[Llapjani_HH]

Mes vendimeve të vështira

Në ditët në vijim, Qeveria e Kosovës pritet ta shpallë vendimin e saj më të rëndësishëm ekonomik dhe mjedisor për të ardhmen e vendit. Planet për termocentralin më të madh të linjitit kanë mbetur peng i betejës mes Bankës Botërore dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, dhe nëngrupimeve të ndryshme të Qeverisë së Kosovës.

Kryeministri Hashim Thaçi dhe ministri i Ekonomisë dhe Financave, Ahmet Shala shkuan në Uashington këtë javë për të nënshkruar anëtarësimin në Bankën Botërore dhe Fondin Monetar Ndërkombëtar.

Pranimi i Kosovës në këto institucion gjerësisht u cilësua si një ngjarje e rëndësishme për zhvillimin ekonomik të vendit, por ndoshta edhe ngjarja më e rëndësishme që ndodhi gjatë kësaj vizite premtuese prapa dyerve të mbyllura.

Debatet e fundit u ngritën në mes të ministrave udhëheqës, Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Bankës Botërore, në raundin e fundit të garës që e ndau komunitetin ndërkombëtar dhe Qeverinë e Kosovës. Balkan Insight kuptoi se është marrë një vendim për rezervën më të rëndësishme natyrore për të ardhmen e Kosovës – linjiti- dhe të ardhmen e prodhimit të energjisë. Javën tjetër pritet lëshimi i një shpalljeje, e cila ka mundësi të sjellë fundin e debatit katërvjeçar.

Prej çlirimit të saj në vitin 1999, Kosova nuk ka qenë në gjendje të prodhojë energji elektrike të mjaftueshme për ta mbuluar kërkesën. Përkundër 800 milionë eurove që sektori i energjetikës i pranoi si ndihmë ndërkombëtare, KEK, Korporata publike Energjetike e Kosovës është dëmtuar nga termocentralet e vjetruara, në gjendje të pariparueshme dhe inkasimi i mjerueshëm – me vetëm gjysmën e energjisë së përdorur që paguhet.

Në të njëjtën kohë, Qeveria e Kosovës rregullisht duhet t’i nxjerrë 150 deri në 200 milionë euro çdo vit nga buxheti i saj, për ta mbajtur KEK-un në këmbë dhe Kosovën të ndriçuar. 700,000 banorë që jetojnë në rajonin përreth termocentraleve të linjitit në Kosovë, Kosova A dhe Kosova B, dhjetë kilometra larg nga Prishtina, janë dëshmitarë të 200 tonë pluhurit që lirohet në ajër për çdo ditë. Lirimi i dyoksidit të sulfurit, oksidit të azotit dhe dyoksidit të karbonit, i tejkalojnë kufizimet standarde të BE-së.

Në vitin 2006, Ministria për Energji e Kosovës zbuloi planet për zgjidhjen e krizës energjetike dhe mjerimit ekonomik në Kosovë me anë të një termocentral të linjitit me kapacitet prej 2100 MW. Nuk ishte çudi që Kosova po i eksploronte potencialet e saj energjetike dhe ekonomike me linjit. Për nga rezervat e linjitit, Kosova radhitet e pesta në botë, me një sasi që kap rreth 14 miliardë tonë.

Ky projekt, i njohur si Kosova C, u zhvillua në konsultime të ngushta me: Bearing Point, njëra ndër firmat më të mëdha për konsultime në menaxhment dhe teknologji, e angazhuar nga USAID-i për ta këshilluar Ministrinë e Energjetikës dhe atë të Ekonomisë së Kosovës për zhvillimin e saj ekonomik në një çmim prej 20 milionë dollarësh.

Banka Botërore po ashtu ka filluar të punojë në zhvillimin e këtij plani madhor, duke dërguar ekspertë dhe këshilltarë në vlerë prej 10 milionë dollarë. Me një investim gjigant prej 3.5 miliardë euro, kjo marrëveshje mund të jetë projekti më i madh i investimit privat që Kosova ka pasur ndonjëherë. Është lansuar si marrëveshje që do ta transformojë Kosovën prej një shteti të varfër në një vend që eksporton rrymë në Ballkan.

Fituesi i këtij tenderi të madh duhej të shpallej në fund të vitit 2007 dhe termocentrali i parë duhej të përfundohej deri në vitin 2012. Sidoqoftë, disa faktorë e ndaluan këtë projekt. Fillimisht, qytetarët dhe ambientalistët, në krye me organizatën kosovare, Forum 2015, filluan fushatën kundër këtij projekti, duke pyetur për aspektin mjedisor dhe atë afarist për Kosovën C.

Më vonë Banka Botërore gjithashtu i pa problemet, duke krijuar përçarje në mes të ndërkombëtarëve të përfshirë. Në fund, erdhi ajo që e prishi marrëveshjen në nëntor të vitit 2007, kur PDK-ja i fitoi zgjedhjet e përgjithshme parlamentare dhe e formoi qeverinë e re, duke u betuar për rivlerësimin e projektit Kosova C në tërësi.

Një vit e gjysmë më vonë, kryeministri Hashim Thaçi del se ka marrë një vendim për elementet kyçe të Kosovës së Re, ashtu si quhet tani oferta për termocentralin e ri. Këshilltarët e përkrahur nga USAID-i dhe Ambasada amerikane kanë lobuar për një plan të ngjashëm me propozimin origjinal. Në prill të vitit 2008, USAID-i pati një prezantim, në të cilin ata e ripërsëritën përkushtimin e tyre për opsionin Kosova C.

Banka Botërore ka debatuar për ndërtimin e një termocentrali më të vogël fillimisht, me mundësi të rritjes deri në 2100 MW me termocentrale të reja në të ardhmen, dhe një koncept të decentralizuar për investim dhe pronësi për sektorin e energjisë së Kosovës. Ministrja e Energjisë, Justina Shiroka Pula përkrah planin e Bankës Botërore, përderisa zëvendësministri i Ministrisë së Financave, Bedri Hamza përkrah propozimin amerikan.

Planet garuese

Një prej mosmarrëveshje kryesore në mes të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Bankës Botërore është në lidhje me madhësinë e termocentralit që do ta përfshijë kjo marrëveshje. Amerikanët fuqimisht këmbëngulin se termocentrali 2100 MW duhet të tenderohet dhe të ndërtohet, një termocentral me kapacitet 1000 MW për pesë vitet e ardhshme dhe një termocentral tjetër me kapacitet 1100 MW të ndërtohet për 10 vjet. Kjo, sipas tyre, do t’i zëvendësojë termocentralet ekzistuese të vjetra, Kosova A dhe Kosova B, të cilat kanë një kapacitet të përbashkët prej 1500 MW, por prodhojnë vetëm në mes të 645 dhe 710 MW dhe krijojnë kapacitet për ta eksportuar energjinë e tepërt, me ç’rast e stimulojnë ekonominë e Kosovës.

Banka Botërore, e shqetësuar për nevojën fillestare për një termocentral kaq të madh dhe aftësinë e Kosovës për t’i përmbushur standardet e BE-së për emisionin e dyoksidit të karbonit, propozon një marrëveshje të negociueshme për 1000 MW në ofertën e tanishme dhe jep më shumë kohë për vlerësimin e nevojës dhe ndikimit të një termocentrali tjetër të madh në të ardhmen.

Një fushë tjetër garuese është edhe përfshirja e termocentraleve ekzistuese, Kosova A dhe Kosova B, në ofertën ekzistuese. Pozita amerikane është që përfshirja e këtyre dy dinozaurëve në një marrëveshje ekzistuese është mënyra më e mirë për t’i hequr nga buxheti i Kosovës.

Banka Botërore, megjithatë insiston se përfshirja e këtyre termocentraleve në një marrëveshje do t’i komplikojë negociatat dhe përfundimisht kërcënon me fundosje të marrëveshjes në tërësi. Çdo interesim i shfaqur është e mundur që do të jetë gjithashtu edhe barrë për operatorin e rezervave të pahapura të linjitit në Sibovc, të cilat përkrahen edhe nga amerikanët edhe nga Banka Botërore.

Rezervat kapin një sasi prej 1 miliardë tonë të linjitit, që është gati e mjaftueshme për punën e një termocentrali me kapacitet 2100 MW për 40 vjet, që njëherësh është edhe kohëzgjatja e propozimit për marrëveshjen qe amerikanët duan ta nënshkruajnë.

Amerikanët dhe Banka Botërore dallojnë po ashtu edhe në atë se si do të negociohen pagesat e Kosovës, përderisa Banka Botërore propozon që marrëveshja të nënshkruhet në bazë të çmimit që operatori do ta paguajë shtetin për ton të linjitit të eksploatuar, amerikanët thonë se një aranzhim i tillë do të çojë në çmime më të larta të energjisë për konsumatorët dhe se marrëveshja duhet të bazohet në pagesat që i paguhen shtetit për kilovat të energjisë së prodhuar.

vazhdon-->