[Tomori]

POPUJT ISLAMË DHE
SHTETET E TYRE

Patjetër ne duhet të bëjmë një vështrim për popujt e njohur islamë dhe ndarjen e tyre në shtete islame

a) Arabët

Dije, Zoti të shpërbleftë! - se populli më i madh e më madhështor islam janë arabët. Në mesin e tyre është paraqitur Islami, e pejgamberi (i Dërguari) ishte prej tyre, dhe ata gëzojnë nderin dhe respektin mbi të gjithë popujt muslimanë.

Numri i banorëve të tyre është rreth gjashtëdhjetë milionë. Ata janë të shtrirë në mbarë Siujdhesën e Arabisë (d.m.th. Hixhazi, Jemeni, Hadramevti, Mesketi, Mexhdi dhe Bahrejni), në Siri d.m.th. tokat e Shamit dhe të Palestinës, në El-Xhezire, në Irakun arab, Egjipt, Berka, Tripolin perëndimor, Tunizi, Algjeri, Maroko (d.m.th. Fesi dhe Merakeshi) dhe në Saharanë e madhe, gjer te vendet zazake.

Gjuha e tyre është një. Ajo është gjuha më e rrjedhshme dhe më e bukur në botë. Rregullat e saj janë të përkufizuara. Librat që ekzistojnë në atë gjuhë janë të panumërt.

Arabët e kanë një veçori të rrallë. Ata e arabizojnë çdokend që e takojnë apo i takon. E asnjëherë askush nuk i bën ata joarabë. Për këtë numri i tyre po shtohet dita-ditës.

Tashmë janë arabizuar popuj të krishterë nga Siranët e Vjetër e të tjerë dhe ata e përdorin gjuhën arabe dhe shkrimin arab në të gjitha çështjet e tyre të këaj bote dhe të botës tjetër, kështuqë në letërsinë arabe paraqitet seksioni "nasranijj" (i te krishterëve).

Është çudi se këta të krishterë janë ngritur më tepër se muslimanët në shkencë dhe njohuri.

Duhet që muslimanët të bëjnë përpjekje dhe të obligohen që t'i tejkalojnë të krishterët në dituritë e reja siç i tejkaluan në retorikë e letërsi, sepse gjuha arabe është gjuhë e Islamit.

b) Turqit

Populli më i madh pas arabëve janë turqit. Numri i tyre është rreth njëzetepesë milionë. Krahinat e banuara prej tyre shtrihen prej Detit te Venedikut në Evropë e gjer në brendi të Kinës në Azinë Qendrore, pastaj prej stepeve të ngrira në Siberi gjer në kufijtë e Indisë, Irakut dhe Tokës së Shamit. Ata janë të ndarë në shumë grupe por mund të përmblidhen në tri sosh:

Grupi i parë - Turqit e perëndimit apo osmanlinjtë: Ata banojnë në vendet romake apo Rumeli, në Evropë dhe Anadoll në Azi. Ata janë popull më i ndershëm i Turqisë. Gjuha e tyre është më e rrjedhshmja dhe më e ëmbla në gjithë Turqinë. Edhe sulltanët osmanlij, në dorë të të cilëve gjendet hilafeti islam dhe mbrojtja e popullit të mëshiruar, Zoti i mbrojtë prej çdo fatkeqësie e mjerimi, - rrjedhin nga ky popull i dalluar. Edhe tash po i bëjnë të gjitha përpjekjet për mbrojtjen e muslimanëve dhe për ngritjen e vlerës së Islamit. Tash e gjashtëqind vjet, ata prijnë dhe sundojnë në të gjitha vendet arabe pos në tri: në Algjerin - të cilën e pushtuan françezët pa të drejtë, në Marok dhe në Imametin e Mesketit në Siujdhesën Arabe.

Grupi i dytë - Turqit e Lindjes: Janë banorët e Transaksonisë, të Ferganës dhe të Hattës apo të Turanit të Vjetër. Këto vende në të kaluarën kanë qenë atdhe i posaçëm i turqve.

Gjuha e tyre është amë e ajo osmane degë e saj, kurse gjuha e tyre quhet çagataje. Ajo është një gjuhë shumë e shëmtuar, që nuk ka ëmbëlsi për dallim nga ajo osmane. Në këtë gjuhë ka libra të vjetër letërsi (beletristike) dhe poezi. Mirëpo, gjuha osmanishte është shquar në njohuritë e reja.

c) Tatarët

Tatarët janë grupi i tretë. Ata i banojnë krahinat e Detit Kaspik dhe pjesën evropiane të Rusisë, sidomos në Kazan dhe në Siujdhesën e Krimesë. Gjuha e tyre është ndërmjet çagatajes dhe turko-osmanishtes.

Ndërkaq, prej turqve që e kanë ruajtur pavarësinë e tyre janë vetëm osmanlinjtë. Kurse turqit e Lindjes dhe tataret janë nën sundimin e Rusisë. Ndërsa turqit e Lindjes së Largët apo të Kashgarit dhe të Hatta-së, i ka pushtuar shteti kinez.

ç) Persianët

Ndër popujt e mëdhenj islamë bëjnë pjesë edhe persianët. Atdheu i tyre autokton është Irani apo Persia, Iraku i jashtëm, Mazanderani dhe Horasani. Ata janë përhapur edhe në Afganistan dhe Bulugistan, apo Kabulistan, Herat, Kelat e gjer në Transaksoni nga Veriu dhe gjer në Indinë Qendrore nga Jugu.

Gjuha e tyre është persishtja e cila pas arabishtes ishte gjuhë më e nderuar islame. Banorët e Azisë Qendrore e morën për gjuhë të tyre letrare. Banorët e Afganistanit dhe Bulugistanit, të cilët flasin me gjuhë të posaçme, shkruajnë dhe lexojnë në persishte. Po kështu vepruan edhe shumica e turqve të Transaksonisë.

Muslimanët e Indisë gjer vonë shkruanin dhe lexonin vetëm në persishte. Përveç tjerash, ata që flasin persisht janë pak, e numri i tyre nuk e tejkalon njëzet milionëshin. Mirëpo, këtë gjuhë e dinë shumica e muslimanëve të Azisë Qendrore dhe ajo radhitet në vendin e dytë nder gjuhët islame.

d) Muslimanët e Indisë

Populli i katërt islam, janë muslimanët e Indisë. Ata janë rreth gjashtëdhjetë milionë, por janë të ndarë në shumë grupe. Gjer para pak kohësh e kanë përdorur gjuhën persishte në lexim e shkrim, e gjuhën e tyre nuk e përdorin pos për të folur. Mirëpo, sot ata lexojnë e shkruajnë në gjuhën Urdu e cila është gjuha e tyre më e rrjedhshme dhe më e shtrirë. Në këtë gjuhë ekzistojnë shumë libra, dhe një numër gazetash që dalin në qytetet e Indisë dalin në këtë gjuhë.

dh) Malajasit

Vendi i pestë ndër popujt islamë u takon malajasve. Ata janë banorë të brigjeve të Indisë Lindore dhe të ujdhesave të Oqeanit të Qetë. Ky popull është i shtrirë në të gjitha anët e Oqeanit të Qetë. Ata i gjen në Axh, Samatra, Java, Borneo dhe në Indokinë siç gjenden edhe në Madagaskar, e cila është një ujdhesë e madhe në afërsi të Afrikës. Pastaj i sheh ata në ujdhesat që gjenden para Amerikës. Atdhe i tyre është i gjithë Pacifiku.

Prej këtij populli, muslimanë janë: ata që gjenden në brigjet e Indisë Lindore si në Axh, Sumatra; ata që gjenden në ujdhesat e Oqeanit Indian si në Java, Borneo dhe në Indokinë. Kurse ata që janë në ujdhesat e largëta ende janë të dëshpruar në politeizëm dhe mosbesim.

Prej tyre, muslimanët që e përbëjnë shumicën, e shkruajnë dhe e lexojnë gjuhën e tyre, në të cilën kanë shumë libra.

e) Popujt zezakë

Pas këtyre pesë popujve që janë popujt më të mëdhenj islame, pason të folurit mbi popujt zezakë të cilët janë në Kontinentin e Afrikës. Ata janë popuj të shumtë, të ndryshëm dhe flasin gjuhë të veçantë.

Pasi që vëllimi i këtij traktati nuk është në gjendje ta përfshijë numrin e kombeve të tyre, e shohim të nevojshme që cekjen e tyre ta bëjmë në formë koncize.

Së pari, themi se numri i tyre është më i madh sesa që mendonin, sepse Sudani Lindor dhe Perëndimor, vendbanimet e Nilit Egjiptian dhe Nilit të Zi, d.m.th. vende të gjëra që shtrihen në pjesën qendrore të kontinentit të madh të Afrikës, janë të banuara me shumë popuj zezakë muslimanë, e po ashtu edhe brigjet lindore të saj gjer në Zanzibar.

Së dyti - feja islame është përhapur ndër popuj zezakë më tepër sesa që e mendonin, sepse është vërtetuar se shumica e viseve përtej Ekuatorit, të panjohura gjer më tash; janë të banuara me banorë muslimanë dhe ata që nuk e kanë pranuar islamin gjer më tash, këtë po e bëjnë për çdo ditë e më shumë.

Mund ta parashikojmë, se banorët zezakë-muslimanë të Afrikës nuk janë më pak se 70 apo 80 milionë. Ata nuk i shkruajnë gjuhët e tyre, por dijetarët e tyre lexojnë e shkruajnë vetëm arabisht.