[uck_aksh]

me logosin, i cili rregullon dhe udhëheq botën dhe vetë gjendet brenda në botë. Logos ndikon në
çdo pikë të botës, ai ka punuar në brendësi të çdo pjese të botës. Kështu që shpirtërat individualë janë pjesë të logosit, shpirtit të botës. Pasi njeriu vdes shpirti kthehet te tërësia. Zoti që
i rregullon ngjarjet në botë, gjithashtu është brenda në botë. Herakliti me këtë mendim të tij
mbron një mendim panteist dhe monoteist.
5
Ndërkaq, sipas Parmenidit, kjo botë dhe zoti janë
një, janë të njëjtë. Ai është vetë ekzitenca.
Njëri prej kundërshtarëve të fesë tradicionale greke është Anaksagora. Ai thotë se zotat që
adhurohen nuk janë gjë tjetër në thelb, veçse janë grumbuj gurëzish. Për këtë dhe është
fajësuar si mosrespektues i zotave dhe është syrgjynosur prej shtetit të tij.
6
2. Feja romake
Literatura: H. J. Schoeps, Religionen, f. 156-164; H. von Glasenapp, Die Nichtchristlichen
Religionen, f. 158-168; F. Heiler, Die Religionen Menschheit, f. 484-500.
Feja e romakëve është zhvilluar prej një përzierje të elementeve të kultit të shteteve të
ndryshme, të cilat i kanë patur nën sundim. Parimet themelore të tyre, në ceremonitë fetare dhe
në kult, i kanë mbrojtur duke filluar prej periudhës perandorake. Në gadishullin italian, që në
periudhat e vjetra kanë banuar popuj indu-xhermenë dhe latinë dhe janë marrë me bujqësi. Po
ashtu në këtë gadishull kanë banuar edhe etruskët, për të cilët mendohet se kanë ardhur prej
Anadolli në Italinë e Mesme dhe gjuha e tyre sot është një gjë e pazbërthyer.
Feja e etruskëve ka ndihmuar shumë në zhvillimin e fesë romake. Sidomos kjo kuptohet prej
besimit në botën e ardhshme dhe kultit shumë të zhvilluar dhe është prej metropolëve (qytete të
vdekurish) të stolisura me vizatime nëpër mure dhe me varreza momentalisht të mbrojtura.
Gjithashtu, sipas etruskëve besohej se, prej vëzhgimit të fluturimit të shpezëve, prej studimit të
mushkërive të zeza dhe zorrëve të kafshëve kurban, mund të kuptohet dëshira e zotit dhe
ardhmëria.
Kurse popujt, si latinët dhe sabinët, në përgjithësi banonin në qytete. Qyteti më i njohur nga këta
ishte Roma. Çdo popull kishte kultin e vet special dhe kulti më i rëndësishëm ishte ai i Jupiter
Latiarisit. Pasi që qyteti i Romës e mori autoritetin politik prej latinëve (deri në shek. IV para e.s.),
kulti i Jupiterit është zhvilluar dhe është festuar me ceremoni madhështore. Njëri prej zotave të rëndësishëm është edhe zoti i hënës, Diana. Ai adhurohet nga ana e të gjithë latinëve. Vendi më i
njohur i kultit i tij është një zabel në një skaj të detit (liqenit) Nemi në Arixhia. Kulti i tij ka vazhduar
edhe në periudhën e perandorisë.
Feja e vjetër e Romës është një model i fesë popullore, i ndërtuar mbi kultin familjar dhe
shtetëror. Për këtë arsye romakët nuk llogariten krijues të fesë së tyre speciale. Nevojat fetare i
plotësojnë nga besimet e tjera. Nëse këtu haset në elemente të huaja fetare, nga kjo shihet se
feja romake ka tre rryma kryesore, të cilat janë: në shek. VIII para e.s. etruskët, në shek. VI para
e.s. grekët dhe në shek. III para e.s. valët helenistike-lindore. Vetëm se, përzierja e këtyre feve,
që në fillim të fesë romake, ka filluar me bashkimin e elementeve etruskë dhe latinë dhe kështu
është krijuar feja, e cila quhet “Feja e vjetër e Romës”.
a. Bota e zotave të Romës
Sipas njoftımeve të vitit 753 para e.s. të arritura deri në kohën tonë, triniteti më i lartë dhe
më i vjetër i qytetit të vjetër të Romës, qytet ky i themeluar nga ana e dy vëllezërve binjakë,
Romulus dhe Romus, përbëhej prej Jupiterit, Marsit dhe Quirinusit. Çdo njëri nga këto zota po-