjesht. Asnje personalitet tjeter, perveç sulltaneve, nuk kishte bere nje martese te tille. Vete Sulejmani mori pjese ne dasem dhe nuk i kurseu lavdatat per dhenderrin e tij.
Sulejmani dhe Ibrahimi perbenin nje dyshe qe nuk u perserit kurre ne Oborrin Osman. Sovrani e vleresonte aq shume Kryevezirin, sa deri ne diten e vdekjes, ne kundershtim me rregullat e protokollit te Pallatit Perandorak, drekonte dhe darkonte me Te. Ne te gjithe historine otomane, Ibrahimi ka qene i vetmi Vezir i Madh qe pati te drejte te mbante gjashte kuaj shoqerues, vetem nje me pak se sulltanet, simbas nje simboli te vjeter turk, qe tregonte fuqi dhe lartesi te rangut shoqeror.
Thone se Ibrahimi nuk e pranoi fillimisht detyren e Kryevezirit dhe e mori funksionin me te larte qeveritar te shtetit me kusht qe Sulejmani mos ta vriste, siç kishte ndodhur shpesh me kryeqeveritaret e Perandorise. Per ironi te fatit, Sulltani e shkeli betimin dhe pas nje qeverisje te lavdishme, per hiq gje, Ibrahimi u be rob i intrigave dhe u gjet i vrare ne rrethana te paqarta qe nuk u arrit te qartesohen kurre.
Serasker Sulltani
Fitoret ushtarake te Kryevezir Ibrahimit kane qene te jashtezakonshme. Ne vitin 1526, ne krye te nje ushtrie prej 100 mije vetesh u nis kunder Hungarise. Ne gusht te atij viti u zhvillua beteja e Mohacit, qe perfundoi me triumfin e otomaneve, te cilat moren ne zoterim Buden, kryeqytetin e Hungarise. rendesia e kesaj fitoreje ishte e madhe, sepse per here te pare osmanet depertuan ne zemer te Europes Qendrore. Vetem tre vjet me vone, me nje ushtri te madhe prej 250 mije vetesh, Ibrahimi se bashku me vete Sulltan Sulejmanin iu drejtuan per here te pare Vjenes. Muret e qytetit u bombarduan ashper, ndonese qyteti nuk u dorezua. Dimri i ashper i Europes Qendrore, me te cilin ushtaret osmane nuk ishin mesuar, beri qe Sulltani dhe Kryeveziri te terhiqen prej idese se rrethnmit te gjate. Nderkohe austriaket nuk hoqen dore nga perpjekjet per te rifituar territoret hungareze, prandaj Ibrahimi pergatiti nje fushate te re ushtarake, qe u zhvillua ne vitin 1532 dhe perfundoi me fitoren otomane.
Perseri ne lufte, me 1534, Ibrahim Pasha ne krye te ushtrise osmane pushtoi Azerbajxhanin. Fitoret e arritura ia rriten aq shume famen, sa filluan ta therrisnin "Serasker Sulltan", qe do te thote Komandant Sulltani, diçka e padegjuar per asnje kryevezir tjeter. Kjo nxiti sedren e Sulejmanit Madheshtor dhe e bene te besueshme intrigen, sikur gjoja Ibrahimi po pergatiste komplot per te uzurpuar fronin sulltanor.
Pallati dhe vepra te tjera te Ibrahim Pashes
Nuk dihet me saktesi se kur eshte ndertuar pallati qe mori emrin e Ibrahim Pashes dhe qe ndodhet ne foto ketu siper. Dihet vetem se u riparua ne vitin 1521 prej Sulejmanit Madheshtor per Kryevezirin dhenderr te tij. Nga permasat ishte me i madh se Pallati i Sulltaneve dhe sherbeu per dy shekuj e gjysem si selia e kryevezireve, bejlerbejve, kapudan
pashallareve dhe zyrtareve te tjere te larte, qe u martuan ne familjen sulltanore. Regjistrat e Top Kapise deshmojne se ishte riparuar perj arkitekteve Sinan, Hasan dhe Sedefqar Mehmet Agai,(i pari dhe i treti ishin shqiptare).
Riparime te tjra iu bene pas zjarreve te rene ne vitet 1652, 1660, 1775 dhe 1808, si dhe termetit te vitit 1675. Shume vone, ne vitin 1984, ketu u vendos Muzeu i Artit Turk dhe Islamik.
Nder veprat e tjera te Ibrahimit permendim xhamite ne Kunikape, Gallate, Meke, Selanik, Hazergrad dhe Kavalle. Gjithashtu ka lene dhe shume mensa publike, medrese, hamame, çesma, mesxhide dhe vakefe.
Vrasja e Ibrahim Pashes
Me 5 mars te vitit 1536, Ibrahim pasha vritet ne Sarajin e Tij. "Gjendja e kufomes se tij"- thote Hammer- "deshmon se kishte bere qendrese te forte ne luften per jete a vdekje, dhe ende pas njeqind vjetesh duken njollat e gjakut ne muret e haremit".
Qeverisja e shkelqyer e Ibrahim Pashes, qe i solli Perandorise force dhe siguri perfundoi ne verberi. Veziri i Madh, qe nuk linte rast pa lavderuar Sulejmanin ne syte e te huajve dhe zbatonte me perpikmeri autoritetin e tij absolut, u gjet nje dite pa fryme ne dhomen e Tij, ne Pallatin e Tij, pranse Selise se Sulltanit.
Aresyet e renjes se Ibrahimit jane te komplikuara. Ai kishte qene i preferuari i Sovranit dhe nenes se Tij, Hafsa Hatunit. Por, pas vdekjes se saj me 19 mars te vitit 1534, pozitat e Tij u dobesuan, sapo gruaja e Sulejmanit, Hurrem mori funksionin e rendesishem te Valide Sulltanes. Ajo e kishte bere moto te jetes se saj fitimin e te drejtes se trashegimise per njerin nder femijet e saj, por ne kete objektiv kishte si kundershtar Vezirin e Madh, qe mbeshteste gruan me te madhe te Sulejmanit, Gulbahar Hatuni dhe djalin e saj, Mustafain, trashegimtarin me te madh te Sulejmanit. Hurrem Sulltana triumfoi ne intrigen e saj dhe arriti ta binde Sulejmanin se Kryeveziri e kishte tradhetuar me te vertete.
Ibrahim Pashe Parga konsiderohet njeri nder kryeveziret me te shquar te Porets se Larte. Ai ishte i gjalle, realist, me nuhatje te mprehte politike dhe personalitet te forte. Ishte ushtarak i madh dhe diplomat i shquar, qe luajti rol te dores se pare dhe e ktheu periudhen e sundimit te Tij ne shekullin e arte otoman.
Literatura
Philip Mansel, Constandinople, city of the world desire 1453-1924, Penguin Books 1995
Robert Mantran, Historia e Perandorise Osmane, perk.shqip Dituria 2004
Peter F.Sugar, Europa Juglindore nen sundimin osman 1354-1804, Dituria
Petrika Thengjilli, Shqiptaret midis Lindjes dhe Perendimit, botimet Toena 2003
Standfort J. Shaw, Historia e Perandorise Osmane dhe e Turqise Moderne, bot.shqip Jehona Study Center 2005
Ajaz Pasha, kryeveziri qe e kishte familjen ne Vlore
http://a6.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-snc6/166844_500716109144_385086009144_5996060_3653613_n .jpg
Per origjinen shqiptare te Ajaz Pashes nuk ka asnje diskutim dhe te gjithe studiuesit qe jane marre me kryeveziret e Perandorise e shprehin kete fakt.
Djali lindi ne Vlore ne vitin 1482. Babai i Tij quhej Muhamet. Nena e Tij jetonte ne Vlore se bashku me tre vellezerit, njeri prej te cileve u be klerik musliman, ndersa i biri i Ajazit, Mustafa Pasha arriti postin e Valiut te Damaskut.
Karriera
Ajazi qe i vogel dergohet ne pallatin e Sulltanit, ku tregoi aftesi te veçanta. Kreu funkisone te rendesishme: Aga i Jeniçereve, pastaj Vali i Sirise. Qeverisja e Tij ne Siri ishte e shkelqyer. Deshmi per kete jane vjershat qe i kushtuan poetet vendas, aq sa me to mund te botohet nje liber i veçante. Vetem Fuzuliu, poeti i njohur sirian, i ka kushtuar tete vjersha. Pas kesaj qeverisje te shkelqyer behet Bejlerbej i Anadollit dhe ne vazhdim Vezir i Dyte. Ne vitin 1536 emerohet Vezir i Madh, ku qendroi per tre vjet, dy muaj e dy dite. Ne funksionin e larte te kryeqeveritarit, permendet per drejtesine dhe maturine, me te cilen i udhehoqi punet e Perandorise. Vdiq pas nje semundje ne vitin 1539.
Komandant i shquar ushtarak
Si ushtarak, Ajaz Pasha permendet gjate fushates kunder rebelimit te Ahmet Pashes ne Egjypt, ne vitet 1516-1517 dhe pese vjet me vone per luften ne krah te Vezirit te Madh, Ibrahim Pasha, gjate pushtimit te Rodit. Ne vitin 1526, perseri se bashku me Ibrahim Pashen, nenshkroi muhaket. I perkushtuar ndaj luftes dhe fitoreve, ishte ne komande te ushtrise osmane ne betejen e Moldavise dhe pastaj te Korfuzit. Me fitoren ne betejen detare te Prevezes kunder koalicionit te forcave te Venedikut, Austrise dhe Papatit, Perandoria Osmane fitoi disa zoterime venedikase ne Dalmaci dhe nje tribut vjetor per Sulltanin.
Trashegimia e Ajaz Pashes
Ajaz Pasha la pasuri shume te medha, pesedhjete mije dukate ari dhe 600 rober.
Ne qytetin Saraj, ne brigjet e detit Marmara, gjendet kompleksi "Ajaz Pasha", i ndertuar ne vitin 1539, ku perfshihen xhamia dhe nje banjo. Edhe nje lagje ne Stamboll mban emrin "Ajaz Pasha".
Ajaz Pasha dhe vendlindja e Tij
Per lidhjet e Ajaz Pashes me vendlindjen kane shkruar autore te ndryshem. Ajaz Pasha udhehoqi fushaten e Himares ne vitin 1537, ku merrte pjese vete sulltan Sulejmani. Ishte kryekomandant i ushtrise gjate sulmit mbi Korfuz, te cilin ushtria osmane nuk e pushtoi dot.
Ajaz Pasha nuk i shkeputi kurre lidhjet me vendlindjen.Familja e Tij vazhdoi te banonte ne Vlore dhe djali i dergonte rregullisht zekina nenes se Tij.
Lietratura
Petrika Thengjilli, Shqipatret midis Lindjes dhe Perendimit, Toena 2003
Eqrem Bej Vlora, Kujtime 1885-1925, Shtepia e Librit dhe e Komunikimit 2003
Muhamet Mufaku, Shqiptaret ne boten arabe, Rilindja 1990
Nexhip Alpan, Nesip Kaçi, Shqiptaret ne Perandorine Osmane,Albin 1997
Zhan Klod Faverial, Historia me e vjeter e Shqiperise, Plejad 2004
Lutfi Pasha, Kryeministri me i ditur i kohes se vet
http://a3.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-snc6/167668_501475694144_385086009144_6005093_25455_n.j pg
Lutfi Pasha eshte kryeveziri me i ditur ne te gjithe historine e Perandorise Otomane dhe kryeministri me i ditur ne Europen e kohes se Tij.
Ishte djali i nje familje te krishtere shqiptare, per origjinen e te cilit nuk ka diskutime. Sipas Aliut, kronistit me te afert te Tij, ishte nga Vlora. Lutfiu u martua ne familjen sulltanore, me Sahen, motren e Sulejmanit Madheshtor. Kjo lidhje me ane te marteses, ia rriti famen dhe respektin.
Karriera
Lutfi Pasha hyri ne Pallat me sistemin e devshirmese, ne fund te sundimit te sulltan Bajazitit. U edukua ne oborrin e Sulltanit dhe arriti rezultate te shkelqyera ne mesime. E filloi karrieren ne detyra te rangut te ulet ne Pallat, deri sa u be Kryeshijues i Guzhines Perandorake dhe ne vazhdim Portier, pastaj u ngrit ne detyre, perpara se te emrohet ne province si Sanxhakbej i Kastamunit, Bejlerbej i Karamanit dhe Ankarase.
Komandant i shquar ushtarak
Nder sherbimet e ketij shqiptari te shquar permenden edhe betejat ushtarake. Lutfi Pasha komandoi reparte osmane ne ekspediten e Puljes, ne jug te Italise, ku shkaterroi keshtjellat e Otrantos dhe Kastros, si dhe ne luften per pushtimin e Korfuzit. Mori pjese gjithashtu ne rrethimin e Vjenes se vitit 1529. Ne vitin 1538 u be Vezir i Dyte dhe me kete funksion mori pjese ne fushaten ushtarake te Transilvanise. Nje vit me vone u emerua Vezir i Madh, ku qendroi per nje vit e nente muaj. Gjate qeverisjes se Tij u stabilizuan problemet e brendshme te shtetit dhe u arrit paqja me Venedikun e filluan bisedimet e paqes me Austrine.
Kryeqeveritar i Perandorise
Si kryeqeveritar Lutfi Pasha kerkonte te realizonte nje qeverisje model. Strukturat administrative te krijuara qe nga periudha e sulltan Mehmetit II u forcuan edhe me shume. Ai percaktoi rregulla te qarta qe merrnin parasyshe aftesite e kandidateve per ngjitjen ne karriere. Edhe shkarkimet nga detyra duhet te ishin te motivuara dhe vetem per çeshtje serioze. Zyrtaret e shtetit, ne te gjitha nivelet, u ndaluan te abuzonin me detyren per perfitime personale, apo te rrethit te vet familjar. U ndalua marrja e shperblimeve prej qytetareve dhe angazhimi i zyrtareve ne veprimtari private. Ne shtet u fut ideja e nje buxheti te balancuar, ku shpenzimet te barazoheshin me te ardhurat e priteshme. Komunikimi i qytetareve me organet shteterore dhe ndermjet organeve shteterore u vendos ne procedura te rregullta ligjore.
Veziri i madh i kushtoi rendesi vendosjes se qetesise ne vedn dhe permiresimit te marredhenjeve me jashte. Ai siguroi nje marreveshje paqeje me Venedikun, qe i solli shtetit osman zgjerimin e territoreve, para dhe qetesine e nevojshme. U fut ne bisedime paqeje edhe me Austrine. Gjate qeverisjes se Tij, Perandoria Osmane pushtoi territore te reja ne Jemen, duke dale ne Detin e Kuq.
Pas qeverisjes shembullore, ne vitin 1541, Lutfi Pasha terhiqet nga detyra. Shkak per largimin e Tij u bene intrigat politike te grupimeve qe ai ishte perpjekur t'i eleminonte. Grupi i udhehequr nga Hajredin Barbarosa dhe vajza e sulltan Selimit I, Shah Sulltana, arriti te siguronte eleminimin e Tij nga skena politike. Shkoi ne Dimotike, ku i kaloi vitet qe i kishin mbetur, duke u amrre me studime, qe e bene te pavdekshem. Vdiq ne vitin 1569.
Kodifikues i ligjeve
Njeri nder objektivat e sulltan Sulejmanit ishte kodifikimi i ligjeve te sulltaneve paraardhes dhe masat per t'i zbatuar ato. Objektivi tjeter kishte te bente me kodifikimin e ligjeve te tij. Lutfi Pasha i realizoi te dyja.Me rendesi ishte kodifikimi i ligjeve te sulltan Sulejmanit, qe u kushtoheshin çeshtjeve te drejtesise dhe finances. Kodi parashikonte ndeshkime te renda per krimet e vjedhjes, vrasjes dhe prostitucionit. Denimet shkonin nga gjoba deri ne prerjen e dores dhe ekzekutimin me vdekje. U krijua rregulla edhe per spahijte, detyrimet e tyre administrative dhe ushtarake. Gjithashtu u specifikuan taksat per kafshet, bimet e arave dhe kopshtarine. Mbi kete baze, i gjithe sistemi financiar i shettit u sistematizua dhe u institucionalizua. Ne perpjekjet per pengimin e arbitraritetit shteteror, u ndaluan konfiskimet e pasurive pa shperblim dhe burgosjet pa gjyq.
Nder dijetaret me te medhenj osmane te kohes se vet
Lutfi Pasha e shkroi dy here emrin e vet ne historine osmane. Njehere si burre shteti dhe heren e dyte si personalitet i dijes, qe zoteronte disa gjuhe et huaja.,njihte historine, letersine osmane, filozofine dhe jurisprudencen. Permendet si autori i 24 veprave, prej 5te cilave 12 ne gjuhen persiane dhe 12 ne gjuhen osmanishte, ku ia vlen te veçojme vepren "Historia e Perandorise Osmane" qe jep periudhen e sundimit te Selimit dhe Sulejmanit madheshtor. Eshte autor i nje traktati per qeverijen te titulluar "Asafname", qe fliste pers jelljen dhe edukaten e vezireve dhe parashtronte mendime per bazat e sistemit ekonomik dhe administrativ te Perandorise. Ne kete traktat Lutfi Pasha parashtron qellimet dhe detyrat e zyrtareve te larte te shtetit. Ai e shihte te rrezikshme per Turqine rritjen e fuqise ushtarako-detare te Europes. Kete shqetesim ia pati thene edhe sulltan Sulejmanit: "Gjate sulltaneve te pare, te shumte qene ata qe sunduan token, por te pakte ata qe sunduan detin. Ne zhvillimin e betejave detare, te pabeset jane para nesh, prandaj ne duhet t'i kalojme". Autori ka meriten e madhe sepse ne kohen kur shteti osman ndodhej ne kulmin e lavdise dhe fuqise shfaqi shqetesimin rreth fatit te tij dhe renjes se tij te padukshme, por gjithsesi te pranishme.
Ndersa ne veprat qe kane te bejne me filozofine permendim veprat: "Pervoja e hulumtuesve", "Libri i pyetjeve dhe i pergjigjeve", "Keshillimi i te pakujdesshme dhe bindja e pertaceve". Ne veprat me karakter fetar nder te tjera shkroi: "Libri i thesqareve mbi simbolet e bukura", "Çeshtje te zgjedhura mbi besimin dhe lutjet", e tjere. Kronistet e kohes se Tij permendin se ndonese ishte Vezir i dijshem dhe i mençur, vazhdonte te ruante kryelartesine dhe ashpersine e shqiptarit.
Nder njerezit me te pasur te Perandorise
Lutfi Pasha nuk ishte vetem kryeveziri me i ditur. Ai krijoi nje pasuri te madhe, qe e perdori edhe per veprimtari bamiresie. Ndertoi xhami dhe shkolla, nder te cilat edhe nje ure ne Janine. me emrin e Tij lidhet nje fshat dhe nje çesme ne Edirne. Kryeveziri shqiptar merrte 1 milion e dyqind mije akçe page vjetore, 200-300 mije akçe shperblime prej spahijeve kurde, veshje e kuaj prej bejlereve te fuqishem, dhurata prej ambasadoreve, e tjere.
Lutfi Pasha ne histori
Lutfi Pasha e shkroi emrin e Tij ne historine osmane si kryeveziri me i ditur. Ai u vleresua edhe si gjeneral ne luftera te ndryshme ne Lindje dhe ne Perendim, ku arriti fitore te rendesishme. Per here te pare nen qeverisjen e Tij u vendos sistemi informativ ne shtetin osman. Atij i takon merita e gjetjes se gabimeve ne qeverisjen e vendit, ne kohen kur Perandoria ishte ne kulmin e fuqise se saj. Me veprat qe shkroi Ai e futi emrin nder dijetaret me te medhenj osmane te shekullit XVI. Asafnameja konsiderohet si njera nder veprat me te rendesishme te historise osmane.
Literatura
Petrika Thengjilli, Shqiptaret midis Lindjes dhe Perendimit, Toena 2003
Habibbuullah's Encyclopedia of Ottoman Empire
Nexhip Alpan, Nesip kaçi, Shqiptaret ne Perandorine Osmane, Albin 1997
Colin Imber, The Ottoman Empire, Palgrave 2002
vBulletin v3.8.7, Copyright ©2000-2024, Jelsoft Enterprises Ltd.