[AbdylHabib]

E sipas poetit, ai do të shëronte zemrat e njerëzve, zemrat e prishura prej veseve të këqia, do t'i zbuste, do t'i mjekonte, ai do t'u hapte e ndriçonte sytë, që njerëzit të shohin drejt, të dallojnë të mirën prej të keqes, të drejtën prej të shtrembërës, të bukurën nga e shëmtuara, ai do të ishte shpëtimtari i shpirtrave të humbur njerëzorë, që do t'i udhëzonte, në rrugen e se vërtetës, duke u ripërtërirë besimin e shpresën e humbur.

Ai do të ishte ilaç i zemrave të njerëzve të vuajtur, të mjerë e të varfër, ai do t'u jepte besimin, ai do të nxiste e organizonte ndihmën bujare për të varfërit. Por këtu s'është fjala vetëm për lëmoshë, sadaka e fitër, por për ushqim shpirtëror e moral, zemër të paqtë e bujari, gëzim e ngushëllim në çdo vatër të varfër e zemër të lënduar.

E mbi të gjitha, ai është shpresa e shpëtimit njerëzor, shembulli i tij do t'i udhëheqë njerëzit për t'iu shmangur gjërave të ndaluara (haramit) e për të përqafuar të lejuarën (hallallin).

Përmes një kontrasti të goditur autori ballafaqon sjelljen e qëndrimin e Profetit a.s., i cili që fëmijë i përulet me nderim Perëndisë, ndërsa njeriu, edhe pse ka përvojë e moshën për t'i kuptuar travajet e jetës, e harron rrugën e drejtë, për të cilën është porositur, prandaj autori, në fonnën e një fjalie esklamative, duke shprehur një kritikë të dukshme thotë : "e ti tue qenë plak e len rrugen e Tij".

Në vepër Profeti a. s. paraqitet si shembull thjeshtësie për të gjithë:

"Hangër ka buk' elbit. Ai gjallë sa me rrnue
Dhe ka vesh' kmish me bar sa m'u mëlue".16

E jo vetëm kaq, por nuk është ankuar, përkundrazi është gëzuar, apo siç thotë poeti " ... ja ka ba shyqyrin".

Edhe në çastin e vdekjes ai s'mendon për vete, por për njerëzimin. I lutet engjëllit që merr shpirtrat që:

... kur t'i vish, me ngadal
Shpirtin e atyne me t'mir' me m'iu marr". 17

Ai pranon që të marrë mbi vete vuajtjet e vështirësitë e vdekjes së njerëzve " ... mue me m'i dhan ... zërin e tyne un e hjek, po ndigjo".18 Edhe në këto çaste agonie ai nuk harron miq, dashamirë, farefisin që ka pranë "Krye për krye të gjithëve ju dha "Lamtumirë". E në mënyrë të veçantë ai tregohet i dashur e shumë i dhembshur me vajzën e vet, të cilës i drejtohet "Lamtumir' nuri i syve, Fatime". Ky varg ka ngarkesë të madhe emocionale. Fatimja kishte qenë vajzë e vetme, ajo kishte qenë gëzimi i shpirtit, bukuria e jetës, rrezja shpresëdhënëse, drita engjëllore, e afërt e shumë e dashur në këto çaste. Poeti i kursyer thotë thjeshtë, me shumë pak fjalë, duke shprehur mallin e jetës "Lamtumir' nuri i syve, Fatime". E bija e dashur me lot i përgjigjet "Unë po bëhem ej baba, kurbani jot".

Në vepër autori shpreh një mendim shumë interesant për vlerën e studimeve e në mënyrë të veçantë për dijetarët. Pyet dhe përgjigjet.

Cilëtjanë njerëzit më të nderuar, kujt i takon përpara mëshira e Zotit, cilët do të hyjnë të parët në parajsë?

Ata që kanë nderuar Profetin duke vizituar Qaben? Haxhinjtë?
Ata që kanë dhënë jetën në luftë, dëshmorët?
Ata që kanë bërë vepra bamirësie duke dhënë zeqate ? Apo dijetarët ? Secili grup pranon se për çdo problem janë këshillue me dijetarët e prandaj mëshira iu takon në radhë të parë atyre por jo dijetarët u lëshojnë rrugën, i nderojnë bamirësit. Dhe arësyeja është bindëse:

"Sado, qi na kemi çalltis me këndue,
Kta na kan mbajt, me kta ' na kemi qindrue".19

Mevludi shquhet edhe për vlerat estetike, e këto janë të dyfishta.

Si vepër letrare lexohet, por ajo edhe këndohet me një melodi të caktuar, që në zonën e Shkodrës ka pasur në themel tonet e këngës popullore shkodrane. Jo vetëm kaq, por organizimi i festave popullore, ceremoniali i krijuar ka nxitur miqësinë, bashkimin popullor, mirëkuptimin, vëllazërimin dhe afrimin shpirtëror të njerëzve. E kjo është një fushë, ku duhen kërkuar vlerat etnografike të Mevludit, fushë disi e panjohur, e pastudiuar dhe e parrahur nga mendimi shkencor. .Vepra ka figura artistike me vlera të rralla estetike, që tregojnë për aftësitë krijuese letrare të autorit. Në disa momente forca krijuese është më e fuqishme e poeti përshknian skena prekëse, reale, afér natyrës njerëzore. Kështu psh përshkruhet lindja e Profetit. Emineja, nënë lehonë,e rreshkur nga vështirësitë e lindjes apo siç thotë poeti: "u etçova" (nga emri et, kam et, më ka marrë etja) i sjellin një mashtrapë me sherbet:

"Ma i ftoft' se bora, ma i bardh' pernjimend,
Ma i ambel se sheqeri kishte qenë"20

Autori nuk thotë sherbet i freskët, as i ftofitë si bora, por Më i ftoft' se bora, më i ambel pergjimend. E së bashku me nënën gëzohet gjithçka për rreth:

"Shpirt e pa' shpirt, gur e dru thiren me za,
Gjith' e thojshin mirëse erdhe Mustafa'.21

Për të shprehur gjëndjen emocionale të nënës e gëzimin e saj poeti thotë:
"Mendja prej kreje i shkoi e i erdh përsëri".

E banorët për rreth, sapo morën vesh lajmin, vijnë "pa fes e pa këpucë, në kambë". E jo vetëm kaq, por edhe Qabja u çua në këmbë për të përshëndetur qoshja qoshen.

Poeti bën që Qabja të flasë:

"Qabeja thirri e i foli m'atë ças
sonte ka le Dielli i gjith' dynjas".

(Vijon)