[LABI]

Apori/a (gr: aporia) – rrugë pa shtekdalje ; Zenoni nga Elea (ne jug të Italisë) në shek: IV p.e.r – paraqiti këtë apori : “Dihotomia” , “Akili dhe Breshka” , “Shigjeta” dhe Stadiumi”.. Qëllimi i aporive të Zenonit ishte që ta provojnë pamundësinë e shpjegimit racional të lëvizjes.

A priori (lat a priori – më parë)- ajo që vjen më parë se përvoja ajo që i paraprin përvojës dhe nuk pason nga përvoja. Kategori e rëndësishme në filozofinë e Kantit.

A posteriori (lat a posteriori- në pas) – ajo njohuri që pason nga përvoja , që del dhe mbështetet në përvojën.

Argument/i- (lat- argumentum- provë) provë, përkatësisht mendim ose fakt që e vërteton apo e mohon një mendim tjetër.

Argumentim/i (lat argumentum – provë) – procesi mendor i të dëshmuarit të vërtetësisë së pohimit apo të mohimit.

Askezë/a (gr: askesis – ushtrim) heqje dorë nga cdo kënaqësi ose një mënyrë e thjeshtuar e jetesës.

Ataraksi/a (gr: ataraksia – qetësi, pa turbullirë) – qetësi shpirtërore ; në filozofinë e Epikurit , ataraksa paraqet qetësinë , paturbullirën shpirtërore dhe mungesën e dhimbjeve trupore, kategori kjo e rëndësishme filozofike e morale e stoikëve dhe e skeptikëve.

Ateizëm/mi (gr: “a” –jo, “theos” zoti) bindje e rëndomtë ose filozofike, sipas së cilës Zoti nuk ekziston ; ateistët më të njohur ishin : Holbahu , Didero , Fojerbahu, pastaj Marksi , Engelsi, Lenini etj .

Atribut/i (lat – attribuere – t’ia mëveshësh) – veti , cilësi thelbësore : në filozofinë e Spinozës atributi është ajo që mendja e njeriut e vëren në një gjësen si dicka thelbësore.

B


Biheiviorizëm/mi (ang. Behaviour – sjellje) – drejtim në psikologjinë bashkëkohore borgjeze , sipas të cilit jeta psikike e njeriut (ndijimet , ndjenjat, vetëdija etj) , mund të studiohen në bazë të sjelljeve , përkatësisht , reagimeve të jashtme të njeriut. Themelues i biheviorizmit është Xh.Watsoni

D


Daimonion/i (gr) “zoti i vogël” ; zëri hyjnor; kështu Sokrati e quajti një zë të brendshëm hyjnor , i cili i thoshte se c’duhet bërë ; “diamonioni” është concept filozofik edhe në veprat e Ksenofonit , te Platonit, e të tjerëve.

Deduksion/i (deduction, deducere- nxjerrje) – mënyrë e të përfunduarit kur nga e përgjithshmja nxjerrim një përfundim të vecantë ose përvecëm , nga ajo që vlen për tërësinë , nxjerrim atë që vlen për të vecantën.

Deizëm/mi ( lat. Dues – Zoti) – pikëpmaje , sipas së cilës , Zoti ka krijuar cdo gjë , por më nuk përzihet në ngjarjet dhe ekzistimin e gjësendeve ; deizmi i pranon ligjet objective të botës.

Deminurg/u (gr: demiurgos- krijuesi, ndërtuesi) – kirjues i botës, Zoti.

Deontologji/a (gr: “to deon”- detyra, kërkesa) – njëra ndër disiplinat apo fushat e vecanta të etilës si filozofi për moralin ; deontologjia merret me çështjen e analizës logjike të strukturës së thënieve e nocioneve morale e para së gjithash me cështjen e vendit dhe domethënies së deytrës morale të njeriut në përgjithësi ose të ndonjë eksperti (psh: të mjekut , të oficerit , gazetarit, mësuesit etj) Etika e Kantit , për shembull, është një etikë deontologjike , etikë e detyrës.