[Linka_pz]

Jeta e Sokratit



Rallë mund të gjendet një vend dhe një kohë kaq e pasur me njerëz gjenialë,

sesa Athina në kohën kur lindi Sokrati. Sokrati u lind në Athinë në vitin 470 p.e.s

dhe është një ndër figurat më interesante dhe më atraktive në historinë e filozofisë

së lashtë greke. Ishte me origjinë të thjeshtë-nëna e Sokratit ishte amvise,kurse i

ati gurskalitës. Sokrati ishte autodidakt dhe u aftësua dhe u ngrit në nivel të një

filozofie falë punës së tij vetanake.

Por megjithëse Sokrati u rrit në një periudhë të artë, në vitet e tij të fundit atij

iu desht të shihte mundjen e Athinës në luftë dhe ta mbyllte jetën e tij në burg në

vitin 399 p.e.s në moshën 71 vjeçare. Sokrati është i vetmi që nuk ka shkruar as edhe një resht (asnjë vepër). Megjithatë ai është filozofi që ka ushtruar ndikim më të

fuqishëm përgjatë shekujve. Shumica e atyre që ne dime për të, ka qenë ruajtur nga

tre bashkohës të rinj të tij, Aristoteli, Platoni dhe Ksenofoni.

Nga këto burime del se Sokrati ka qenë një gjeni, i cili përveç një arsyetimi të jashtëzakonshëm dhe rigoroz, zotëronte edhe një ngrohtësi personale dhe një ndjenjë humori. Ai ka pasur një trup të fortë dhe zotëronte një fuqi të madhe fizike.

Në komedinë e tij, Aristofani e përshkruan Sokratin si një shpezë shtëpiake që

të bën për të qeshur me zakonet e tij të rrotullimit të syve, duke u referuar

me çapkënllëk nxënësve të tij dhe dyqanit të mendimit.

Ndërsa nga Ksenofoni na vjen portreti i një ushtari besnik, i cili kishte një

pasion për diskutime rreth bazave të moralit dhe i cili në mënyrë të paevitueshme

tërhiqte të rinjtë të kërkonin këshillën e tij. Platoni e konfirmon portretin e

Ksenofonit dhe shton se Sokrati ishte një njeri me ndenjë të lartë detyre dhe me

një pastërti morale absolutiste. Në veprën "Simpoziumi" Platoni tregon se si Alkibadi,

një i ri mesatar përpiqej të fitonte simpatinë e Sokratit duke sajuar mënyra të ndryshme

për të qëndruar me të. Por thotë Alkibadi:"asnjëherë nuk ndodhi një gjë e tillë"; ai thjeshtë mund të bisedonte me mua në mënyrën e tij të zakonshme dhe kur e kisht harxhuar ditën me mua, më linte e vazhdonte me rrugën e tij. Gjatë fushatave ushtarake Sokrati mund të ecte pa ngrënë më shumë se çdo njeri tjetër dhe ndërsa të tjerët mbështeteshin me mandeke kundër të ftohtit të ashpër të dimrit, Sokrati ecte jashtë në dimër duke mbajtur një pallto që e kishte zakon të vishte dhe ai ecte mbi akull më lehtë pa këpucë, se sa të tjerët me këpucë-thotë Alkibadi. Sokrati ishte në gjendje të përballonte një përqëndrim ekstrem. Gjatë një fushate ushtarake ai qëndroi në një meditim të thellë për

një ditë e një natë të tërë, derisa erdhi agimi dhe lindi dielli, pastaj ai u largua pasi

bëri një lutje për diellin.Ky mbase ka qenë rasti me anën e të cilit ai provonte atë që ai

e quante vazhdim i misionin të profetit mbi jetën morale të bashkëkohësve të tij.Ai gjithmonë merrte mesazhe apo paralajmërime nga një zë misterioz ose nga si e quante ai- daimoni i tij.

Megjithëse kjo shenjë mbinatyrore ka përshkruar mendimet e tij që nga fëmijëria e hershme, kjo të sygjeron më shumë se çdo gjë tjetër, sensibilitetin e Sokratit si një vegimtar, veçanërisht ndjeshmërinë e tij për cilësitë morale të veprimeve njerëzore të cilat e bëjnë jetën e vlefshme për ta jetuar. Ai duhet të ketë qenë i familjarizuar me shkencat natyrore të filozofëve të hershëm jonianë dhe anaksakgorësve, sadoqë tel vepre Apologjia ai thotë se "e vërteta e thjeshtë është se, o Athinas, se unë nuk kam të bëj fare me spekulimet fizike".

Ngjarja më e rëndësishme që konfirmoi misioni I tij si një filozof moral ishte përgjigja e Orakullit të Delfit. Kur Kerofani pyeti Orakullin nëse gjendej ndonjë person I gjallë ql të ishte më I zgjuar se Sokrati, Orakulli u përgjigj se nuk gjendej. Sokrati interpretoi këtë përgjigje duke thënë se ai ishte më I zgjuar sepse ai e kuptoi dhe e pranoi injorancën e vet. Në këtë mënyrë, Sokrati kishte për qëllim, në kërkimet e tij, që të triumfonte e vërteta dhe dituria.





Sokrati si një filozof

Pasi që Sokrati nuk ka shkrimet e tija, sot ka disa mosmarëveshje se çfarë idesh

filozofike mud t`i atribohen atij në të vërtetë. Burimet tona më të gjëra për

idetë e tij janë dialoget e Platonit, në të cilat ai ishte veçanërisht në

dialogjet e hershme, personazhi kryesor.

Por çështja kryesore është nëse Platoni është këtu për të sqaruar se si

mendonte Sokrati, apo shprehte idetë e tij nëpërmjet figurës së Sokratit.

Disa argumentojnë se Sokrati i gjetur në dialogjet e Platonit është historikisht

Sokrati i vërtetë.

Nga ana tjetër Aristoteli bën një dallim midis kontributit filozofik të dhënë nga

Sokrati dhe atij të dhënë nga Platoni. Sokrati, sipas Aristotetlit ka merita për

"argumentimet induktive dhe për përkufizimet univerzale", ndërsa Platoni atij I

atribon zhvillimin e teorisë së formave, nocionin e ideve ose formace univerzale,

që ekzistojnë pavarësisht nga sendet e veçantë që ato personifikojnë. Argumentimi,

se kush e zhvilloi teorinë e formave në pjesën më të madhe ka përfunduar.

Derisa vetë Aristoteli ka qenë veçanërisht I interesuar në këtë temë, duke e

diskutuar atë gjatë me Platonin në Akademi, duket e arsyeshme të mendohet që

dallimi I tij, midis ideve të Sokratit dhe të Platonit është I saktë. Në të

njejtën kohë, disa nga katalogjet e hershme janë përshkrime të qarta dhe të sakta

të mendimeve të vetë Sokratit, si në rastin e Apologjisë dhe Euthifro.

Mbi këtë bazë, Sokrati është pare si një filozof origjinal I cili zhvilloi një

metodë të re të kërkimeve intelektuale.

Që Sokrati të ishte I sukseshëm në kapërcimin e relativizmit dhe të skepticizmit

të sofistëve, ai duhej të zbulonte ca themele të palëvizshme, mbi të cilat të

ndërtohej godina e diturisë.

Këto themele Sokrati I zbuloi jo në faktet e botës jashtë njeriut, por brenda njeriut.

Bota e brendshme e njeriut, thotë Sokrati, është vendi I një aktiviteti unik, vendi

I aktivitetit njohës I cili udhëheq aktivitetin praktik.

Për të përshkruar këtë aktivitet Sokrati krijoi konceptin e shpirtit të psiqikës.

Për të shpitri nuk është ndonjë dhunti e veçantë, as ndonjë lloj I veçantë substance,

por është deri në një farë shkalle kapacitet për inteligjencë dhe karakter. Sokrati

më vonë përshkroi se çka kuptonte me shpirt si "diçka brenda nesh në bazë të së cilës

ne jemi të përcaktuar, të zgjuar ose budallenj, të mire ose të këqij ".

Duke e përshkruar atë me këto terma, Sokrati identifikoi shpirtin me fuqitë normale të

inteligjencës dhe të karakterit, vë vend që ta identifikonte me ndonjë substance

mbinatyrore. Shpirti është struktura e personalitetit. Sado që për Sokratin,

shpirti nuk ishte një send, ai mund të thoshte që qëllimi më I madh I njeriut

duhet të ishte kujdesi përkatës për shpirtin sa më të mire që të ishte e mundur.

Pika e patundshme në këtë konceptim të shpirtit ishte, për Sokratin, ndërgjegjësimi

I vetëdijshëm I njeriut se çfarë kuptimi kanë disa fjalë për të. Të dish se disa gjëra

kundërshtojnë disa të tjera, që drejtësia nuk mund të ketë për qëllim të dëmtojë të

tjerët, paraqet për Sokratin një shembull tipik të një lloj njohjeje të shpirtit,

që mund të arrihet pikërisht duke përdorur fuqinë e tij. Të veprosh në kundërshtim

me këtë njohje, të dëmtosh të tjerët edhe kur dihet që një sjellje e tillë është në

kundërshtim me njohjen e tij të drejtësisë është të ushtrosh dhunë mbi natyrën e

tyre si një qenie njerëzore. Sokrati ishte I sigurtë që njerëzit mund të arrinin

njohjen e vërtetë dhe të besuseshme dhe se vetëm një njohje e tillë mund të ishte

baza e vërtetë e moralit.

Detyra e tij e pare kryesore ishte pra, të sqaronte veten dhe pasuesit e tij se si

arihej njohja e besueshme.