[hawk]

Shkrimi i Hles eshte interesant sepse anashkalon disa komplekse mitologjike te lidhura me figuren e Senderbeut dhe sepse ka nje shtjellim historik te zhvillimeve ushtarave. Sikur t'i mungonin stereotipet "tradhetar", "komb" dhe "popull i bashkuar", qe padyshim kane origjine bashkekohore (shek. i XIX per shqiptaret) pasi e mesjete nuk jane kombet jane dicka tjeter, po keshtu edhe tradhetaret e kombit apo popujt e bashkuar, mendoj se shkrimi do te largohej me tej nga ideologjia romantike dhe nacionaliste ku eshte zhytur historiografia ballkanase ne pergjithesi, jo vetem ajo shqiptare.

Kjto trajtese e veprimeve ushtarake, megjithese shkeputet disi nga prodhimtaria e kaluar mbi historine e Heroit tone, perseri vuan nga vjimesia me kete histori. Nuk eshte faji i Hiles, por i mungeses se informacioneve. Pra, 15.000 veprat mbi Skenderbeun ne fakt nuk ndrshojne shme nga njera-tjetra dhe nuk ndricojne shume aspekte. Nje i tille eshte pikerisht ai i shifrave, duke filluar pikerisht me numrin e veprave te dedikuara Heroit: nuk i kam numeruar, por e kam te veshtire te besoj qe jane aq dhe e kam gjithashtu te veshtire te besoj qe Hila i ka numeruar. Ne fakt mendoj se jane shume me pak, por kjo nuk ka rendesi. Mbase me vepra nenkupton dokumentet ku citohet emri i Skenderbeut. Edhe ato veshtire te shkojne ne 15.000. Qe ketu shifrat behej pjese e nje loje fatnazioze.

Shifrat per te cilat flas une jane ato ne lidhje me ushtrine osmane. Nese bejme historine ushtarake te luftimeve mes dy forcave duhet te kemi disa te dhena te sakta ose te peraferta. Pyetja eshte si dalim tek konkluzioni 150.000 uashtare osman?

Sigurisht, shifra vjen tek Hila nga Akademia e Shkencave te Shqiperis. Kush jane burimet? Gherardo de Collis shkruan se ishin 200.000, Stefano Magno arrin ne 400.000. E kishin vizituar Arberine keto bashkekohes te ngjarjeve? Pergjigja eshte jo, ato shkruanin nga Venediku dhe Roma. I kishte numeruar njeri keto ushtare dhe ua kishte refyer shkruesve tane? Imagjinoni si mund te numerohen: nje fshatar analfabet i hipur ne peme ose ne koder - nese shikon nga larg - ka durimin, deshiren, kohen dhe njeh veprime matematikore per te numeruar deri ne 150, 200 apo 400.000 njesi; pasi i ka numeruar, zbret nga ku ka hypur, shkon ne Durres, merr anijen e pare per Bari - sic duket eshte edhe fshatar me pasuri -, shkon ne nje kishe - pretendohet se ky e njeh edhe italishten per te komunikuar - i tregon priftit te zones, dhe, pas disa filtrash, numri (fjala) shkon tek ipeshkevi, ky lajmeron Romen dhe nga aty de Collis apo Magno bien ne kotakt me shifren; nga ky vend, pra nga Roma, te cilit osmanet i duket si det i pafund armiqsh historiografia e jone njihet me shifren. Nuk jane dokumentet osmane, as ato kishtare shqiptare, aq me pak ato venedikase.

A nuk eshte me lehte te konfrontohen dokumentet osmane apo venedikase?
Sigurisht qe po. Ato venedikase nuk rrefejne asgje ne kete rast, pra mbi shifren. Ato osmane jane te panjohura per ne, ose te pakten nuk na tregojne asgje rreth shifres, por na ndihmojne indireket.
Si ishte e formuar ushtria e Mehmetit te II? Kryesisht nga spahinjte, pastaj nga jeniceret, kishte edhe vullnetare akinxinj qe zakonisht luftonin ne zonat afer Anadollit, cka do te thote se ne Ballkan kane qene te paket. Sa ushtare (kalores) mund te kishte Mehmeti i II? Ne e dime qe spahinjte shtohen ne numer me shtrirjen e sundimit osman, pra Mehmeti i II do te kete me pak se sulltan Sulejmani (viti 1526) e keshtu me radhe: sipas deftereve osmane, Mehmeti i II nuk kishte me teper se 60.000-70.000 njesi te tilla. Statistikat e jenicereve jane edhe me te qarta: jo me shume se 10.000-11.000 jenicer ne vitet '80 te shekullit te XV. Ne kompleks, ushtria e Mehmetit te II mund te shkonte maksimumi ne 80.000 njesi.

Nuk eshte rastesi qe biografi modern i Mehmetit te II, F. Babinger, ne momentin e marrjes se Kostandinopojes numeron rreth 80.000 ushtare te rregullt te Mehmetit, krahas 40 apo 50.000 vullnetareve, pra 120-130.000 ushtare. Konkluzioni eshte se Mehmeti i II impenjon ne Kostandinopojen madheshtore me pak ushtare se ne Kruje.
Krahasohet valle Kruja me Kostandinopojen, per poziten strategjike, per numrin e mbrojtesve, per rendesine historike, politike, ekonomike, kultuore etj etj? Perse Mehmeti duhej te dergonte me shume ushtare ne Kruje? Pastaj, ku i gjeti?

Ka edhe dicka tjeter.
Tek shtjellimi i Hiles flitet per ushtri osmane madheshtore ne numer, madje anormale edhe sot qe bota ka popullsi 20 here me te madhe, thote Hila. Ushtria osmane nuk ishte aspak me e madhe se ajo e koalicionit ballkanas ne Fushe-Kosove, nuk ishte anormale ne numer ne krahasim me ushtaret qe mund te mblidheshin ne Perendim. Vetem Napolen Bonaparti do te mobilizoje ushtrine masive, me rreth 2,5 milion ushtare, deri ateher asnje sundimtar nuk ka patur shifra te tilla, as Perandoria Romake nuk tejkalonte ne kulmin e saj 400.000 ushtaret. E pra, kjo Perandori numeronte, hipotetikisht, 60 milion banore. Perandoria Osmane nuk i kishte akoma 60 milion dhe nuk mund te kishte ndonje ushtri ne shifra te tilla. Ne kohen e sulltan Sulejmanit, kur ushtrite osmane shkuan ne dyret e Vjenes, nuk kishte me shume se 100.000 ushtare gjithsej, qe nuk i merrte dot te gjithe me vete duke lene kryeqytetin, Stambollin, pa mbrojtje. Kjo eshte logjike.

Ndersa per menyren e luftimit te Skenderbeut, ka dicka qe askush nuk e shikon edhe pse eshte fare e thjeshte.
Thuhet qe Skenderbeu luftoi kunder 150-400.000 ushtareve osman, thuhet qe ushtaret she tij ishin kalores, thuhet qe aplikoi guerriljen. OK. Guerrilja nenkupton sulme te shpejta dhe te shpeshta, por edhe terheqje po aq te shpejta. Si mund te kalerohet neper malet shqiptare ku luftoi Skenderbeu? Si mund te vrapoje kali neper ato pjerrtesi dhe pyje? Perse kafshet me te famshme per trasport, te atyre malesive, jane gomari dhe mushku? Valle fluturonin kuajt e shqiptareve?
Hila shpjegon stervitjen e ushtareve, por jo te kuajve fluturues. Ne kete menyre Skenderbeu duket si Plaku i Vitit te Ri qe fluturon e ben namin. Kjo mund te jete e bukur per perralla. Nuk eshte histori. Nga ana tjeter, Heroi Kombetar qe lufton me gomar nuk duket shume tingelluese, prandaj duhet te mos kete aplikuar guerriljen, por edhe ky variant nuk konsiderohet sepse ishte e vetmja teknike luftimi - edhe pse emri "guerrilje" perdoret ne Spanjen e viteve 1808-'12. E vetmja mundesi per ta besuar kete histori eshte pergjysmimi i numrit te ushtareve osman. Ne te kundert duhet te besojme ne shqiptaret fluturues, por keshtu vazhdojme te jemi qesharake perballe botes.

Dua te ndalem edhe tek nje detaj.
Sipas cilave burime Hila shpjegon stervitjen e ushtarave te Skenderbeut?
Ketu mund te behet nje diskutim shume i gjate. Hila duhet te kuptoje si strukturohen ushtrite e asaj kohe pa hyre ne krahasime me marinsat e sotshem amerikan.
Nje Skenderbe qe paguan ushtaret do te thote se luftonte me mercenare, pra shqiptaret luftonin perkrah Skenderbeut per pasuri jo per atdhe. Kjo shkaterron mitin e kombit.
Nga ana tjeter, nje Skenderbe qe stervit stratiote do te thote se kishte ushtri permanente, por kjo ne mesjtete nuk ekzistonte fare. Stratiotet jane kalores qe kane toke, kane prona, kane njerez qe i punojne ato per stratiotin, jane ekuivalentet e spahinjve te Mehmeit te II. Ky i fundit kishte, sic thame, 60-70.000. Skenderbeu ne nje territor kaq te vogel arrin ne 14-18.000?

E kuproj deshiren per t'i shtuar kompleksit mitologjik edhe kete ushtri te qendrueshme, te strvitur dite e nate, por dokumentet nuk e mbeshtesin dhe, mbi te gjitha, kjo lloj ushtrie eshte bashkekohore, jo mesjetare. Ndersa Kastrioti jetoi ne Mesjete, jo ne shekullin e XIX. Do te thote qe ne akoma vazhdojme ta shikojme Skenderbeun sic na peqlen, me kriteret e shekullit te nacionalizmave dhe kombesive, jashte te vertetes historike.

E kam thene edhe here te tjera, perpara se te postohen, shkrimet lexohen. Nese jane lexuar dhe eshte vendosur t'i besohet ateher edhe duhen mbrojtur idete ose faktet. Kur kjo eshte e pamundur, me mire te mos postohen artikuj sa per te mbushur faqet e forumit, per te shprehur emocionet me histori.
Historia eshte shkence jo letersi romantike.