[Zana_ch]

GJAKOVA NË SHTRATIN E PROKRUSTIT SERB









MR.KADRUSH RADOGOS

NËPËR RRATHËT E FERRIT SERB

VEPËR ME KARAKTER DËSHMUES DHE VLERA
TË SHUMËFISHTA E TË PAMOHUESHME



Vepra e autorit Mr. Kadrush Radogoshi ”Nëpër rrathët e ferrit serb” ka përmbajtje dëshmuese burimore për frikën, trishtimin dhe tmerrin e qytetarëve shqiptarë të Gjakovës, të përjetuar në pranverën e vitit 1999, të shkaktuar nga paramilitarët, ushtarët dhe policët serbë. Nga përmbajtja e këtillë njihet dhe kuptohet vuajtja dhe qëndresa e shqiptarëve të paarmatosur të Gjakovës dhe të rrethinës së saj, në njërën anë dhe, njihet e kuptohet urrejtja, armiqësia dhe energjia e pashterrur e njësiteve serbe për të shkatërruar dhe asgjësuar banesa, shtëpi, dyqane, rrugë, lagje e fshatra të shqiptarëve, në anën tjetër. Egërsia e sjelljeve të tyre, barbaria shtazarake ndaj mjedisit homogjen shqiptar, qysh ishte dhe është Gjakova e rrethina e saj, u manifestua në rend të parë ndaj qytetarëve të këtij mjedisi. Qytetarët e këtij mjedisi u dëbuan, u burgosën, u rrahën, u plagosën, u vranë dhe kufomat e disa prej të vrarëve u dogjën, kurse të shumë të tjerëve u zhvarrosën dhe nuk do të dihet ndoshta kurrë, vendi ku u hudhën në lumej të thellë e të rrëmbyeshëm të Serbisë apo ku u dogjën. Epshi i pangopur i njësiteve serbe ndaj mjediseve shqiptare, posaçërisht ndaj mjedisit të Gjakovës u njoh pikërisht në sjelljet egërsinore ndaj shqiptarëve të këtij mjedisi të të dy gjinive, të të gjitha moshave dhe të të gjitha profesioneve. U plagosën, u vranë dhe u masakruan fëmijë, të rinj, gra, burra e pleq. U plaçkit, u dogj dhe u asgjësua prona e tyre me qëllim të çrrënjosjes së gjithë asaj, që është shqiptare. Dëbimi masiv i shqiptarëve të Gjakovës e të rrethinës së saj dhe asgjësimi i gjithë pronës së patundshme dhe të tundshme të këtyre qytetarëve u projektua me qëllim të krijimit të të gjitha kushteve për moskthyerje të përhershme të tyre në vendin e të parëve të vet. Epshi i ulët i njësiteve serbe bëri që Rrafshi i Dukagjinit, para së gjithash Gjakova e rrethina e saj, të bëhet vendi më i dëmtuar në Evropën e fundshekullit njëzet. Në këtë pikëpamje, përmbajtja e kësaj vepre, i bën lexuesit e saj njohës të thellësisë epshore të gjakpirjes njerëzore një gjysmë shekulli pas miratimit të Deklaratës Universale mbi të Drejtat e Njeriut nga Asambleja e Kombeve të Bashkuara. Epshi i ulët i barbarisë u njoh nga dëbimi, djegia, dhunimi i femrave të moshës fëmijërore dhe të moshës madhore, vrasja e masakrimi i të pafajshëmve, zhdukja e qytetarëve dhe shndërrimi i tyre në qytetarë të pagjetur. Por, ky epsh u dallua edhe në fjalorin jonjerëzor të shumë qytetarëve serbë vendas, që u shërbenin njësiteve paramilitare serbe dhe i të tjerëve, për të cilët shqiptarët ishin ”qej besnikë”, kurse nga gjuha shqipe njihnin vetëm fjalët: ”nxjerrni paratë, markat, arin (për stoli të femrave), ju vrasim, ju rrahim”.

Përballë një të keqeje kaq të madhe Autori i kësaj vepre ka pohuar se këtë vepër e ka shkruar, sikurse thot ai ”jo për të shkaktuar urrejtje, por për të kërkuar drejtësi”. Humanizmi i tij meriton respekt të veçantë dhe ky humanizëm e respekt bëhet aq më i lartë e kuptimplotë, kur dijmë se autori i kësaj vepre Mr. Kadrush Radogoshi edhe vet ka qenë i burgosur dhe i maltretuar në vitin 1981 dhe në vitin 1989 së bashku me 237 intelektualë shqiptarë të Kosovës.
Në këtë vepër zbulohen dhe vërtetohen edhe disa realitete; njëri ndër realitet e këtilla është se shumë nga mizoritë e përmendura prej Vlladan Vllajkoviqit i ka dalluar në sekretin ushtarak të Serbisë. Pohimi i V. Vllajkoviqit ”Tmerr është të jetohet në Serbi…” pohuesit i ka kushtuar shumë shtrenjtë.

Pjesa më e rëndësishme për nga karakteri dëshmues i kësaj vepre i përket kaptinës ”Të arrestuar në shtëpi apo në kolonat e gjata të të dëbuarve nga shtëpitë, të torturuar në mënyrat më makabre, të plagosur e të vrarë, të akuzuar e të dënuar me 1632 vjet burg”. Në këtë kaptinë, që ka një shtrirje më të gjerë në gjithë vëllimin e veprës, bëhet fjalë për përjetimet e 155 shqiptarëve, të cilët e kanë përbërë të ashtuquajturin ”Grup i Gjakovës”, të arrestuar në format më makabre dhe të vendosur në fillim në uzinë të Nazmi Kurtit, në bodrum të Sali Nimanit e gjetiu, sepse nuk kishte vend për këta qytetarë në burgun zyrtar. Në këtë kaptinë autori ka mbarështruar të dhënat e secilit të arrestuar. Por, pjesa më cilësore e përmbajtjes së kësaj kaptine i përket dëshmive të shumë vetave nga këta të arrestuar, sidomos të kujtimeve të paraqitura në formë ditari nga ana e të arrestuarit të vrarë në burgun e Dubravës Ilir Damonaga, të Afrim Cakës etj.

Ky grup i të arrestuarve gjakovarë ishte një grup heterogjen sepse përbëhej nga anëtarët e moshave të ndryshme, me përkatësi të ndryshme sociale, regjionale, me shkallë jo të njëjtë arsimore dhe gjendje të ndryshme shëndetësore. Ky grup i të arrestuarve i përjetoi të këqiat më të mëdha në burgun e Dubravës, të Lipjanit, të Nishit, të Pozharevcit dhe të Mitrovicës së Sremit. Meqë të gjithë ishin të arrestuar ”Për terrorizëm” u dënuan drastikisht; të gjithë u dënuan me më shumë se 16 shekuj burg.
Autori vë në spikamë shumë deklarata të të arrestuarve. Nga deklaratat e këtilla dallohet shpirti i egër dhe barbar i policëve dhe ushtarëve serbë. Në këtë paraqitje të shkurtër të këtyre deklaratave i paraqesin disa prej pikëpamjeve më pikante: ”Kufiri në mes të jetës dhe vdekjes ishte zhdukur”, ”Para ekzekutimit përshëndetet baba me djalë, vëllau me vëlla, shoku me shok”, ”Thash me veti: Cigarja e fundit në jetë”, ”Në pusetë ku ishim fshehur të burgosurit hedhnin bomba” e shumë të tjera.
Përmbajtja e kësaj vepre është e përcjellur me shumë fotografi, që ilustrojnë më gjallërisht tmerrin e ferrit të përjetuar. Vepra ka përmbajtjen mbaresore në anglishte dhe në frengjishte dhe kjo i jep vlerë të posaçme përdoruese gjithë mundit fizik e mendor të autorit.
Sikurse theksuam më lartë, vepra ka karakter dëshmues dhe në këtë pikëpamje ka vlerë praktike përdoruese të shumëfishtë. Por, vepra ka edhe vlera të pamohueshme teorike. Besoj, shumë lexues kanë mundësi, jo vetëm të njihen me sjelljet makabre të atyre, që mbajnë adresë dhe dokumentacion të njeriut, por edhe të frymëzohen për kultivim të sjelljeve humaniste, sikurse edhe për krijime letrare, filmike, kulturore etj.
Botimi i veprës ”Nëpër rrathët e ferrit serb” e autorit Mr. Kadrush Radogoshi është i një rëndësie të veçantë.


Akademik Pajazit Nushi - Prishtinë, 20. 2. 2005



Mr. Kadrush Radogoshi (Parathënie e librit ,,Nëpër rrathët e ferrit serb” Brezi ’81, 2005)