[Lapsi]

Çështja Shqiptare


Lufta Ruso-Turke e pranverës së vitit 1877, Traktati i Shën Stefanit dhe zhvillimet politike që e pasuan ate në Evropë, Ballkan dhe në fatet e Shqiperisë dhe shqiptarëve provokuan procese të vrullshme politike mjaft kontradiktore. Gjithë këto zhvillime dëshmonin në mënyrë të padiskutueshme se Perandoria Osmane po shkonte me shpejtësi drejt kolapsit të saj, se Fuqitë Evropiane po zëvendesonin harmoninë e Koncertit të Evropë me rivalitete të interesave nacionale dhe se Ballkani po përfshihej në levizje nacionale shtet-formuese. Për shqiptarët situatat ishin duke u komplikuar më shumë se për çdo popull tjetër në Ballkan. Në gjurmimet tona për të gjetë arsyet e vonesës rreth zgjimit e depërtimit të idesë kombëtare të shqiptarëve, na duhet me pasë parasyshë faktin e pamohueshëm se, këtij populli i mungonin të tanat mjetet e duhura për një lëvizje popullore mu njëashtu si e kishin pasë popujt e tjerë të Ballkanit aq të favorshme me idetë e tyne për pavarsinë kombëtare. Mësëpari shqiptarëve u mungonte përkrahja fisnore dhe gjuhësore e një fuqie të madhe mu ashtu ciç bëri rusia për popujt sllav të Ballkanit. Rusia filloi të nxiste popullsitë e shtypura të Turqisë Evropiane për kryengritje kundër Portës së Lartë dhe sidomos shtetet sllave ballkanike për luftë kundër Perandorisë Osmane. Për këtë qëllim ajo doli me flamurin e “pansllavizmit”, i cili në të vërtetë çonte në nënshtrimin e kombësive sllave dhe josllave ndaj politikës cariste. Në këto rrethana shpërtheu në korrik të vitit 1875 kryengritja çlirimtare kundërosmane fillimisht në bosnjë dhe Hercegovinë, e mandej edhe në Serbi dhe Mal të Zi. Sapo shpërtheu kryengritja në Hercegovinë e në Bosnjë, Serbia e Mali i Zi u përpoqën ta shtrinin zjarrin e saj edhe në popullsitë e tjera të shtypura të Turqisë Evropiane. Ato i nxitën për kryengritje kundërosmane edhe shqiptarët, por këta nuk lëvizën, sepse panë që Beogradi dhe Cetina kishin qëllime aneksioniste ndaj trojeve të tyre. Për shqiptarët situatat ishin duke u komplikuar më shumë se për çdo popull tjetër në Ballkan. Në të vërtetë, një javë pas fillimit të luftës, më 8 korrik 1876, Rusia dhe Austro-Hungaria bënë me anën e dy notave të veçuara një marrëveshje të fshehtë në Rajhshtat (Reichsttadt) të Bohemisë për ta rregulluar Gadishullin Ballkanik sipas interesave të tyre ekspansionistë.
Në notën austro-hungareze parashihej krijimi i një shteti autonom shqiptar, kurse nota ruse nuk e përfillte fare fatin e Shqipërisë. Në Rajshtat çështja shqiptare hyri për të parën herë në qerthullin e diplomacisë evropiane si çështje politike. Megjithëse aty nuk u mor asnjë vendim, qysh në hapin e parë u shfaqën dy qëndrime të kundërta, që do ta karakterizojnë, tani e tutje, trajtimin e çështjes shqiptare nga kancelaritë e mëdha: njëri i Rusisë, që mohonte krejtësisht të drejtat kombëtare të shqiptarëve, tjetri i Austro-Hungarisë, që kërkonte, veçse pjesërisht, respektimin e tyre. Edhe ideja e Vjenës për krijimin e një formacioni politik shqiptar, ishte e kushtëzuar me futjen e këtij shteti nën protektoratin e saj. Në vargun e mjaft faktorëve që krijuan vështirësi mjaft të mëdha në zhvillimin e Lëvizjes Kombëtare për çlirimin e kombit shqiptar, ka qenë edhe Traktati i Shën Stefanit. Shqiptarë u shqetësuan jo vetëm nga germa, por edhe nga fryma e Traktatit të Shën Stefanit, jo vetëm nga teksti i tij, por edhe nga nënteksti i tij. Fakti që akti i injoronte shqiptarët si kombësi, nuk ishte, sipas tyre i rastit. Harresa kishte të bëje me predispozitën antishqiptare të politikës cariste. Traktati tregonte se rusia vazhdonte ta trajtonte Shqipërinë si tokë turke, pra si një fond për tu ndarë midis aleatëve të saj në Ballkan. Në këta rrethana, shqiptarët kishin mbetë pa aleancë të jashtme. Duke e kuptuar fundin e Perandorise Osmane, strategjine ofensive ruso-sllave ne Ballkan per zevendesimin e saj si rivalitetin ne ngritje te Fuqive Evropiane, shqiptaret ndermorren veprimin e tyre politik, ushtarake dhe diplomatik ne prag te Kongresit te Berlinit.
Fare pak kohë përpara Kongresit të Berlinit, shqiptarët themeluan Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, që ishte e para organizatë politike mbarë shqiptare që kishte si synime kryesore arritjen e dy objektivave:

1.Njohjen e autonomisë mbarë shqiptare nga Porta e Lartë dhe Fuqite e mëdha Evropiane;

2.Mbrojtjen e tërësisë territoriale të poullit shqiptarë nga synimet shoviniste të shteteve fqinje;

Për realizimin e këtyre dy synimeve Lidhja ngarkoi dy delegacione, secili do të do të parashtronte peticionet e përpiluara, nga përfaqësuesit shqiptarë të Lidhjes (10-15 qershorë 1878) dhe tjetri i përbërë nga 11 intelektualë të shquar, kryesisht me ndikim të madh në Stamboll (20 qershor 1878). Por, krahas këtyre dy delegacioneve të krijuara nga Lidhja, do të vepronte edhe një grup tjetër politik, ai i venomeve të Mirdites, i cili do të përpilonte peticion me vete drejtuar Kongresit të Berlinit. Çështja shqiptare në pikpamje diplomatike është quajtur e paqenë, kriteret formale-juridike janë absolutizuar dhe janë marrë për bazë qëndrimet injoruese të kancelerive evropiane, të cilat nuk kanë njohur de-jure ekzistencën e një çështjeje shqiptare në këtë kohë. Sapo u hap Kongresi i Berlinit monarkitë ballkanike që kishin luftuar kundër Turqisë- Sërbia, Rumania, Mali i Zi, Bullgaria u paraqitën fuqive të mëdha pretendimet e tyre territorial të cilat ishin në përgjithësi të fryera. Ato shpresonin që lakmitë e tyre do ti realizonin në emër të fitores së luftës dhe me përkrahjen e aleates së tyre të madhe Rusisë. Duke mbrojtur projektin e Lidhjes së Prizrenit idealistëtë e saj u shprehnin për marrëdhënie të mira me fqinjët, për respektim të ndërrsjelltë, por edhe kundër atyre që dëmtojnëme forcë të rrëmbejnë territore shqiptare. Qëllimi ishte të mbrojnë të drejtat e tyre të pamohueshme dhe nuk kanë ndërmend të bëjnë ndon jë agresion. Prandaj në qoftë se Serbet do të heqnin dorë nga disa vise, të cilët ua dha atyre Kongresi i Berlinit pa të drejtë dhe pa dijeninë e shqiptarëve, atëherë ata skanë pse të tremben nga shqiptarët. Në përfundim të punimeve që u zhvilluan në një atmosferë lufte të ashpër diplomatike, Kongresi i Berlinit mori një sërë vendimesh për ndarjen e tokave të Perandorisë Osmane në Gadishullin Ballkanik dhe në Azinë e Vogël [...] Sikurse u tha çështjen kombëtare shqiptare nuk e trajtoi asnjë nga fuqitë e mëdha. Përkundrazi me vendimet që mori i dëmtoi atë në disa drejtime ashtu si dhe traktati i Shën Stefanit, si zotërime turke. Pikërisht në këtë kohë kur diplomacia evropiane nuk e njihte ekzistencën e një çështje shqiptare, veprimtaria diplomatike e lidhjes së Prizrenit për kundërshtimin e vendimeve të Kongresit të Berlinit, vazhduan. Krijohet në këtë mënyrë bindja se aksioni politik, bile më specifik diplomatik shoqëron hap pas hapi rezistencën me armë të trupave të lidhjes për mbrojtjen e integritetit të tokave shqiptare.