[Zero Cool]

Nga Austria erdhën topa dhe mitralozë për të mbrojtur Durrësin, dhe Esadi, i cili u kthye më 18 maj, donte ti shtinte në dorë për t’ia dorëzuar atasheve ushtarakë italianë, Muricchio dhe Moltedo. Johan Sluys-i, i cili i shikonte italianët me dyshim, nguli këmbë që topat të përdoreshin nga oficerët Klingspor dhe Tomjenoviq të cilët kishin ardhur posaçërisht për të udhëzuar trupat në përdorimin e tyre. Esad pasha kërkoi një takim me Mbretin dhe i bëri presion që të largonte majorin Sluys. Si pasojë, komanda e korpusit ushtarak në Durrës i kaloi përkohësisht Roelfsema-së.

Në atë kohë, qarkullonin fjalë që Esad pasha strehonte 200 burra dhe municion në shtëpinë e tij në Durrës për përgatitjen e një grushti të shtetit. Në mëngjesin e datës 19 maj 1914, Sluys-i e rrethoi shtëpinë e Esadit dhe u përpoq t’i çarmatoste rojet. Kur Klingspor-i qëlloi me top, duke dëmtuar çatinë dhe pastaj edhe dhomën e fjetjes të Esadit, ministri i pacipë i i luftës u dorëzua dhe u internua në anijen austrohungareze Szigetvar e cila qëndronte në Gjirin e Durrësit. Të nesërmen erdhën De Veer-i dhe Thomson-i nga Vlora me prova materiale - disa telegrame të shifruara - për tradhtinë e Esad pashës dhe për bashkëpunimin e tij me italianët. Mirëpo, ambasadori italian, Baron Carlo Alberto Aliotti, ndërhyri dhe e bindi Vidin që të mos ngrinte padi. Kështu Esad pasha u largua për të Itali, ku u prit si hero i çështjes italiane.

Esad pasha nuk ishte i pranishëm më, por kryengritja në Shqipërinë e mesme vazhdoi. Në zonën e Pazar Shijakut midis Durrësit dhe Tiranës pas pushtimit të Bosnjës nga Austria në vitin 1878 ishin vendosur myslimanë të Bosnjës. Këta njerëz ishin të shqetësuar për rënien e pushtetit osman dhe nuk donin mbretin e krishterë të caktuar nga Perëndimi. Çfarëdo që të ishin shkaqet e lëvizjes kryengritëse në Pazar Shijak dhe Kavajë, e cila filloi më 17 maj 1914 (dhe natyrisht nuk përjashtohet ndërhyrja e Esad pashës në mërgim), ajo u bë një kërcënim i drejtpërsëdrejtë ndaj pushtetit të Vidit në Durrës.

Gjenerali De Veer urdhëroi Roelfsema-në që të merrte Rrashbullin, pak kilometra nga Durrësi, një pikë më rëndësi për mbrojtjen e qytetit. Roelfsema dhe trupat e tij, kryesisht vullnetarë nga Kosova me udhëheqësin e tyre, Isa Boletini (1864-1916), morën kodrën në fjalë më 20 maj dhe nuk hasën qëndresë. Pas fitorjes pasuan plaçkitja dhe Roelfsema – i frikësuar nga reagimi i popullatës së pushtuar – u tërhoq me trupat e tij. Xhandarmëria e vogël holandeze nuk krahasohej me forcat të mëdha kryengritëse të cilat po i afroheshin Durrësit. Mirëpo, gjendja e Vidit u përmirësua kur erdhi një anije nga veriu me 150 vullnetarë të Mirditës dhe të Malësisë nën komandën e Simon Dodës, nipit të Prenk Bibë Dodës. Për të siguruar mbështetjen e kapedanit të Mirditës, Mbreti e kishte emërua Prenkun ministrin e ri të punëve të jashtme.

Më 22 maj 1914, Jan Sar-i shtoi korpusin e 65 luftëtarëve të tij me trupa të reja dhe u nis në drejtim të Tiranës me një forcë ndëshkuese për vendosjen e rendit. Më 23 maj, kaluan Rrashbullin dhe hasën kryengritës myslimanë. Mirëpo, vullnetarët e veriut nuk pranuan të sulmonin kryengritësit për shkak të një bese të lidhur me ardhjen e mbretit Vid. Ata braktisën komandantin e tyre dhe u larguan. Sar-i dhe dyzet njerëz të tij u rrethuan dhe u zunë rob. Më vonë Edit Durham shkrojti për këtë ngjarje: “Një grup burrash të armatosur udhëhequr nga oficerët holandezë doli për të biseduar me kryengritësit, dhe morën me vete një mitraloz. Për fat të keq, Kapiteni Sar nuk njihte zakonet e shqiptarëve. Kot ishte i shqetësuar sepse kur shqiptari të jep besë, ai e mban. Tepër i frikësuar, ai iu dha urdhër njerëzve të tij të hapnin zjarr kundër grupit tjetër prej 300 burrash të armatosur. Njëri prej tyre iku, shkoi në Shijak dhe përhapi fjalën se Mbreti kishte filluar të masakronte myslimanë. Një grup burrash shkuan me ngut në ndihmë të shijakasve dhe u bë përleshje.” (1)

Kur lajmet erdhën në Durrës për kapjen e Sar-it, forcat holandeze përgatitën një ekspeditë për ta liruar, por ndërkohë rebelët kishin pushtuar Rrashbullin dhe po qëllonin Durrësin me armë të lehta. Roelfsema doli me njësinë e tij, po u rrethua dhe u zu rob gjithashtu. Në Durrës kishte panik dhe familja mbretërore kërkoi strehim në një anije italiane në gji. Ambasadori Aliotti e kishte bindur Vidin që të dërgonte familjen e tij në anije, por kur hipën në anije, Aliotti i dha urdhër kapitenit që të largohej nga bregdeti, duke penguar kështu kthimin e menjëhershëm e Vidit në tokë. Kjo “arrati” nga ana e Vidit dëmtoi rëndë imazhin e mbretit ndër shqiptarët.

Rebelët e liruan Jan Sar-in atë mbrëmje dhe e çuan në Durrës për të paraqitur kërkesat e tyre, ndër të cilat ishin një amnisti e përgjithshme dhe kthimi i sulltanit. Vidi emëroi kolonelin Thomson si komandant të Durrësit dhe – në mungesë të ministrit të luftës – si “directeur de la force armée” (drejtor të forcave të armatosura). Kështu Thomson-i u bë këshilltari më i ngushtë ushtarak i mbretit. De Veer-i, dashur pa dashur, pranoi dhe u tërhoq në Vlorë më 4 qershor, prej ku u kthye në Holandë.

Mbretëria e sapokrijuar shqiptare ishte zvogëluar mjaft. Tani përfshinte vetëm Durrësin dhe disa kilometra përreth. Thomson-i filloi të ndërtonte fortifikime për të mbrojtur qytetin dhe mblodhi nën kontrollin e tij të rreptë tërë luftëtarë shqiptarë dhe të huaj. U krijua një njësi artilerie nën komandën e Kapitenit Fabius, i cili u kthye nga Shkodra e pushtuar nga trupat ndërkombëtare. Italianët fshehurazi po përkrahnin rebelët. Vidi e përshkroi situatën e asokohshme kështu: “Ditët e para të qershorit na sollën prova të pakundërshtueshme të dyshimit të krijuar prej kohësh se italianët bashkëpunonin me rebelët. Kur i fola ashpër, ambasadori italian Aliotti pezulloi udhëtimet e tij të përditshme me makinë te kryengritësit. Mirëpo, në vend të kësaj, shihnim drita flakëruese sinjalizimi të italianëve për komunikim me rebelët. Më në fund, Thomson-i arriti të kapte në flagrancë tre italianë (Kapiten Muricchio, Kapiten Moltedo dhe profesori i dyshimtë Chinigo). Gjatë kontrolit trupor u gjetën dokumente fajësuese. Kishim shumë probleme me italianët sepse thuhej se ishte shkelur marrëveshja e imuniteteve dhe privilegjeve në momentin kur kemi hyrë me forcë në ambasadën italiane për t’i arrestuar. Duke u mbështetur mbi këto marrëveshje, Aliotti nguli këmbë që të arrestuarit të liroheshin, dhe ata u liruan. Por në mënyrë të përsëritur, Thomson-i hodhi poshtë kërkesën tjetër të Aliotti-t që ai të kërkonte ndjesë publikisht për raportet e gazetave ku pretendohej se italianët kishin shkëmbyer sinjale me rebelët dhe se kishin qenë vazhdimisht në kontakt të ngushtë me ta. Ai protestoi se kërkesa ishte e gabuar dhe se plotësimi e saj do të ishte fyerje ndaj nderit të tij si oficer: (2) “Volontiers je donnerais ma vie au Roi, mais jamais mon honneur (Lirisht do të jepja jetën time për Mbretin, por kurrë nderin tim).” Aliotti kërkoi që Thomson-i të kthehej në Holandë, duke lënë kështu qytetin e Durrësit pa mbrojtësin e tij më të zellshëm dhe më energjik. Kjo trazirë pati mori një fund tragjik pak kohë më pas më 15 qershor 1914 kur Thomson-i vdiq gjatë një sulmi të ashpër të armikut.”

Atë ditë, rebelët e sulmuan dhe morën Rrashbullin dhe dy ditë më vonë po bëheshin gati për të sulmuar Durrësin. Herët në mëngjesin e datës 17 qershor, Jan Fabius, të cilin sekretari personal i Mbretit, Duncan Heaton-Armstrong (1886-1969) e quante oficerin holandez më të guximshëm dhe kokëkrisur, ishte me shërbim si roje dhe, kur mori vesh për sulmin, zgjoi mbrojtësit e qytetit me një të shtënë topi. Sar-i u dërgua për të mbajtur kodrat në veri të qytetit, kurse Roelfsema komandoi istikamët në pjesën perëndimore ku parashikohej sulmi kryesor. Thomson-i inspektoi artilerinë dhe shkoi te Roelfsema i cili ndodhej pranë depos së naftës, më pak se treqind metra nga vija e armikut. Aty u vra. Më vonë qarkulluan fjalë se e kishte goditur një snajper italian. Nuk dihet me siguri. Sido që të jetë, Mbreti Vid kishte humbur përkrahësin e tij më të zellshëm. Për çudi, vijat mbrojtëse të qytetit qëndruan.

Të nesërmen, më 16 qershor 1914, Thomson-i u varros në një ceremoni mortore të madhe. Madje edhe disa kryengritës, sipas traditës shqiptare, hynë në qytet për të përcjell trupin e pajetë të kundërshtarit të tyre holandez. Në fillim të korrikut, kufoma e Thomson-it u kthye në Amsterdam me anijen ushtarake Noord-Brabant dhe, pas një ceremonie madhështore më 18 korrik 1914, heroi i njohur u varros përfundimisht në Groningen.