Dardania.de - Shiko Postimin Tek

Luciano · 15-09-08, 07:38

Admirina Peçi

Në maj të 1980-ës, në vitin e vdekjes së Josif Broz Titos, Rexhep Qosja ka dhënë një deklaratë për ish-liderin komunist të ish-Jugosllavisë . Qosja thotë se sa ishte gjallë Tito, "nuk ia kam përmendur kurrë emrin". Por cila është e vërteta e asaj deklarate? Në pjesën e dytë të intervistës, akademiku i mirënjohur jep argumentet e tij mbi atë deklaratë, dhe pse e mbështet ende sot. Më tej, Qosja flet mbi marrëdhënien e tij si kritik me veprën e Kadaresë, mendimin e tij mbi romanin "Kështjella", të cilin e vlerëson pozitivisht dhe kritikën e hershme mbi romanin "Dasma", së cilës i qëndron ende, pse ai pohon se letërsia jonë nuk ka shkrimtarë të rangut evropian, dhe një analizë e hollësishme mbi të gjitha idetë e shkrimtarit Ismail Kadare, me të cilat ai nuk pajtohet...

(Vijon nga numri i kaluar)

Një prej polemizuesve në Tiranë, Sadik Bejko, pas këtyre deklaratave ju akuzoi se ju i keni thurur lavde Titos, (pushtuesit sipas tij) në kohën kur Kadare mbështeste revoltat kosovare të '81-shit. A keni një përgjigje publike për këtë?

Qosja: Po t'ju përgjigjesha edhe sadikave që më sulmojnë, do të më duheshin së paku tridhjetë daktilografë.

Megjithatë, keni pasur një deklaratë për Titon...

Qosja: Tani po ju përgjigjem Ju. Kam dhënë në muajin maj më 1980-ën, në vitin e vdekjes së Titos dhe gati një vit para demonstratave të studentëve tonë në mars të vitit 1981, një deklaratë për vdekjen e Titos, të cilit nuk ia kam përmendur kurrë emrin për së gjalli. Atë deklaratë natyrisht do ta nënshkruaja edhe sot. Nuk kam qenë as titist, as enverist. Koncepti im mbi lirinë dhe humanizmin gjithmonë është frymëzuar nga veprat e filozofëve e shkrimtarëve të mëdhenj e jo nga regjimet politike. Por, sot, kur po shoh çka po shoh dhe kë po shoh në politikë duke vjedhur e plaçkitur e shfrytëzuar më vjen dëshirë të flas mirë e më mirë edhe për Titon edhe për Enverin. Titoja nuk e ka pushtuar Kosovën - e ka gjetur të pushtuar prej Serbisë. Titoja e ka thënë menjëherë pas luftës në bisedë me Enver Hoxhën se do të pajtohej me bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, por këtë nuk do ta lejonte Serbia. Titoja i ka thënë Fadil Hoxhës në vitin 1968 se do të pajtohej që Kosova të bëhej republikë, por kjo do ta çonte në këmbë Serbinë. Në sajë të përkrahjes së Titos, Fadil Hoxha me një numër të udhëheqësve të tjerë shqiptarë, e ka çuar Kosovën deri aty ku e gjeti terrori serb posa vdiq Titoja: me autonomi të vitit 1974, me Universitet, me Akademi të Shkencave e të Arteve, me Institutin Albanologjik dhe me Institutin e Historisë, me shumë botime, revista e gazeta, me urbanizim të shpejtuar të Kosovës, me gjuhë letrare kombëtare, me numër të madh të shkollave fillore e të mesme, me spitale e klinika , me arte dhe shkencë gjithnjë e më të zhvilluar, në të cilat nuk bënte kërdinë realizmi socialist. Për të gjitha këto arsye prej vdekjes së tij e deri sot, në Serbi nga autorë serbë dhe miq të Serbisë janë botuar mija artikuj, studime, vjersha, drama, vepra historike përplot urrejtje për të. Jo rastësisht Lordi Kerington, përfaqësuesi i Evropës në përpjekjet për zgjidhjen e çështjes së Jugosllavisë në vitin 1991, do të deklarojë: tani po e kuptojmë se me kë krejt kishte punë Titoja dhe sa i madh ishte ai.

Ç'do të thotë për një studiues t'i kundërvihet në ide një shkrimtari, veprës së të cilit i ka kushtuar vite të tëra pune, si në rastin tuaj veprës së Kadaresë?

Qosja: Jam kritik e historian i letërsisë dhe më vjen keq pse nuk i kam kushtuar më shumë punë krijimtarisë së Ismail Kadaresë. Kam shkruar një kritikë shumë negative për kiç romanin e tij "Dasma", me të cilin ai ia sillte Shqipërisë revolucionin kinez të Mao Ce Dunit, një kritikë pozitive për romanin e tij Kështjella në shqip, një për përkthimin në serbokroatisht të kësaj vepre, një deklaratë mbrojtëse në Zërin e Amerikës pas daljes së tij në Francë dhe një artikull me rastin e 70 vjetorit të lindjes. Në intervista të ndryshme, kohë pas kohe, kam thënë ndonjë fjalë të shkurtër për të. Krejt ç'kam shkruar për krijimtarinë e tij deri te debati i para një viti e gjysmë, mund të kap rreth 20 faqe. Do të doja të kisha shkruar më shumë. Dhe, kam menduar të shkruajë më shumë, një monografi, por nuk më ka lejuar angazhimi në disa projekte historiko-letrare dhe në publicistikën për çështjen e Kosovës dhe çështjen shqiptare. Kjo nuk do të thotë se kam hequr dorë prej dëshirës që të shkruaj ende për të.

Çfarë shihni si të papajtueshme në idetë e tij?

Qosja: Është e papranueshme ideologjia e tij komuniste, e versionit stalinist, deri në rënien e komunizmit në Shqipëri, e mbrojtur me vepra letrare dhe me shkrime publicistike!
Është e papranueshme teoria e realizmit socialist, së cilës po ashtu i ka kushtuar shkrime "teorike" dhe publicistike dhe të cilën është kujdesur ta arsyetojë edhe me një varg vjershash dhe prozash.
Është e papranueshme ideologjia e tij fetare me të cilën i është paraqitur opinionit shqiptar shpejt pas rënies së komunizmit sepse, si e tillë, do të luante rol përçarës në jetën kombëtare shqiptare. Në qoftë se deri në përmbysjen e komunizmit ka bërë shumë përpjekje, me vepra letrare, me publicistikë dhe me veprimtari politike që ta bindë popullin shqiptar se ideologjia komuniste, e versionit stalinist, do ta bëjë të lumtur, pas rënies së komunizmit ai po përpiqet ta bindë këtë popull se në "parajsë" do ta çojë një ideologji tjetër: ideologjia fetare katolike! Çuditërisht disa klerikë, disa publicistë dhe disa profesorë universiteti, siç shihet prej shkrimeve a deklaratave të tyre, mendojnë se e ka sinqerisht!
Është i papranueshëm racizmi i tij fetar dhe kulturor, i shprehur pa ngurrim në librin polemik "Identiteti evropian i shqiptarëve".
Është e papranueshme ideologjia e tij antiamerikane, deri në rënien e komunizmit, në sajë të cilës SHBA-të trajtohen fuqi imperialiste, dhe është e papranueshme ideologjia e tij antiarabe, antikineze dhe antimyslimane sot, e dëshmuar në të njëjtin libër. E të tjera.

Më jepni një vlerësim të përgjithshëm për veprat e Kadaresë. A keni diçka për të shtuar në studimet tuaja për këtë shkrimtar? Cila është vepra që vlerësoni më shumë tek Kadare dhe cila është vepra që mendoni se e ka dëmtuar reputacionin e tij si shkrimtar?
Qosja: Veprat e shkrimtarëve nuk lexohen gjithmonë njësoj. Brezat e ardhshëm nuk i lexojnë ato siç i kanë lexuar gjyshërit apo, madje, baballarët e tyre. Koha e re, ndryshimet që bëhen në jetën shoqërore, u sjellin atyre ide dhe ndjeshmëri të re,që ndikojnë fort në leximin e tyre. Veprat e Ismail Kadaresë, si të çdo shkrimtari tjetër të kohës së komunizmit, lexohen dukshëm më ndryshe se ç' janë lexuar dhe përjetuar në atë kohë. Edhe unë, vetë, nuk i lexoj, nuk i kuptoj dhe nuk i përjetoj sot krejt njësoj si atëherë. Për shkak të ideve, të ideologjisë dhe të ndjeshmërisë, që është e përmbajtur në to, për shkak të patosit e retorikës që i karakterizon, një numër i vjershave, i tregimeve dhe i romaneve të Ismail Kadaresë sot marrin çmim dukshëm më të vogël artistik se në atë kohë. Disa prej tyre, madje, mund të konsiderohen vepra politike me vlerë fare të paktë artistike apo fare pa të. Atdhetarizmi i ashtuquajtur partiak, që dikur e ka shtuar fort numrin e lexuesve të tij, dhe e përshkon një pjesë të veprave të tij, sot është përbërës shumë zhvlerësues i tyre.

15-09-08, 07:38	#3
Luciano Anëtarësuar: 27-08-08 Postime: 197	Titulli: Intervistë me Rexhep Qosën Admirina Peçi Në maj të 1980-ës, në vitin e vdekjes së Josif Broz Titos, Rexhep Qosja ka dhënë një deklaratë për ish-liderin komunist të ish-Jugosllavisë . Qosja thotë se sa ishte gjallë Tito, "nuk ia kam përmendur kurrë emrin". Por cila është e vërteta e asaj deklarate? Në pjesën e dytë të intervistës, akademiku i mirënjohur jep argumentet e tij mbi atë deklaratë, dhe pse e mbështet ende sot. Më tej, Qosja flet mbi marrëdhënien e tij si kritik me veprën e Kadaresë, mendimin e tij mbi romanin "Kështjella", të cilin e vlerëson pozitivisht dhe kritikën e hershme mbi romanin "Dasma", së cilës i qëndron ende, pse ai pohon se letërsia jonë nuk ka shkrimtarë të rangut evropian, dhe një analizë e hollësishme mbi të gjitha idetë e shkrimtarit Ismail Kadare, me të cilat ai nuk pajtohet... *(Vijon nga numri i kaluar)* Një prej polemizuesve në Tiranë, Sadik Bejko, pas këtyre deklaratave ju akuzoi se ju i keni thurur lavde Titos, (pushtuesit sipas tij) në kohën kur Kadare mbështeste revoltat kosovare të '81-shit. A keni një përgjigje publike për këtë? Qosja: Po t'ju përgjigjesha edhe sadikave që më sulmojnë, do të më duheshin së paku tridhjetë daktilografë. Megjithatë, keni pasur një deklaratë për Titon... Qosja: Tani po ju përgjigjem Ju. Kam dhënë në muajin maj më 1980-ën, në vitin e vdekjes së Titos dhe gati një vit para demonstratave të studentëve tonë në mars të vitit 1981, një deklaratë për vdekjen e Titos, të cilit nuk ia kam përmendur kurrë emrin për së gjalli. Atë deklaratë natyrisht do ta nënshkruaja edhe sot. Nuk kam qenë as titist, as enverist. Koncepti im mbi lirinë dhe humanizmin gjithmonë është frymëzuar nga veprat e filozofëve e shkrimtarëve të mëdhenj e jo nga regjimet politike. Por, sot, kur po shoh çka po shoh dhe kë po shoh në politikë duke vjedhur e plaçkitur e shfrytëzuar më vjen dëshirë të flas mirë e më mirë edhe për Titon edhe për Enverin. Titoja nuk e ka pushtuar Kosovën - e ka gjetur të pushtuar prej Serbisë. Titoja e ka thënë menjëherë pas luftës në bisedë me Enver Hoxhën se do të pajtohej me bashkimin e Kosovës me Shqipërinë, por këtë nuk do ta lejonte Serbia. Titoja i ka thënë Fadil Hoxhës në vitin 1968 se do të pajtohej që Kosova të bëhej republikë, por kjo do ta çonte në këmbë Serbinë. Në sajë të përkrahjes së Titos, Fadil Hoxha me një numër të udhëheqësve të tjerë shqiptarë, e ka çuar Kosovën deri aty ku e gjeti terrori serb posa vdiq Titoja: me autonomi të vitit 1974, me Universitet, me Akademi të Shkencave e të Arteve, me Institutin Albanologjik dhe me Institutin e Historisë, me shumë botime, revista e gazeta, me urbanizim të shpejtuar të Kosovës, me gjuhë letrare kombëtare, me numër të madh të shkollave fillore e të mesme, me spitale e klinika , me arte dhe shkencë gjithnjë e më të zhvilluar, në të cilat nuk bënte kërdinë realizmi socialist. Për të gjitha këto arsye prej vdekjes së tij e deri sot, në Serbi nga autorë serbë dhe miq të Serbisë janë botuar mija artikuj, studime, vjersha, drama, vepra historike përplot urrejtje për të. Jo rastësisht Lordi Kerington, përfaqësuesi i Evropës në përpjekjet për zgjidhjen e çështjes së Jugosllavisë në vitin 1991, do të deklarojë: tani po e kuptojmë se me kë krejt kishte punë Titoja dhe sa i madh ishte ai. Ç'do të thotë për një studiues t'i kundërvihet në ide një shkrimtari, veprës së të cilit i ka kushtuar vite të tëra pune, si në rastin tuaj veprës së Kadaresë? Qosja: Jam kritik e historian i letërsisë dhe më vjen keq pse nuk i kam kushtuar më shumë punë krijimtarisë së Ismail Kadaresë. Kam shkruar një kritikë shumë negative për kiç romanin e tij "Dasma", me të cilin ai ia sillte Shqipërisë revolucionin kinez të Mao Ce Dunit, një kritikë pozitive për romanin e tij Kështjella në shqip, një për përkthimin në serbokroatisht të kësaj vepre, një deklaratë mbrojtëse në Zërin e Amerikës pas daljes së tij në Francë dhe një artikull me rastin e 70 vjetorit të lindjes. Në intervista të ndryshme, kohë pas kohe, kam thënë ndonjë fjalë të shkurtër për të. Krejt ç'kam shkruar për krijimtarinë e tij deri te debati i para një viti e gjysmë, mund të kap rreth 20 faqe. Do të doja të kisha shkruar më shumë. Dhe, kam menduar të shkruajë më shumë, një monografi, por nuk më ka lejuar angazhimi në disa projekte historiko-letrare dhe në publicistikën për çështjen e Kosovës dhe çështjen shqiptare. Kjo nuk do të thotë se kam hequr dorë prej dëshirës që të shkruaj ende për të. Çfarë shihni si të papajtueshme në idetë e tij? Qosja: Është e papranueshme ideologjia e tij komuniste, e versionit stalinist, deri në rënien e komunizmit në Shqipëri, e mbrojtur me vepra letrare dhe me shkrime publicistike! Është e papranueshme teoria e realizmit socialist, së cilës po ashtu i ka kushtuar shkrime "teorike" dhe publicistike dhe të cilën është kujdesur ta arsyetojë edhe me një varg vjershash dhe prozash. Është e papranueshme ideologjia e tij fetare me të cilën i është paraqitur opinionit shqiptar shpejt pas rënies së komunizmit sepse, si e tillë, do të luante rol përçarës në jetën kombëtare shqiptare. Në qoftë se deri në përmbysjen e komunizmit ka bërë shumë përpjekje, me vepra letrare, me publicistikë dhe me veprimtari politike që ta bindë popullin shqiptar se ideologjia komuniste, e versionit stalinist, do ta bëjë të lumtur, pas rënies së komunizmit ai po përpiqet ta bindë këtë popull se në "parajsë" do ta çojë një ideologji tjetër: ideologjia fetare katolike! Çuditërisht disa klerikë, disa publicistë dhe disa profesorë universiteti, siç shihet prej shkrimeve a deklaratave të tyre, mendojnë se e ka sinqerisht! Është i papranueshëm racizmi i tij fetar dhe kulturor, i shprehur pa ngurrim në librin polemik "Identiteti evropian i shqiptarëve". Është e papranueshme ideologjia e tij antiamerikane, deri në rënien e komunizmit, në sajë të cilës SHBA-të trajtohen fuqi imperialiste, dhe është e papranueshme ideologjia e tij antiarabe, antikineze dhe antimyslimane sot, e dëshmuar në të njëjtin libër. E të tjera. Më jepni një vlerësim të përgjithshëm për veprat e Kadaresë. A keni diçka për të shtuar në studimet tuaja për këtë shkrimtar? Cila është vepra që vlerësoni më shumë tek Kadare dhe cila është vepra që mendoni se e ka dëmtuar reputacionin e tij si shkrimtar? Qosja: Veprat e shkrimtarëve nuk lexohen gjithmonë njësoj. Brezat e ardhshëm nuk i lexojnë ato siç i kanë lexuar gjyshërit apo, madje, baballarët e tyre. Koha e re, ndryshimet që bëhen në jetën shoqërore, u sjellin atyre ide dhe ndjeshmëri të re,që ndikojnë fort në leximin e tyre. Veprat e Ismail Kadaresë, si të çdo shkrimtari tjetër të kohës së komunizmit, lexohen dukshëm më ndryshe se ç' janë lexuar dhe përjetuar në atë kohë. Edhe unë, vetë, nuk i lexoj, nuk i kuptoj dhe nuk i përjetoj sot krejt njësoj si atëherë. Për shkak të ideve, të ideologjisë dhe të ndjeshmërisë, që është e përmbajtur në to, për shkak të patosit e retorikës që i karakterizon, një numër i vjershave, i tregimeve dhe i romaneve të Ismail Kadaresë sot marrin çmim dukshëm më të vogël artistik se në atë kohë. Disa prej tyre, madje, mund të konsiderohen vepra politike me vlerë fare të paktë artistike apo fare pa të. Atdhetarizmi i ashtuquajtur partiak, që dikur e ka shtuar fort numrin e lexuesve të tij, dhe e përshkon një pjesë të veprave të tij, sot është përbërës shumë zhvlerësues i tyre.