Kisha e Shën Kollit, dëshmi e kulturës mesjetare
 

[SIZE=3][B][COLOR=black]Kisha e Shën Kollit, dëshmi e kulturës mesjetare[/COLOR][/B][COLOR=#cc3366][FONT=Helvetica][/FONT][/COLOR][/SIZE]
[SIZE=3] [/SIZE]
[SIZE=3]Në majën e njërës prej katër kodrave, që shtrihen në fshatin Kurjan të rrethit të Fierit, ngrihet Kisha e Shën Kollit, një "monument kulture" ndërtuar rreth fundit të shekullit të XIII dhe fillimit të shek XIV që nuk pasqyron thjesht vlerat e kultit, por edhe shkallën e lartë të zhvillimit dhe qytetërimit mesjetar të fshatit Kurjan. Arkitektura e objektit, veprat e artit, skulpturat, afresket, vendi i ndërtimit, materialet e përdorura dhe cilësia e punimeve i japin vlera edhe sot këtij objekti, që qëndron si një urë lidhëse midis qytetërimit mesjetar dhe atij bashkëkohor. Kisha paraqet një ndërtim të tipit trekonësh dhe dallon për afresket e punuara me mjeshtëri nga Joani dhe Nikolla, djali i piktorit të madh, Onufri, afresket e të cilit gjenden jo vetëm në kishat e Beratit dhe të disa qyteteve shqiptare, por dhe në shumë kisha të Ballkanit.[/SIZE]
[SIZE=3]Sipas specialistëve, mendohet që objekti të jetë restauruar nga fillimi i shek të XVI. Prof. As. Dr. Bashkim Vreka, drejtor i parkut Arkeologjik "Bylis", tha se "objekti përbëhet nga narteksi, naosi dhe kthina e altarit. Narteksi, që mbulohet me çati druri me rrjedhje nga perëndimi, dikur ka qënë i mbuluar me qemer cilindrik, nga i cili ruhen gjurmët e harkuara në muret veriore dhe jugore dhe thëmbrat në muret lindore e perëndimore". Ai shprehet se në narteks mund të hysh nga të tri anët, ky hyrja kryesore është ajo e perëndimit, që mbulohet me arkitrarë guri, të zbukuruar me motive bimore. Edhe dy dyert e tjera janë po me arkitrarë e shpatulla guri , por të një madhësie më të vogël. Nga naosi sot ruhen vetëm dy pilastrat nga ana lindore, ndërsa nga kolonat në anën perëndimore ruhen vetëm bazamentet. Dyshemeja është e shtruar me pllaka guri me forma të ndryshme.[/SIZE]
[SIZE=3]Në dysheme gjenden pllaka të gdhendura me mozaik, ndërsa në pjesën veri-jug të dyshemesë, në zonën ku janë pilastrat, mendohet të ketë pasur ikonostas prej guri, i cili ka humbur. Objekti është i ndërtuar kryesisht me tulla të lidhura me llaç gëlqereje. Gurët janë përdorur si qoshe dhe shpatulla për dyert. Ajo që i jep një pamje joshëse objektit është përdorimi i skulpturave dhe gurëve të gdhëndur, me motive nga natyra. "Përdorimi i fragmenteve arkitektonike e skulpturale të periudhave antike e paleokristiane , si dhe vendosja pa ndonjë rregullsi e një guri varri është shprehje e shijes së hollë akitektonike mesjetare si dhe dëshmi e monumenteve më të hershme në këtë zonë ", theksoi Prof. Bashkim Vreka.[/SIZE]
[SIZE=3]Sipas tij, zona e Kurjanit, duke përfshirë dhe fshatrat Mbërs, Vlosh, Ngjeqar, etj, ka qenë e populluar që në periudhën helenistike, shek IV-I p.e.r. E gjendur midis qyteteve ilire në Margëlliç dhe Dimal , në këtë zonë janë gjetur objekte të shumta arkeologjike si enë qeramike, monedha, zbukurime, etj , të cilat dëshmojnë për prani të dendur vendbanimesh ilire me një nivel mjaft të lartë zhvillimi. Kisha e Shën Kollit, vijoi Vreka, nuk duhet parë si një dukuri e veçuar, por si një vazhdimësi normale e jetës në këtë zonë nga shek IV pes deri në ditët tona, pra një periudhë kohore rreth 2400 vjeçare. Për stilin e veçantë të ndërtimit dhe vlerat e gjithanshme që mbart, kisha është shpallur "Monument Kulture" e kategorisë së parë në vitin 1963. "Ajo iu nënshtrua shkatërrimit në vitin 1967, kur filloi lufta kundër fesë, shumë materiale të shkruara dhe me vlerë u dogjën, u grisën apo u vodhën", pohon Xhemal Xhemali, ish- kryetar i komunës dhe studiues i veprave të kultit në këtë zonë.[/SIZE]
[SIZE=3]Prof. As. Dr. Vreka pohon ''fshati Kurjan nuk ka qënë i vendosur në kodrat ku shtrihet sot . Ai ka qënë 3-4 km në lindje të vendndodhjes së sotme, pikërisht në këtë kodër ngrihej një kishë shumë e vjetër, prej së cilës në ditët e sotme kanë mbetur vetëm rrënojat dhe një statujë, e cila ruhet në Muzeun Historik të qarkut Fier". Kjo kishë e hershme paleokristiane mendohet të jetë ndërtuar rreth shekullit të III-IV e.s dhe quhej Kisha e Shën e Premtes. Emërtimin e kishës më vonë do ta gëzonte një çezmë madhështore për nga ndërtimi, e cila përdorej për të furnizuar me ujë banorët. Kjo çezmë e veçantë për nga mënyra dhe stili i ndërtimit, forma dhe madhësia e sipërfaqes, fatkeqësisht është tharë, duke lënë emrin dhe kujtimin e bukur, shprehen banorët të cilët ngrenë shqetësimin e ruajtjes dhe mirëmbajtjes së këtij monumenti.[/SIZE]