[uck_aksh]

pavdekshëm. Në aspektin etik nuk janë shumë mbi njerëzit, kurse në aspektin e fuqisë janë mbi
ta. Edhe zotat, sikur njerëzit, dashurohen, gëzohen, zemërohen, hidhërohen dhe përjetojnë
dhimbje. Në çdo punë të tyre kanë qëllime mistere. Për këtë edhe nuk u besohej tepër. Ata
qëndronin në botë dhe nuk kishin fuqi kur të dëshironin.
Besohej se mbretërit janë prej fisit të Zeusit dhe ata besonin se mbretin e zgjedh Zeusi.
Mbretërit, si përfaqësuesë të Zeusit në tokë, ishin të obliguar t’i udhëhiqnin ceremonitë fetare.
Ata në të njëjtën kohë llogariteshin edhe si kryemurgjër. Vetëm se ata nuk synonin qartë në hyjni
sikurse ishte rasti me faraonët. Ata punonin në emër të Zeusit dhe betoheshin se do ta
sendërtojnë të vërtetën dhe të drejtën në emër të tij.
b. Konceptet për jetën pas vdekjes
Sipas koncepteve shumë të vjetra, besohej se të vdekurit vazhdonin të jetonin në varreza në
afërsi dhe pas një kohe të caktuar ktheheshin përsëri në botë. Krahas këtij koncepti ata besonin
se të vdekurit dhe hijet e tyre jetonin në nëntokë, ku gjendej bota e të vdekurve. Ata, për shkak
që nuk mund të dilnin në sipërfaqe të tokës, jetonin të mërzitur. Megjithatë, të zgjedhurit dhe
shenjtorët shkonin në ishullin e shenjtorëve, që quhet “Elysium” dhe sipas parafytyrimeve ai
gjendet në skajin perëndimor të botës. Nuk mungojnë edhe ata të cilët besojnë në botën e
ardhshme dhe jetën pas vdekjes. Akili në veprën “Odisea” ka thënë: “Kundër vdekjes, ku jetë
nuk ka aspak, me plot dëshirë preferoj një jetë ditore të punëtorit, punën e një bujku që punon
për ngopjen e barkut”. Me këtë jepet shenjë se ka edhe nga ata të cilët nuk e pranojnë edhe atë
besim të dobët në botën e ardhshme.
Nevojën për besim në botën e ardhshme të grekëve të vjetër janë munduar ta plotësojnë
fetë nistere me përshkrime konkrete. Sipas kësaj: mëkatarët do të dënohen në një ferr
nëntokësor, kurse të mirët do të shpërblehen në një botë hyjnore, gjegjësisht në Ishullin e
mbretërve. Sipas konceptit shpirtëror të përgatitur nga Orfikët (Orphik) periudhat e më vonshme,
shpirti pas zhdukjes së trupit vazhdon të jetojë i lirë. Trupi është varri i shpirtit, shpirti pasi të
shpëtojë prej trupit, takohet me jetën e vërtetë. Sipas tyre, njerëzit gjenden në një shpërngulje të
shpirtit të rimishëruar (reinkarnacion). Shpëtimi realizohet vetëm me anë të shpëtimit nga rrethi i
rimishërimit. Disa filozofë të njohur, si Pitagora, Empedokle, Platoni ishin në këtë besim të
orfikëve.
c. Reagimet ndaj politeizmit
Dihet se shkolla orfike është kundër politeizmit. Sidomos, Ksenofoni ka luftuar kundër
besimeve në shumë zota dhe kundër koncepteve mitologjike për zotin. Ai kritikon Homerin dhe
Hesiodin. Ai thotë se këta, zotit ia kanë veshur të gjitha punët e këqija që kanë të bëjnë me
njerëzimin; zotat i kanë konceptuar në formë të njeriut dhe kanë menduar se ata mund t’i bëjnë të
gjitha punët e këqija si vjedhjen, amoralitetin, rrenën etj., dhe vazhdon duke thënë: “Sikur kau dhe
luani të kishin mundësi të vizatojnë, zotat e tyre do t’i vizatonin në formë të kaut dhe të luanit.
Kështu edhe çdo popull zotit të vet do t’i jepte cilësitë e tij. Kështu që të zinjtë zotin e tyre do ta
mendonin me hundë të rrafshë dhe me flokë të zeza kaçurela. Kurse, përkundër kësaj, njerëzit e
Trakisë veriore do ta mendonin një zot me sy të kaltërt dhe flokë të verdha”.
3
Sipas Ksenofonit, në fakt Zoti është shumë larg të gjitha këtyre cilësive. Asnjëra nga këto
nuk mund t’i përshkruhet zotit. Zoti është një, i pafund dhe i palëvizshëm. As lind, as vdes e as
ndryshon. Megjithatë, zoti i udhëheq të gjitha ndryshimet dhe të gjitha lëvizjet në botë. Ky Zot, i
cili asnjëherë nuk lëviz dhe nuk ndryshon, sheh dhe dëgjon çdo gjë. Ksenofoni e pranon edhe
ekzistencën e zotave të tjerë. Por, mbi të gjitha ata zota, vëndon këtë Zot të fortë dhe një, i cili
udhëheq botën. Ai gjithashtu pranon ekzistimin edhe të zotave që varen prej Zotit një.
4
Sipas Heraklitit, parimi logos, i cili udhëheq botën, dhe zoti janë të njëjtë. Zoti është i njëjtë