[Psikologu]

2. Dioqeza e Shkupit dhe jeta kishtare në kohën e sundimit të mbretërve serbë dhe në kohën e dominimit turk

Është theksuar me të drejtë se Kisha katolike shqiptare e Dardanisë (Kosovës) që në fillim të konstituimit të saj ishte zhvilluar nën ndikimet e ndryshme dhe të kundërta politike, kulturore dhe të riteve. Ajo është zhvilluar nën ndikimin e Romës, por edhe të Bizantit.

Ndonëse në Mesjetën e hershme për kierarkinë e Kishës shqiptare në Kosovë nuk kemi të dhëna të mjaftueshme, gjë që është edhe e kuptueshmë, pasi që është fjala për periudhën e dyndjeve të barbarëve dhe të sllavëve, prapëseprap në kontinuitetin e saj prej kohërave të mëparshme, nuk mund të ndryshohet[32]. Dhe, përkudër peripetive të ndryshme historike, përkundër të përzierjes së perandorëve në jetën e kishtare, përkundër pushtimit të këtyre visive nga barbarët dhe sllavët, Kisha katolike shqiptare e Kosovës, ka arritur t`i ruajë deri më sot, ndonëse kohë pas kohe të cenuara, të gjitha ingerencat, të cilat i kishte pasur dikur Shkupi i lashtë, Justiniana Prima, por edhe Ipeshkvia e Prizrenit. Dhe nga aperti kishtar, përkundër peripetive të ndryshme, kohë pas kohe edhe të ndërprerjeve, të kushtëzuara me situatë politike, dioqeza e Prizrenit mbetet gjithnjë në jurisdiksionin e Papatit.

Ç`është e vërteta, jeta kishtare në Kosovë në Kohën e sundimit të mbretërve serbë dhe të dominimit turk ishte shumë e vështirë. Gjatë kohës së sundimit të mbretërve serbë dhe të dominimit turk, Kisha katolike shqiptare e Kosovës kishte përjetuar një Golgotë të vërtetë. U ballafaqua edhe me apostazinë e madhe (shek. XVI-XIX). E ballafaquar me rrezikun e islamizimit dhe ortodoksizmit skizmatik, Kisha katolike shqiptare e Kosovës detyrohet që të struket nëpër male. Ligjet drakonike serbe si dhe ato turke kanë lënë gjurmë të thella negative.

Mirëpo, përkundër kohës së sundimit të egër, në këto treva kurrë nuk u shua përfundimisht drita e fesë katolike. Njëmend shumë kisha shqiptare të Kosovës u shëndrruan në kisha serbe ose xhami[33], mirëpo vlera shpirtërore dhe kulturore që i krijoi kleri katolik shqiptar i këtyre anëve (që nga Atë Pal Hasi e deri te Imzot Nikë Prela etj.) kanë mbetur si një drite dhe zjarri, kanë mbetur Kishë e gjallë e këtij trolli që nuk shuhet.

Dihet mirëfilli se dioqeza[34] e Shkup-Prizrenit, përkatësisht e Prizrenit është sinonim e Kishës katolike shqiptare në Kosovë. Dhe mu për këtë arsye po paraqes edhe disa të dhëna relevante mbi dioqezën e Prizrenit, që ishte bartëse e aktiviteteve të rëndësishme në fushën kishtare, politike, kulturore, arsimore dhe kombëtare, aktivitete këto që, ndonëse të ndjekura mizorisht dhe të përbuzura, kontribuan në masë të konsiderueshme në botimin e librave në gjuhën shqipe, në hapjen e shkollave shqipe etj.

Duke ndikuar në këtë mënyrë drejtpërdrejtë në kultivimin dhe pasurimin e identitetit tonë fetar, kulturor e kombëtar. Në kontekst me këtë le të përkujtojmë edhe faktin se Kisha katolike shqiptare, veçmas ajo e ritit romak në Shqipëri, në shek. XIV-XV, ishte bërë faktor i rëndësishëm në ruajtjen e pavarsisë dhe identitetit etnik shqiptar. Kjo Kishë, bashkë me të edhe ajo e Prizrenit, përkatësisht e Kosovës, së bashku me Gjergj Kastriotin-Skënderbeun ishin bërë pararojë e qytetërimit të krishterë evropian. Sësht e tepërt të theksohet se me këtë rast Shqipëria në shek. XV, pra edhe Kosova, ishte me shumicën e saj katolike romane, me dhjetëra e dhjetëra ipeshkvi dias prej të cilave, ndërto edhe ajo e Prizrenit, kanë një histori sa të lavdishme poaq edhe të stuhishme, madje që prej agimit të Krishterimit e deri në ditët e sotme.