Wehabizmi ėshtė njė rrymė ekstremiste, e pėrhapur kėto dy shekujt e fundit brenda tokave islame, qė ka ndėrmarrė sulme tė egra dogmatike ndaj shumicės sė muslimanėve, duke i akuzuar ata si tė dalė nga feja, politeistė dhe jobesimtarė.
"Ejjub Sabri Pasha (v. 1308 H./1890), admiral i prapavijės nė kohėn e sulltanit tė tridhjetė e katėrt osman 'Abdul-Hamid II (1258-1336 H/1842-1918) shkroi njė libėr historik, nė tė cilin ai e shtjelloi hollėsisht wehhabizmin", (Mir'at ul-Haramein, vėll. III, fq. 99, pesė vėllime nė turqisht, Sh. B. Matba'e-i Bahrije, 1301-1306 H.).
Ajo qė vijon, ėshtė marrė kryesisht nga ai libėr.
Prapavija e Wehhabizmit
Wehhabizmi u themelua nga Muhammed ibn 'Abdul-Wehhabi, qė u lind nė Hureimile tė Nexhdit mė 1115 H./1703 dhe vdiq mė 1206 H./1791. Ai kishte udhėtuar pėr tregti nė Basra, Bagdad, Iran, Indi dhe Damask, ku gjeti librat e ligė tė Ahmed Ibn Tejmijjes (661-728H/1263-1328), pėrmbajtja e tė cilėve nuk pėrputhej me Ehl-i Sunnetin. Duke qenė mendjehollė e fjalėshumė, ai u bė i njohur si Shejh en-Nexhdi. Pėr t'ia rritur famėn vetes, ai ndoqi mėsime nga dijetarė hanbeli tė Medines e mė pas tė Damaskut dhe, pas kthimit nė Nexhd, shkroi shumė libra. Libri i tij
Kitab et-Teuhid [1] u plotėsua me shėnime nga nipi i vet, 'Abdur-Rahmani dhe depėrtoi nė Egjipt, ku u botua me titull
Fet'h ul-Mexhid nga njė wehhabi me emrin Muhammed Hamid
[2] Idetė e Muhammed ibn 'Abdul-Wehhabit mashtruan banorėt fshatarė tė Dar'ijjes dhe prijėsin e tyre, Muhammed ibn Sa'udin. Numri i atyre qė pranuan idetė e tija, tė cilat ai i quajti wehhabizėm, u rrit dhe ai u vetėcaktua
kadi ndėrsa Muhammed ibn Sa'udi,
emir (sundimtar). Ai e deklaroi si ligj se vetėm pasardhėsit e tyre mund t'i zėvendėsonin ata.
Babai i Muhammedit, 'Abdul-Wehhabi, qė ishte njė musliman i mirė sunni si dhe dijetarėt e Medines e kuptuan nga fjalėt e Muhammedit se ai do niste njė lėvizje heretike dhe i kėshilluan tė gjithė qė tė mos flisnin me tė. Por ai e shpalli haptas wehhabizmin mė 1150 H. (1737). Pėr t'i mashtruar dhe ēorientuar tė paditurit, ai pėrēmoi
ixhtihadin e 'ulemave tė Islamit. Ai madje shkoi aq larg sa t'i quante pjesėtarėt e Ehl-i Sunnetit qafirė (jobesimtarė). Ai pohonte se ata qė vizitojnė faltoren e njė profeti ose ndonjėrit nga eulija'tė dhe i drejtohej atij mė
Ja Nebiullah (o Pejgamber i Allahut) ose p.sh.
Ja 'Abdul-Kadir, bėhen politeistė
(mushrikunė).
Sipas wehhabive, ai qė thotė se ndokush pėrveē Allahut bėn diēka ėshtė jobesimtar,
kafir. Pėr shembull, ai qė pohon se
"ky ilaē ma zbuti dhimbjen", ose
"Allahu ma pranoi namazin pranė varrit tė filan waliu", bėhet jobesimtar. Pėr tė vėrtetuar kėtė pretendim, ata shtrojnė si argument ajetin
Ijjake nesta'in (vetėm nga Ti kėrkojmė ndihmė) tė Sures Fatiha dhe ajetet qė flasin pėr
tewekkul.
[3]
Nė fund tė pjesės sė dytė tė librit
el-Usul el-Arba'a fi Tardid ul-Wehhabijje, i nderuari Hakim es-Sirhindi el-Muxheddidi shkruan:
Wehhabitė dhe jomedhhebistėt s'e kuptojnė dot domethėnien e
"mexhaz-it" (alegorisė, simbolit) dhe
"isti'ara-sė" (metaforės). Saherė qė dikush thotė se ai bėri diēka, ata e quajnė politeist
(mushrik) ose jobesimtar
(kafir) edhe pse shprehja e tij ėshtė njė
mexhaz.
[4]
Ndėrkohė, Allahu Te'ala thotė nė shumė ajete tė Kur'anit Famėlartė se Ai ėshtė bėrėsi i vėrtetė i ēdo veprimi dhe se njeriu ėshtė veprues
mexhazi (simbolik). Nė ajetin 57 tė Sures el-En'amė dhe nė Suren Jusuf, Ai thotė:
{Gjykimi (hukm) ėshtė vetėm i Allahut}, d.m.th. Allahu i Lartėsuar ėshtė Gjykuesi i vetėm
(Hakim).
Nė ajetin 65 tė Sures Nisa', Allahu thotė:
{Pėr Zotin tėnd (o Muhammed), ata nuk do tė jenė besimtarė tė vėrtetė gjersa tė mos zgjedhin ty gjykues (juhakkimuneke) tė asaj pėr tė cilėn debatojnė}. Ajeti i parė pohon se Allahu Te'ala ėshtė i vetmi Hakim i Vėrtetė, kurse i dyti pohon se njeriu mund tė quhet
hakim metaforikisht.
Ēdo musliman e di se Allahu Te'ala ėshtė i Vetmi qė jep jetė dhe e merr atė, sepse, nė ajetin 56 tė Sures Junus, Ai thotė
{Ai jep jetė dhe jep vdekje}, e nė ajetin 42 tė Sures Zumer Ai thotė:
{Allahu i merr shpirtrat kur ėshtė ēasti i vdekjes sė tyre}. Nė ajetin 11 tė Sures Sexhde, Ai thotė nė mėnyrė
mexhazi:
{Engjėlli i vdekjes, i cili ėshtė caktuar pėr ju, jua merr shpirtrat dhe pastaj do tė ktheheni te Zoti juaj}.
Allahu Te'ala ėshtė i Vetmi qė i shėndosh tė sėmurėt, sepse ajeti 80 i Sures Shu'ara' pohon:
{Dhe kur tė sėmurem, Ai mė shėron}.