[Luciano]

Ç't'i bësh, ky është fati i shumë shkrimtarëve, që kanë jetuar në sistemin totalitar komunist.

Qosja: Megjithatë, Ismail Kadare ka një numër të veprave, që do t'i qëndrojnë kohës me vlerën e tyre artistike. Po vendi i tij në historinë e letërsisë shqipe do të jetë dukshëm më i rrudhur se deri sot. Vepra e tij që çmoj më së shumti është Kështjella tani me titull tjetër, kurse vepra e tij më e dobët, prej se cilës ka hequr dorë edhe vetë ai, është "Dasma". Po Ismail Kadare bën gabim pse lufton me pendë, me gojë, me bashkëpunëtorë e me rrogëtarë kundër atyre që nuk ngurrojnë të shfaqin mendime negative për një pjesë të krijimtarisë së tij letrare, për atdhetarizmin e tij partiak bolshevik në atë krijimtari, për publicistikën e tij, për ideologjitë e tij të llojllojshme – herë staliniste, herë raciste, herë kundërfetare, herë fetare, për rolin e tij në jetën letrare dhe kulturore kombëtare në kohën e komunizmit. E konsideroj fatkeqësi të tij të djeshme e të sotme pse ka jetuar dhe vazhdon të jetojë i rrethuar me servilë, puthadorë, lajkatarë, të cilët ia bëjnë qejfin duke e lavdëruar në mënyrë vulgare dhe duke përndjekur ata që nuk ngurrojnë të mendojnë e të shkruajnë edhe ndryshe për të dhe krijimtarinë e tij. Sa më mirë do të kishte qenë për të sikur të kishte vepruar si ai romaku i mençur, i cili me ligj kishte kërkuar të ndalohej lavdërimi i tij prej lajkatarëve. Nuk ka dashur ta dijë dhe nuk do ta dijë Ismail Kadare se lavdërimi dhe mbrojta nga maksat dhe sadikat shumë më tepër e ulin se ç'e lartësojnë!

Jeni shprehur se në letërsinë shqipe nuk ka shkrimtarë të rangut evropian. Atëherë pse përkthehet dhe botohet letërsia shqiptare në Evropë e më gjerë?

Qosja: Romanet e shkrimtares amerikane, Daniela Stil, janë përkthyer në shumë gjuhë në botë, por vlera e tyre artistike është fare e vogël. Romani i Den Braunit, "Kodi i Da Vinçit" , është përkthyer në mbi pesëdhjetë gjuhë, por artistikisht është roman fare modest. Letërsia shqipe, sipas të gjitha gjasave, me letërsinë maqedone dhe malazeze është letërsi ballkanike me më së pakti përkthime. Veprat e shkrimtarëve të letërsive të vogla kur përkthehen zakonisht nuk përkthehen për shkak të vlerës së tyre artistike. Evropa ka mjaft vlera artistike. Ka vepra e kryevepra. Veprat e shkrimtarëve të letërsive të vogla përkthehen për arsye politike dhe etnografike. Edhe veprat e Ismail Kadaresë janë përkthyer në radhë të parë për arsye politike. Ç'vlerë ka romani i tij më i vëllimshëm Dimri i madh? Gati kurrfarë vlere artistike. Megjithatë, është përkthyer në sa gjuhë. Apo Pasardhësi? Letërsia jonë është një letërsi e vogël në të cilën ende nuk janë krijuar vepra që mund të quhen vepra me vlerë artistike botërore a evropiane. Njëmijë e një fatkeqësi jetësore dhe historike deri sot i kanë penguar krijuesit e saj që të krijojnë vepra me aso vlere. Të shpresojmë se brezat që po rriten dhe brezat që do të vijnë do të kenë fat më të mirë.
Edhe pse klima e debateve në Shqipëri është e ashpër dhe shpeshherë e padenjë, a do të ishit gati të rihapnit diskutime të gjera mbi një çështje të re?



Sipas jush, cili problem do të meritonte debat në këto momente?

Qosja: Do t'i propozoja tri çështje për debat. Çështja e parë: Rehabilitimet; çështja e dytë: Tekstet historike dhe historike-letrare në shkolla të mesme dhe, çështja e tretë: kriza morale e shoqërisë shqiptare – politika dhe mediat.


Porsa jeni kthyer nga Vuthajt, vendlindja juaj, ku keni kaluar thuaj gjithë verën. Këtë stinë ju e kaloni shpesh atje. Çfarë i karakterizon ditë –netët tuaja në Vuthaj? Cilat janë fijet lidhëse që ekzistojnë mes jush dhe atij fshati?

Qosja: Alpet shqiptare, thonë gjeografët tanë e kanë shkruar edhe gjeografë të huaj, hyjnë ndër viset më të bukura në Evropë, me shumë bjeshkë, male, lugina, me bimësi të dendur e të llojllojshme, me lule gjithfarë ngjyrash, me lumenj dhe burime të kthjellta si loti. E dua atë pastërti, atë bukuri, atë virgjëri natyrore. Dhe, i dua ata njerëz që jetojnë aty.

Për shumëkënd stina e pushimeve do të thotë një arrati e shkurtër nga e përditshmja dhe punët. E keni konceptuar ndonjëherë kështu?

Qosja: Verën në vendlindje nuk e konceptoj si ikje nga puna. Përkundrazi: e konceptoj si mundësi për punë. Qershori në Prishtinë, për shkak të vapës dhe ajrit të rëndë, më sjell shumë lodhje. Si shkoj në Vuthaj më kthehen fuqitë dhe më pushojnë të gjitha dhembjet trupore. Pas tri ditëve të para, punoj çdo ditë 9 deri në 12 orë. Pjesën tjetër të kohës e kaloj me mysafirë dhe në ecje kryesisht bregut të lumit.


Çfarë po shkruani këto kohë, letërsi apo studime?

Qosja: Bëj gati për botim një libër me studime historiko-letrare.

Prishtinë, 1 shtator 2008