[Guri i madh]

Personalitet i shquar i jetes politiko-shoqerore dhe kulturore-arsimore shqiptare


Luigj Gurakuqi eshte nje nga personalitetet me te shquara te levizjes sone patriotike e demokratike, arsimore e kulturore ne fundin e Rilindjes Kombetare dhe te fillimeve te Pavaresise.
Nje figure poliedrike e madhore, Luigj Gurakuqi ishte politikan e diplomat, shtetar i shquar, gjuhetar, poet e prozator, estet e kritik letrar, pedagog e tekstolog, ekonomist e financier, orator, njeri i kultures dhe i shkences, i fjales dhe i veprimit, i pendes dhe i pushkes. Mbi te gjitha ai ishte patriot i madh, atdhetar i flaket, bashkethemelues i shtetit shqiptar te epokes moderne. Nga ana tjeter, L.Gurakuqi, si rralle kush, perjetoi ngjarjet me kulmore te jetes se vendit ne cerekun e pare te shekullit tone. Ne shumicen prej tyre qe pjesemarres i drejtperdrejte, madje nder organizatoret e drejtuesit kryesor te tyre.
Nje personalitet i ketyre permasave e ketyre kontributeve nuk kishte si te mos terhiqte vemendjen e shume studiuesve te fushave te ndryshme.
Gurakuqi u vleresua shume edhe sa ishte gjalle nga qarqet patriotike e shtypi kombetar. Figura e tij filloi te behet objekt studimi pas vdekjes.
Para dhe pas Luftes se Dyte Boterore u realizua nje pune mjaft e gjere e serioze per te njohur, studiuar e propaganduar gjithe trashegimine gurakuqiane. U shkruan me dhjetra artikuj e u realizuan disa botime te vecanta, u mbajten sesione dhe konferenca shkencore deri dhe kompozime te krijimeve te tij letrare.
Luigj Gurakuqi eshte nder figurat jo vetem nga me te studiuarat por edhe nga me te vleresuarat. Ai eshte "Hero i Popullit" dhe "Mesues i Popullit", shkolla Normale e Elbasanit dhe Universiteti i Shkodres mbajne emrin e tij.
Por, edhe nje figure e tille kaq e vleresuar si L.Gurakuqi, nuk i shpetoi dot censurimit, limimit e modifikimit qe te behej sa me e pranueshme per ideologjine marksiste-leniniste dhe sistemin komunist.
Duke u nisur nga kriteret ideologjike te kohes, ana botekuptimore e Luigjit eshte paraqitur ne menyre evazive: u lane menjane idete e tij mbi shtetin dhe demokracine shqiptare, mbi rolin e fese ne shoqeri, u minimizuan marredheniet e bashkepunimi i tij me klerin katolik dhe vleresimi qe ai kishte per te; nuk u be fjale per qendrimet e prera antibolshevike qe kishte Gurakuqi; materiale te caktuara te tij u redaktuan dhe nuk u ribotuan te plota; cuditerisht edhe fjala e tij ne inaugurimin e Shkolles Normale te Elbasanit, qe eshte nje pamflet i vertete pedagogjik ne te cilin sintetizohet mendimi pedagogjik i Rilindjes dhe perben njekohesisht nje nga pikat me kulmore te tij; u hesht per marredheniet e L.Gurakuqit me shume personalitete te kohes te cilet, me te drejte e te padrejte, u cilesuan, pas ardhjes ne pushtet te komunisteve, si armiq e tradhetare, e si te tille u mohuan plotesisht.
Kush ishte Luigj Gurakuqi? Cili eshte tabani nacional dhe kulturor i formimit te personalitetit te tij?
Luigji u lind dhe u rrit ne gjirin e nje familjeje tregtare te kulturuar shkodrane, nga prinderit Pjeter e Leze Gurakuqi. Me edukimin e tij u muer ne menyre te vecante i ati. Pjeter Gurakuqi ishte nje tregetar me kulture relativisht te ngritur, me nje rreth te gjere shokesh e miqsh ne mes tregetareve e intelektualeve te Shkodres, me nje jete aktive ne pazarin e qytetit dhe me marredhenie tregetare me Venedikun e Milanon. Shtepia e ketij tregetari te kulturuar e te shetitur gumezhinte nga hyrjet e daljet e njerezve qe vinin te diskutonin hallet e kohes e te merrnin vesh lajmet e botes.
I ndodhur perhere prane te atit, degjonte me vemendje bisedat e diskutimet per ngjarje te se kaluares dhe te dites, per lufterat heroike te popullit kunder pushtuesit otoman dhe grabitqareve primitive ballkanike dhe per burrat qe i udhehoqen ato. Duke kujtuar keto vite, Gurakuqi student do te shkruante "Me cohet mall me kene ne shtepi e me ndigjue baben tue kallzue, si perpara, ne ngjarjet e Pashallarve te Shkodres, trimnite e malcorve e luftat e Malit te Zi, sende qi kishte ndi prej t'et e qe edhe ai vete shume kish pa".
Shkollen fillore e te mesme jo te plote i ndoqi ne Kolegjin Saverian qe ishte shkolla me e organizuar dhe me e kompletuar qe kishte Shqiperia e asaj kohe. Luigji qe nder nxenesit me te zellshem te shkolles dhe shume shpejt, qe ne moshen 13 vjecare i shfaqen prirjet per letersi e krijime letrare. Me pas ploteson arsimin e mesem ne Kolegjin arberesh te Shen Adrianos te Shen Dhimiter Korones. Gurakuqi, ka qene nxenesi i pare shqiptar i ketij kolegji. Per 2-3 vjet studion per mjekesi duke vazhduar e diplomuar per shkenca natyrore.
Luigj Gurakuqi pati fatin se ra ne duar te mesuesve teper te zot, atdhetare e intelektuale te shquar si Anton Xanoni, Gasper Jakova - Merturi dhe Jeronim De Rada, i cili nuk qe vetem nje edukator i vertete per te, por dhe nje figure qe e frymezoi per tere jeten.
Ne rrugen e pare te poezise Gurakuqi pati edhe nje udherrefyes e mesues tjeter te shquar, vjershetorin e mallit per atdhe, Filip Shiroken.
Tek personaliteti i Luigj Gurakuqit spikat kultura e gjere dhe enciklopedike. Ishte njohes i thelle i trashegimise kulturore te popullit te vet dhe i kultures klasike romake e latine. Historia e vendit dhe ajo boterore ishin objekt i perhershem i studimeve te tija. Njihte arkeologjine e shkencat ekonomike e financiare, trashegimine arsimore pedagogjike kombetare dhe europiane.
Gurakuqi ishte poliglot. Pervec shqipes, zoteronte ne menyre te shkelqyer latinishten, italishten, turqishten dhe frengjishten. Dinte greqisht e gjermanisht. Ka te ngjare edhe anglishten. Fan Noli e cilesonte Luigj Gurakuqin pionier te qyteterimit perendimor ne Shqiperi, si nje nga shqiptaret e flaket qe thithi me themele kulturen e Perendimit dhe si njeriun qe punoi me gjate e me shume se kushdo tjeter per te mbjellur faren e saje ne Shqiperi.
Ne formimin filozofik botekuptimor L. Gurakuqi eshte idealist objektiv. Ai mbante qendrime liberale ndaj fese e praktikave fetare, qendronte larg cdo fanatizmi fetar.
Por L. Gurakuqi nuk ka qene as antifetar. Ai pranonte ekzistencen e Zotit si krijues i gjithesise. Sipas tij Zoti eshte qenie qe s'ka as fillim e as mbarim, se asgje nuk mund te krahasohet me te, se: