[Psikologu]

Pas diskutimesh u zgjodh varianti i tretë për të hartuar një alfabet të ri për shqipen. Parimisht u pranua nga të gjithë se alfabeti i shqipes duhet të mbështetej në alfabetin latin. [...] Lindën dy probleme: I pari, a duhet të ruanin shkronjat e alfabetit latin atë vlerë fonetike për gjuhën shqipe dhe e dyta, si duhet të plotësoheshin 11 shkronjat që i mungonin këtij alfabeti.
Për çështjen e parë përgjigjja ishte më e thjeshtë. Duke pasur parasysh edhe alfabetet ekzistuese, u ruajt ai shqiptim dhe ajo vlerë fonetike e shkronjave të alfabetit latin, edhe në alfabetin tonë, por me ndonjë përjashtim. Për çështjen e dytë problemi ishte më i vështirë se në kongres ishin dy rryma sunduese; M. Frashëri, Sh. Kolonja, N. Vrioni e B. Topulli përkrahnin alfabetin e Stambollit, Ndre Mjeda ishte në një krah me to në mbështetje të parimit: një tingull-një shkronjë. Gj. Fishta, Dh. Buda, L. Gurakugi dhe Gj. Qiriazi përkrahnin alfabetin e shoqërisë „Bashkimi". Por pati ëdhe delegatë që u tërhoqën më shumë nga gatishmëria për të zgjidhur këtë çështje dhe jo për ta vonuar, duke pranuar njërën apo tjetrën rrugë zgjidhjeje.
Komisioni nuk u bazua në alfabetet ekzistuese, por, mbasi kishte vendosur që në fillim të punës se alfabeti i shqipes duhet të mbështetet në atë latin, u mor me analizën e çdo tingulli të gjuhës shqipe, duke i caktuar shkronjën përkatëse. Fillimisht u pa se si paraqitej raporti i shkronjave të ngjashme në mes tri alfabeteve. Gjendja ishte e tillë: 36/21 Alfabeti i Stambollit dhe i „Agimit", 36/20 i Stambollit dhe i „Bashkimit", gjithashtu
36/20 i „Agimit" dhe i „Bashkimit". Shkronjat e përbashkëta për të tri alfabetet ishin 19. Duke e krahasuar alfabetin e Stambollit me të sotmin del se u morën nga ai shkronjat c, ç, q, x, z. Gjithashtu në alfabetin e Stambollit u ndryshuan edhe 5 shkronja. Nga kjo llogaritje del se diskutimi është zhvilluar për 9 shkronja e konkretisht për dh, ë, gj, ll, nj, sh, th, xh, zh. [...]
Sipas një dorëshkrimi në formë procesverbali, që ndodhet në Arkivin e Shtetit dhe mban datën 20 nëntor 1908 thuhej se alfabeti ishte gati në paraditën e kësaj dite, por u bë i njohur pasdreke. Dhe M. Frashëri në cilësinë e kryetarit të Kongresit të Manastirit, deklaroi: „Çështja e alfabetit mori fund në një mënyrë që do të mbesin jo veç të gjithë të kënaqur, e për këtë shkak u zgjodhën dy abetë e të dy do të përdoren prej shqiptarëve: njëri është ai i Stambollit e tjetri një abe thjesht latine që i afrohet atij të Stambollit.[...]