[Makresh]

vazhdimi…





WB: Çfarë u bë me Shqipërinë pas pavarsisë së saj nga Perandoria Osmane? Marrëdhëniet e Shqipërisë ndaj botës u prenë për gati 50 vjet nën rregjimin komunist. Cilat ishin dinamikat e brendshme në Shqipëri gjatë atyre ditëve?

EH: Pavarsia nga Perandoria Osmane hapi për tokat shqiptare një kapitull të vështirë mbijetese. Kombi shqiptar mbijetoj i copëtuar përmes disa shteteve ballkanike. Që të përmbushnin agjendat e tyre ekspansioniste, vendet fqinje, e përshkruanin shtetin musliman me shumicë shqiptare si një miniaturë të shtetit Osman në mënyrë që ta vazhdonin ta copëtonin dhe ta kishin më lehtë.

Kështu, në fillim të shekullit të 20-të, çfarë mbeti prej Shqipërisë brenda territoreve të shtetit shqiptar po takonte vështirësi të mëdha në daljen i vendosur në skenën ndërkombëtare. Elitat shqiptare, të vetëdijshëm për dobësinë e ekzistencës së shtetit shqiptar përball fuqive ideologjike dhe ushtarake të kombeve përreth, u përpoqën të legjitimonin ekzistencën e shtetit të tyre duke ndërmarrë një seri reformash radikale në mënyrë që të zbusnin dhe të zbehnin traditat osmane dhe islame, duke u përpjekur kështu “të perëndimizonin” karakteristikat e shoqërisë shqiptare. Pra, për Shqipërinë, e vetmja mënyrë për të mbijetuar në këtë ambient të armiqësorë ishte të bindte Fuqitë e Mëdha që tani gjendja tani ishte shumë e largët nga e kaluara e traditës dhe aleancës osmane dhe tani pjesë dhe parcelë e fushën Europiane dhe gjërave të tjera. Ne duhet të kemi parasysh që në ato kohëra koekzistenca multikulturore nuk ishte diçka e modës dhe të drejtat e njeriut nuk kishin nevojshmërisht kuptimin që kanë sot.

Çështja pastaj ishte sesi të bëheshe më pak musliman. Kjo është sesi politikat e kitman-it ose fshehjes së identitetit musliman, unë mendoj, dolën në pah, duke fshirë kështu, ose zbehur të gjitha karakteristikat e dukshme islame dhe osmane të kulturës shqiptare. Duke vepruar kështu, shembulli për tu ndjekur është dhënë së pari nga elita gjatë gjysmës së parë të shekullit 20-të. Me futjen e diktaturës komuniste, Shqipëria, mori një rrugë histerike në perëndimizimin e reformave. Komunistët e shikonin ish elitën shqiptare, e cila kishte kryer reformat e para të perëndimizimit, si “anadollak” dhe “patriarkal” dhe vazhduan transformimin radikal të shoqërisë shqiptare, duke zhdukur kështu të gjitha shenjat e traditave të kaluara.

Të gjitha shenjat e dukshme të së kaluarës osmane filluan të zhdukeshin, duke filluar me arkitekturën madhështore të ndërtimeve urbane, pazareve dhe seraljot. Shkatërrimi i tyre kishte për qëllim të tregojë që Shqipëria e kishte marrë shumë seriozisht rrugën e modernizmit siç kuptohej prej revolucionit socialist. Secila nga shenjat e dukshme të kaluarës orientale u bënë një shënjestër për propagandën e përditshme dhe subjekt i ligjeve shtypëse të diktaturës komuniste. Kjo luftë e deklaruar, së pari kundër traditës dhe më vonë kundër fesë, muslimanët dhe të krishterët, u bënë një markë shqiptare.

WB: Si shkon balanca midis laiçizmit dhe fesë në Shqipëri?

EB: Laiçizmi është klima e kontinentit tonë. Ne nuk jemi ndryshe nga pjesa tjetër e kontinentit në këtë aspekt. Shqipëria ndjek versionin francez të laiçizmit, jo atë më fleksiblin e versionit Anglo-Sakson që e percepton elementin fetarë si pozitiv dhe që nuk duhet të shtypet. Megjithatë, ka ndryshime midis modelit laik shqiptar dhe versionit origjinal francez. Mentaliteti laiçist duket se vë në shënjestër vetëm fenë islame në Shqipëri. Krishtërimi, qoftë ai Ortodoks ose Katolik, shihen si një etiketim europian modern dhe i modës e cila e tejkalon laiçizmit, megjithëse perceptohet si diçka shumë natyrale. Shembujt e politikanëve shqiptar të cilët hapur marrin pjesë në meshën e së dielës, ndiq ritualet e krishtera, martohen në kisha dhe marrin pjesë në ceremoni fetare në nder të tyre janë krejt natyrale të rregullit të gjërave shqiptare. Në kontrast, është e padëgjuar dhe e paparë që një politikan shqiptar të marrë pjesë për falje ose madje edhe të tregojë publikisht përkatësinë më të vogël në besimin musliman.

Për më tepër, në Parlamentin shqiptar, ne shohim parti politike të krishtera, ndërsa vetëm ideja e krijimit të një partie nominale muslimane do të krijojë diçka të njëjtë me një tërmet e një madhësie të madhe. Gjithashtu, në vendin tim laik, librat shkollor hapur përmbajnë interpretime fundamentaliste të krishtera dhe ja shërbejnë atyre si fakte ndaj fëmijëve ndaj rrëfimeve të ndryshme.

Arsyet që na kanë çuar këtu janë të shumta dhe të ndryshme, por unë besoj që më e rëndësishmja midis tyre gjendet në diskursin emancipues që ka mundur të fshijë çdo dallimin midis “të krishterit” dhe “europianët”. Kështu, në emër të integrimit të Shqipërisë brenda strukturave europiane, qarqet fundamentaliste janë duke propozuar agjenda të krishtera si e vetmja rrugë drejt Europës.

…vazhdon.[/SIZE]