[premium]

Disa nga mendjet më të ndritura në botë janë njerëz fetar. Kështu që pohimi se për të qenë një shkencëtar racional, sipas definicionit, ju nuk duhet të besoni në një fe, është paksa naiv. Gjithashtu mua më duket se është edhe bukur shumë dogmatik. Feja është shumë me rëndësi për njerëzit për një mori arsyesh dhe unë nuk shoh ndonjë konflikt mes dyjave.

**************

Për më se njëqind vjet, çmimi Nobel është dhënë për të arriturat më të larta në shkencat fizike, paqe dhe letërsi. Gjatë kësaj periudhe, vetëm dy shkencëtar nga bota islame janë kualifikuar për këtë çmimin në shkencat fizike: Abdus Selami nga Pakistani në fizikë (1979) dhe Ahmed Zevaili nga Egjipti në kimi (1999). Abdus Selami ndërroi jetë më 1996, duke lenë Ahmed Zevailin laureatin e vetëm të gjallë në botën myslimane të çmimit Nobel në shkencat fizike.

Shkenca në botën islame lulëzoi mes shekullit të tetë dhe atij të njëmbëdhjetë. Sikur të kishte ekzistuar çmimi Nobel në atë kohë, në shumicën e rasteve do t'i kishte takuar një shkencëtari mysliman, por sot gjendja është shumë më ndryshe. Përse në botën myslimane zbulimet shkencore pësuan rënie? Çfarë duhet bërë myslimanët që ta rikthejnë përsosmërinë në shkencë që e kishin dikur? Cilat janë perspektivat e tanishme në botën islame? Për të kërkuar përgjigje në këto pyetje, ne iu drejtuam Ahmed Zevailit, i cili shpalos udhëtimin e tij magjepsës drejt çmimit Nobel bashkë me opinionet e tij rreth shkencës në botën islame.

Rreth profesor Ahmed Zevailit
Profesor Zevaili diplomoi në Universitetin e Aleksandrisë, Egjipt, kurse doktoraturën përfundoi në Universitetin e Pensilvanisë. Nderimet e tij përfshijnë më se njëqind çmime, mirënjohje, urdhër nderi, dhe mirënjohje shtetërore nga e tërë bota. Më 1999 Profesor Zuvailit iu nda çmimi Nobel në kimi për zhvillimet e tij nismëtare në fushën e femtoshkencës, duke bërë të mundur observimin e lëvizjes së atomeve individuale në një femtosekond, e cila është, një e milionta e një miliardës së një sekonde.

Profesor Zevaili është gjithashtu i njohur edhe për ligjëratat e tij publike, shkrimet mbi shkencën dhe teknologjinë, edukimin dhe problemet botërore, si dhe për përpjekjet e pa lodhshme për ta ndihmuar shteruesen e paprivilegjuar. Në biografinë e tij të fundit, Lundrimi në kohë – nga profesioni deri në çmimin Nobel, ai rrëfen jetën dhe punën e tij deri në marrjen e çmimit Nobel, ku ndër të tjera ai sugjeron edhe një varg aksionesh konkrete për botën e të paprivilegjuarve dhe ofron një vizion të ri të rendit botëror.

Në një nga komentet tuaja të fundit në gazetën Independet, ju citoni një ajet të bukur të Kuranit: 'All-llahu nuk e prish gjendjen e një populli (nuk ua largon të mirat) përderisa ata ta ndryshojnë veten e tyre.'(Rad 13:11) Përse e cituat këtë versët?

Nëse shikoni në kohën kur myslimanët ishin në kulmin e të arriturave, ata individualisht po vepronin si mysliman të mirë, që do të thotë se vazhdimisht lexonin Kuranin dhe mendonin për gjërat e mira që duhet të bënin, siç ishte, kërkimi i diturisë. Siç e dini, fjala e parë që u shpall nga Kurani ishte fjala 'lexo' dhe ky respekt për diturinë është përsëritur gjithkund në Kuran, sa që shkencëtarët e mëdhenj gati janë renditur në rangun e profetëve. Prandaj, myslimanët e atyre ditëve kuptuan rëndësinë e nxënies së dijes. Sot, për shkak të rënies që ka ndodhë në mesin e myslimanëve, ne jemi kapur aq shumë nga ideja e teorisë së konspiracionit, sa që dëshirojmë t'i fajësojmë të tjerët për rënien tonë.

Nuk ka dyshim në mendjen time se ekzistojnë shume forca të jashtme që kanë kontribuar në rënie tonë, por e vërteta është se na mbetet ne për t'u përmirësuar. Ndihem krenar kur shoh ndonjë mysliman, të ri apo në moshë, duke arrit në shkallë të larta. Në çdo rast që shoh, kuptoj se këta njerëz nuk lejuan që gjërat e jashtme t'i pengojnë ata, prandaj edhe kanë vazhduar drejt suksesit. Për këtë, duke u mbështetur edhe në Kuran, unë konsideroj rënien tonë si problem tonin.

Në librin tuaj ju thoni: 'Xhamia Sidi Ibrahim el-Dasuki ishte shumë me rëndësi në jetën time ngase më përcaktoi fëmijërinë time të hershme. Shkoja në xhami për të studiuar...Në Islam, xhami nuk është vetëm për lutje, por është edhe për dituri' (f. 15). A mendoni se kjo vazhdon të mbetet e vërtetë?

Fatkeqësisht, në vitet e fundit xhamia është përdorur nga njerëz, të cilët nuk janë aq të shkolluar rreth Islamit, për të propaganduar vështrimet e tyre, e jo pikëpamjet e Islamit, kështu që një komponent politik ka lindur. Është një mungesë e shkollimi në anën e këtyre njerëzve. Duke u rritur në Egjipt, më kujtohet El-Ezheri si një nga qendrat e ndriçimit të botës. Unë mbase nuk shkova deri në El-Ezher, ama edhe në qytetin tim kishte një xhami ku shkonim dhe takoheshim me imamin, dhe gjëja kryesore që ai do të na thoshte ne si djem të rinj ishte: 'ju duhet të arrini në dituri; ti duhet të bëhesh mjeku më i mirë apo inxhinieri më i mirë'. Ne mësonim në xhami. Ishte e mrekullueshme. Dua të them, si të ri që ishim do të takoheshim në xhami ku do të faleshim, dhe pastaj të gjithë do të uleshim dhe lexonim librat dhe shënimet tona të shkollës. Kështu që xhamia ishte një qendër graviteti për të gjithë qytetin.

Në shumë vende në libër flisni për rëndësinë e të pasurit 'një pasion' për të arritur diçka. A e kemi humbu ne, si myslimanë, pasionin tonë për shkencë dhe dituri? Nëse po, si mund t'ia rikthejmë ketë gjeneratave të reja?

Nuk mendoj se e kemi humbur pasionin, jo. Që nga marrja e çmimi Nobel, kam folur gjithandej botës myslimane nga Kajro deri në Malajzi, nga Stambolli deri në Liban, dhe mijëra njerëz kanë ardhur në ligjëratat e mia. Ajo çfarë kam zbuluar është se të rinjtë janë të uritur për të arritur, ata e kanë pasionin për arritje. Problemi është se, fatkeqësisht, ata nuk gjenden në sistemin e duhur që do t'i bënte ata të kuptojnë potencialin e tyre. Prandaj, unë shpesh e them se pasuria më e madhe hëpërhë e botës myslimane është kapitali i saj njerëzor. Sikur kjo të shfrytëzohej në mënyrën e duhur dhe sikur ne t'i rindërtonim qendrat e vjetra të përsosmërisë për të tërhequr mendjet më të ndritura, unë besoj se bota myslimane do të pësonte një ndryshim të madh. Ekzistojnë shumë probleme politike, por unë nuk mendoj se problemi me botën myslimane është mungesa e resurseve ekonomike apo mungesa e kapitalit njerëzor. Ne i posedojmë te dyja llojet e resurseve.

Disa njerëz mendojnë se feja dhe shkenca nuk mund të ko-ekzistojnë. Cili është qëndrimi juaj në këtë çështje?