[rilinda]

I bindur se kujdesi për shpirtin njerzor duhej të ishte qëllim më i madh për njeriun, Sokrati harxhoi shumicën e kohës së tij duke i shqyrtuar jetën e vet dhe jetën e mendimit e bashkëkohasve të tij athinas.
Gjat kohës që në Athinë ishte një demokraci e sigurtë dhe e fuqishme nën Perikliun, Sokrati mund të vazhdonte karrierën e tij si një “Zekth” pa ndonjë kundërshtim serioz.
Por atë që mundi ta bënte Sokrati dhe pa u ndëshkuar, kur pozita ekonomike dhe ushtarake e Athinës ishte e fortë, nuk mundi të bënte më, gjatë ditëve të krizave dhe të shkatrrimit.
Zhvillimi i aftsive dialektike midis të rinjëve nga familjet e shquara, aftsimi i tyre në ngritjen e çështjeve kërkuese rreth zakoneve të moralit, të fesë dhe të sjelljeve politike, shtuan shumë shpejt dyshimet për Sokratin, por veprimet e tij nuk ishin konsideruar një rrezik i qartë dhe aktual, derisa athinasit ishin në luftë me Spartanët.
Një seri ngjarjesh të lidhura, me këtë luftë, çuan eventualisht, në gjykimin dhe në dënimin e Sokratit. Një ngjarje ishte veprim tradhtorë i Alkibadit, për të cilin athinasit e dinin se ai ishte nxënës i Sokratit. Alkibadi kishte shkuar në Spartë dhe i kishte dhënë këshilla të vlefshme Spartanëve dhe luftën e tyre me athinasit. Në mënyrë të paevitueshme, shumë athinas nxorën përfundimin se Sokrati në një farë mënyre, duhet të ishte i përgjegjshëm për atë çka Alkibadi kishte bërë.
Më tej Sokrati u gjend në mosmarrveshje serioze me Komitetin e Senatit të të Pesëqindëve ku ai ishte anëtarë.Kjo çështje kishte të bënte me rastin e tetë komandantëve ushtarakë, të cilët ishin përgjegjës për neglizhencën që kishin treguar në një betejë detare në ishujt e Arginusajës, një betejë ku athinasit fituan, por kjo u kushtoi afërsisht 25 anije dhe 4000 njerëz.
Ishte vendosur që tetë gjeneralët që morën pjesë në luftë të çohashin në gjyq dhe faji i tyre duhej të përcaktohej në grup nga një vot e vetme. Në fillim Komiteti i rezistoi kësaj, duke i mbrojtur nga quajtja si dhunuese të procedurave të rregullta konstitucionale. Por kur paditësit kërcënun se do të shtonin emrat e anëtarve të Komitetit në listën e gjeneralëve vetëm Sokrati i qëndroi mendimit të tij ndërsa pjesa tjetër e komitetit kapitulloi. Më vënjen e Athinës, Sokrati edhe një herë u gjend në opozitë me një grup të rrezikshëm.
Nën presionin e fitorës së Spartanëve, një Komision i të Tridhjetëve ishte urdhëruar të rregullonte legjislacionin për qeverinë e Athinës. Në vend të kësaj ky grup bëhet një oligarki e dhunshme që ekzekutonte obitvarisht ish- besnikët e rendit demokratik të Perikliut, dhe grumbullonte pasuri për vetën e tyre. Brenda një viti, kjo oligorki u hap me forcë dhe një vend demokratik u mëkëmb.
Por, fatkeqsisht për Sokratin disa nga anëtarët e oligorkis revulicionare kishin qenë shokët e tij të ngusht Kriti dhe Kormidi. Ky ishte një rast tjetër i dënimit nga shoqëria, si në rastin e Alkibadit, kur Sokrati u vu në pozitën e të qenurit një mësues i tradhëtarëve. Në këtë kohë acarimi kishte arritur deri në mosbesimin, dhe Sokrati u çua në gjygj me akuzën,siç e kujtonte atë Diogjen Laerti “(1) Për mos adhurimin e përëndive të cilat shteti i adhuronte; (2)Për korruptimin e të rinjëve. Prokurori i kërkoi dënimin me vdekje”.
Sokrati mundë të kishte shkuar vetë në internim mbas dëgjimit të akuzave kundër tij. Në vend të ksaj ai ndejti në Athinë dhe mbrojti vetën para gjygjit, juria e të cilit përbëhej nga 500 vetë.
-"Nuk di ç'përshtypje ju kan bërë, o athinas, fjalët e akuzave të mia. Përsa më përket mua, mendova se nuk isha më unë aq bindës. E më e bukura qe se asnjë fjalë e tyre nuk i përgjigjej së vërtetës. Megjithatë, nga gjith broçkullat e tyre veçanarisht njëra më habiti, se qenkam një gojëtar shumë i shkathët. E nëse ata e quajnë gojëtar të madh atë që e thotë të vërtetën, më duhet ta pranoj edhe unë vetëm se jam i tillë, por jo në atë kuptim që thonë ata!
Sidoqoftë, e përsëris; ata nuk kanë thënë asgjë, pothuajse asgjë të vërtetë, përkundrazi nga unë ju do të dëgjoni gjith të vërtetën, unë do t'ju kërkoja diçka dhe do t'ju lutesha të ma jepni; nëse në mbrojtjen time do të më dëgjoni të flas si zakonisht, siç bëja në shesh në vend shkëmbimet e mallrave apo gjetkë, ku shumë prej jush ndalonin dhe më dëgjonin.
Është fakt se në moshën 70 vjeçare kjo është hera e parë që vij në gjykatë, kështu që jam krejt i pamësuar me gjuhën e gjygjit. Ajo që ka më shumë rëndësi për mua është që ju të më dëgjoni me vëmendje, nëse them gjëra të drejta ose jo, sepse kjo është në fund të fundit, virtyti i gjyqtarit, ndërsa detyra e gojtarit është të thotë të vërtetën.
Në fakt kanë qenë të shumtë ata që më kanë akuzuar para jush. Ata s'thoshin gjë tjetër veç gënjeshtra, prandaj pikërisht këto janë për mua më të rrezikshmit e më të tmerrshmit se Aniti dhe shokët e tij që nuk bëjnë shaka sepse filluan bashk me ju, ashtu çunak siç ishin të përhapnin shpifje kundër meje e të më akuzonin duke më thënë se qenkam një far Sokrati një dietar, i përkushtuar i tëri në gjurmimet e fenomeneve të qiellit dhe misterëve të tokës, i aftë ta bëjë të bardhën të zezë.
Më e habitshmja është se nuk dihen as emrat e tyre që tua thonin, përjashtuar njëfarë shkrimtari komedish. Është e pamundur t'i dëgjosh në gjyq, e pamundur t'i bindësh e unë po të dua të mbrohem; do të jem i detyruar, si i thonë një fjalë, të luftoj me hijet, pra të flas pa më përgjigjur askush.
Sidoqoftë ta dini dhe ju se akuzuasit e mija janë dy llojesh: ata më kanë akuzuar kohët e fundit dhe të tjerët, për të cilët jam duke folur, e që një gjë të tillë e kanë bërë në të kaluarën. Kështu pra o gjygjtar, e kam të nevojshme që të mbrohem, të përpiqem të shlyej brenda kësaj pak kohë që më është lënë, këtë mendim të keq që vërtitet rreth meje e që është rrënjosur tek ju prej shumë vitesh.
Ta shohim ç'është kjo akuzë që më hapi këtë nam të zi , për të cilin mileti e ndjen për detyrë ta nisë kundër meje këtë process. Le ta marrin vesh se ç'thonë shpifësit e mi. Le ta lexojnë akuzën e tyre duke menduar se akuzuesit e mi kanë plotsisht të drejtë: ''Sokrati është fajtor se humb kohën e tij duke vrojtuar misterët e Tokës dhe të qiellit e bën të zezën të bardhë dhe të barrdhën të zezë ua mëson këtë të tjerëve….”
Pak a shumë kjo qenka e gjithë akuza. Por gjëra të tilla ju i këni parë në komeditë e Aristofanit. Një farë Sokrati që sillej poshtë e përpjetë nëpër skenë duke thënë se ecte nëpër e rrëfente plot marrëzira të tjera si këto, nga të cilat nuk veçoj asgjë. Ju ftoj si dëshmitarë shumë prej jush, duke iu lutur ta pyesni vetën sa nga ju më kanë dëgjuar. Eh, sigurisht janë shumë por do t'ju lutem që ta sqaroni vetën tuaj nëse ka qenë qoft edhe një prej jush që më ka dëgjuar të flas për gjërat të tilla.
E vatëm nga kjo do të bindeshit se gjithë çka thuhet kundër meje ka të njejtën vlerë. Nëse keni dëgjuar ndokë të më thotë se u jep mësim të rinjëve me pagesë, as kjo s'është e vërtetë dhe pse sipas mendimit tim do të qe gjë shumë e bukur që një njeri i zoti t'i jepte mësim borxhias së Loentinit, Predikos së Çoes, apo hipias së Elidës.
Këta o athinas të nderuar, shkojnë nga një qytet në tjetrin dhe janë të aftë të bindin të rinjtë(që ndjekin lirisht dhe pa pengesë shkollat e qytetit) t'i braktisin ato e të paguajn shuma të majme për të ndjekur mësimet e tyre për më tepër të jenë edhe më mirënjohës. Dëgjoni, o qytetarë këtë emër të mirë nuk e kam fituar nga asgjë tjetër veç dijës. Po nga cila dije vallë? Ja të ngjarë nga ajo që është cilësi e njeriut, sepse ajo është e vetmja gjë që kam.
Përkundrazi, ata të tjerët për të cilët po flisja pak më parë nuk di çka t'ju them, mund të zotërojnë majat e diturisë njerëzore, të cilët unë sigurisht nuk i njoh e ai që thotë të kundërtën, gënjen duke shpifur kundra meje.
Sigurisht që ju e njihni Kierofontin, të cilin e kam mik prej fëmijërie, një demokrat i sinqertë që ndau me ju mërgimin e që bashk me ju u kthye në atdhe.
Kështu që ju e njihni karakterin e tij sepse këtë gjë ai e shprehte në gjithë punët që bënte. Pra një dit ai shkoi në Delfi dhe pati për pafytyrësin t'i kërkonte perëndisë që t'i tregonte nëse gjendej ndonjë dietarë më i madh se unë dhe Pitia iu përgjigj se nuk kishte tjetër.