[LABI]

Determinizëm/mi (lat determinatus – i caktuar) – doktrinë filozfoike apo shkencore , e cila konsideron se cdo gjë në botë është e paracaktuar në mënyrë shkasore dhe të domosdoshme; përfaqësuesit më të njohur ; Shën Augustini, Spinoza, Laplasi, etj. Determinizmi nuk pranon ekzistencën e rastësisë.

Dialektikë/a (gr dialego- bisedoj) – në fillim , në filozofinë e Sokratit, Zenonit, Platonit etj ., shkathtësia e bisedimit, në filozofinë e Hegelit, Marksit, Engelsit, Leninit etj ., metodë më e përgjthshme filozfoike, sipas së cilës botën dhe dukuritë e lidhjet e vecanta të saj duhet trajtuar si të kundërthënshme dhe zhvillimore ; - e kundërt me metafizikën.

Diskurs/i (lat ; “të vraposh andej-këndej”) shqyrtim , rruga dhe mënyrë e diskutimit apo e shqyrtimit të ndonjë cështje ; njëri ndër nocionet më të përmendura në filozofinë bashkëkohore . Në f ilozofinë bashkohore komunikative-teorike , diskurisi do të thotë forma ose mënyra e shyqrtimit argumentues të parimeve apo të propozicioneve normative. Trendi i shqyrtimit dhe i zotërimit të ndonjë cështje teorike nga cilado fushë

Diskursiv/e (lat. Discursus- bisedë) ajo që ka të bëjë me mendjen dhe funksionet e saj njohëse; ajo që është e ndryshme nga intuita

Dogmë/a (gr: dogma – mendim, mësim) – doktrinë , mësim : teza themelore e ndonjë doctrine fetare, filozofike ose ideologjikepër të cilën nuk mund të diskutohet, ngase konsiderohet absolutisht e vërtetë, e pakontestueshme dhe e papër- gënjeshtrushme.

Dogmatizëm/mi ( gr: dogma- mësim) pikëpamje jokritike , e cila vërtetësinë, premisat e ndonjë teorie, i konsideron absolute dhe të padiskutueshme.

Doktrinë/a (lat – doctrina) mësim apo pikëpamje e paraqitur në formë të një sistemi mendor .

Dualizëm/mi (lat duo – dy) pikëpamje filozofike e cila tërë realitetin , botën e redukton në dy parime në mes të pavarura dhe të ndryshme; e tillë ishte pikëpamja e Dekartit , e Kantit etj.

Egoizëm/mi (lat: ego- unë) – interesim ekskluziv vetëm për vetvetën dhe mosçarja kokë për të tjerët; mospërfillja e interesave , nevojave, dëshirave të të tjerëve; mungesë e ndjenjës , ndjesisë sociale.

Ekzakt/e (lat, exactus- i saktë) i saktë , i plotë, që nuk lë mundësi për mëdyshje ; shkenca ekzakte, shkenca e saktë, precise.
Ekzistëncë/a (lat- existential) – të qenët, diçka që është , fakti se ështënë ndonjë mënyrë; kategori qendrore në filozofinë ekzistencialiste.

Ekzistencializmëm/mi (la existential- të qenët) drejtim i filozofisë bashkëkohore borgjeze, i cili si gjë parësore e merr ekzistencën ( Kirkegori, Hajdgeri, Sartri, Jaspersi, Alber Kamby , Abanjano, Babriell Marsel etj)

Eklektik/e (gr: eklego- zgjedh) ajo që ka të bëjë me një bashkim jo kritik të elementeve të doktrinave të ndryshme ; joorigjinale, jokritik.

Eklekticizëm/mi (gr: eklego- zgjedh) – pikëpamje e formuar në bazë të bashkimit jokritik të doktrinave të ndryshme apo të elementeve të tyre; pikëpamje joorigjinale , jokritke

Ekstacë/a (gr: “ek”-nga , “stasis” qëndrim) dalldisje, gjendje e posacme shpirtërore, kur njeriu del nga bota e tij e përditshme, shkëputet nga mendimet dhe kështu hidhet në një botë tjetër joracionale ; - në filozofinë e Platonit rrugë që çon drejt kah bashkimi i njeriut me Zotin.

Emanacion/i (lat: emanation- dalje) – rrjedhje e cdo gjëje nga një qenie , bazë apo substancë e parë – dalje e gjësendeve nga qenia e Zotit

Empirizëm/mi (gr: empeiria – përvojë) drejtim filozfoik , i cili konsideron se përvoja e jo mendja e njeriut , është burim kryesor i njohjes së botës nga ana e njeriut (Protagora, Bekoni, Loku etj) ; i konudërt me racionalizmin.

Enteleki/a (gr: entelecheia) në filozofinë e Aristotelit zhvillimi i cdo gjëje në pajtim të plotë me cakun, qëllimin. Lëvizja ka për detyrë sendërtimin e ndonjë caku

Entitet/i (lat: ens – entitas – qenie) – qenia , ekzistenca e ndonje gjëje ; realiteti, lloji i realitetit të cakutar.

Epikurizëm/mi – doktrina e filozofit grek Epikurit; atomozimi, materializmi dhe hedonizmi i Epikurit : - sinonim për jetën plot kënaqësi, të shfrenuar dhe pa halle.

Epistemologji/a ( gr: episteme- dije, logos- shkencë) teori filozofike , degë e gnoseologjisë, e cila merret me cështjen e diturisë , shkencës

Eristikë/a (gr: eris- grindje) – shkathtësia e grindjes , e fjalosjes në kuvend , gjyq, shesh etj. Qëllim i eristikës nuk ishte konstatimi i së vërtetës , por përpjekja për ta mundur kundërshtarin , për ta hutuar atë. Eristika është forma dekadente e sofistikës së Protagorës, Krities, Trazimahut etj.

Eros/i (gr: eros – dashuri) Zoti i dashurisë ; Hesiodi dhe orfistët e konsideronin “erosin” si njërin ndër perënditë më të vjetër dhe parim të krijimtarisë artistike; Platoni në veprën e tij “Gostia apo mbi dashurinë” e ka pa raqitur erosin si rrugë përmes së cilës arrihet te njohja filozofike , njohja e ideve.