[Zero Cool]

fort të kandshme për nji të huej. Më futën
në nji dhomë që ishte shtrue mjaft bukur
dhe Sekretari i Vezirit më pyeti për
shëndetin mbas modës turke. Nuk më
lejuen të paguej as për fjetjen, as për
ushqimin dhe as për ndonji send tjetër".1
Hobhousei, i cili e shoqnonte Byronin e
përshkruen kështu pamjen e jashtme të Ali
Pashës: "Veziri ishte nji burrë i shkurtën
dhe mjaft i trashë. Kishte nji fytyrë shum të
kandshme me cipë të bardhë dhe trajtë të
rrumbullakët. Syt i kishte të kaltërt me
lëvizje të shpejta që të banin me kuptue
menjiherë se nuk gjindesh përpara nji
Pashaj oriental. Mjekrën e kishte të bardhë
dhe të gjatë sa i binte përmbi gjoksin... Na
priti me nji kortezi* të jashtzakonshme dhe
na mori aq me të mirë sa me na quejt djemt
e tij. Ishte fare në qejf për nji njeri n'at
pozitë. Në sa vise të Turqis që vizituem
nuk pashë nji pasha tjetër të qeshte në at
mënyrë. Nuk kishte ndonji roje të posaçme,
por vetëm katër a pesë djem të veshun me
petkun e bukur shqiptar dhe me flokët e
gjatë që u binin mbi supet".2
Nji tjetër dëshmues që e kishte pa së
afërmi shkruen kështu mbi profilin moral
të Ali Pashës: "Kur fillon me të folë për nji
qëllim qe ka vue në mëndje asht zor t'i
rezistosh jo aq shum forcës së argumentit
të tij, sesa tonit të ambël të zanit dhe
shprehjes tërheqës e të fytyrës së tij. Sapër
atë që ai ndjente me të vërtetë në fund të
zëmrës së tij, psikologu ma i hollë nuk
mund ta zbalonte. Shprehja e sinqeritetit
dhe e dashamirsis që vinte në fytyrë, kur
donte me futë ndonji njeri në thes ishte
krejt e padepërtueshme".
Nuk ka dyshim se mjetet që përdorte
Ali Pasha për të administrue vëndin ishin

1. P, Euennell, - Vjerrsha, letre dhe fletë te zgjedhuna nga ditari i Lord Byron. Londer 1949.

2. J. V. Hobhouse - Travels in Albania, etc. Vël. I, f. 97.
të neveritshme mbas kodit moral të
shekullit tonë. Por njerzit e asaj kohe i
këqyrin abuzimet e Vezirit të Janinës si nji
të keqe ma të vogël se anarkin dhe rrezikun
e jetës dhe të pasunis nga të cilët kishin
pasë vuejtë ma parë. "Nuk mohohet fakti
se ndën sundimin e Aliut - shkruen nji
biograf i tij, - Janina u ba qendra me e
qytetnueme e Turqis perëndimore dhe,
mbas mendimit të Byron-it, qëndronte ma
nalt se Athina përsa i përket begatis,
ditunis, dhe stërhollimit në sjellje dhe në të
folun".1
Ali Pasha flise me qesëndi për
detyrimet e tij ndaj qeveris së Stambollit. Ai
ndjente nji përbuzje të plotë kundrejt
vezirëve të Sulltanit që donin me i dhanë
urdhna prej së largu mbi mënyrën se si me
rregullue punët e tij. Në syt e tij,
Perandorija otomane ishte si nji ndërtesë e
kalbun që mund të përmbusej nga nji dit
në tjetrën. Ambicja e tij supreme ishte me u
ba krejt i pamvarun, por e la me sot, me
nëser, derisa u ba tepër vonë dhe Sulltan
Mahmuti ia hangri kryet ma parë.
Ndërkaq, ai siguroi lirin e veprimit në
krahinat ku sundonte, tue dërgue çdo vjet
në Stamboll disa barrë me argjënd.
Gjithashtu, ai nuk kursente të hollat për të
pague spiunët që e mbanin t'informuem
mbi çdo veprim ose bisedim, sado të
msheftë, të ministrave të Pallatit. Kur
ministrat e Sulltanit merrnin inat nga
ndonji veprim kokëkrisun i Vezirit të
Janinës, ky i fundit niste me vrap për në
Stamboll disa syndyqë mbushun me pare
argjëndi, ose kryet e premë të ndonjë Pashaj
të damkosun si anmik i Sulltanit, ose ndonji
Francez të çquem që ishte zanë rob.
Nga njiherë, kur i vinte për hesap, Ali
Pasha shkonte me porosi të Sulltanit për të
luftue kundër anmiqve të perandoris, ose

1. Wm. Plomer. - Ali the Lion, f. 83.
për të prue rregullin dhe qetësin në
krahinat ku kishte shpërthye banditizmi
dhe anarkija. Spenditën e tij ma të
famshme Aliu e organizoi me urdhën të
Sulltanit Selim i III. Me nji ferman të
posaçëm Sulltani e emnoi gfuvernator
(Vali) dhe kryekomandant (Serasqer) të
Rumelis. Ali Pasha u nis në krye të nji
ushtërije 80.000 vetësh për të shfarue
hajdutët dhe kusarët që terrorizonin
banorët e Maqedhonis, Thraqës dhe
Bullgaris jugore. Trupat mercenare ishin
rekrutue nga çdo krahinë të Perandoris
otomane dhe sidomos në Berat, Shkodër,
Selanik dhe Sofje. Spedita u zhvillue me
sukses dhe Ali Pasha megjith ushtërin
mërrijtën në portat e Filipopolit. Por sado
që ishte nisë me ferman të Sulltanit, ai
luftoi për hesap të tij, tue mbledhë shuma
lë mëdha si haraç nga popullata e vëndeve
që shkeli në krye të ushtëris së tij. Në
Stamboll filluen të trëmben se mos Veziri i
Janinës, me hovin që kishte marrë, përlante
edhe Stambollin tue i dhanë grushtin e
vdekjes Perandoris otomane. Agjentët e
Stambollit u munduen të provokonin nji
kryengritje në radhët e ushtëris së Ali
Pashës, mirpo pa ndonji sukses. Atëhere
qeveris së Sulltanit nuk i mbeti rrugë tjetër
veçse me i heqë titullin si Vali i Rumelis
dhe Serasqer. Ali Pasha u kthye në Janinë
me nji shumë kolosale të hollash dhe me
disa pjesë artilerije. Nji gja që provon se Ali
Tepelena nuk ishte i çveshun krejt nga
ndjenjat shqiptare asht se kur qeverija e
Stambollit i dha urdhën të marshonte
kundër Vezirit të Shkodrës, Kara Mehmet
Bushatasit, ai gjeti sebep për me iu
shmangë këtij misjoni. Domethanë se Aliu
simpathizonte bashkatdhetarin e tij të
veriut. Megjithqë herë-herë e kishte si rival,
prapseprap ai nuk donte me dobësue nji
anmik të pushtetit otoman.
Përleshja e paevitueshme në mes të Ali
Pashës dhe Sulltanit ndodhi më 1820.
Sikundër e pamë ma nalt, Sulltani Mahmut
i II kishte shkatërrue oxhakun e Jeniçëerve
dhe po sajonte plane për nji ushtëri
moderne simbas modelit perëndimor. Ali
Pasha ishte munduar me sa i vinte prej
dore me mbajtë Jeniçerët në kambë, mbasi i
ndihmonin me dobësue pushtetin e
Sulltanit. Por Sulltani duel fitues ma në
fund kundër kësaj force shkatërrimtare të
mbrendshme, ndërsa mundja e Napoleonit
në Waterloo kishte shpëtue Perandorin
Otomane nga anmiqt e jashtëm.
Pikërisht kët kohë zgjodhi Sulltan
Mahmuti për të kthye Shqipnin ndën
sundimin e qeveris së tij. Kupa e zemrimit
kundër Vezirit të Janinës u mbush kur ai
dërgoi në Stamboll dy njerëz me porosi që
të vrisnin anmikun e tij, Ismail Pasho Benë,
i cili po bante intriga në Pallat për të
shtypë Ali Pashën. Pasho beu ishte nji nga
pronarët e Shqipnis së Jugut, të cilit Ali
Pasha i kishte rrëmbye tokat për nji shkak
ose nji tjetër. Mbasi kaloi vjete tue u
dergjun posht e nalt, ai shkoi ma në fund
në Stamboll dhe muejti të siguronte nji
audjencë me Sulltanin, të cilit i mbushi
mendjen se Ali Tepelena kishte qëllim me
u ba krejt i pamvarun dhe me i kthye armët
kundër Perandoris otomane. Nji dekret që
u shpall menjiherë pushoi Ali Pashën dhe
dy të bijt nga ofiqet që kishin në
administratën otomane. Po në at kohë,
Veziri i Janinës muer urdhën me u paraqit
personalisht në Stamboll. Ai nuk donte
n'asnji mënyrë me iu bindë këtij urdhni
por, nga ana tjetër, nuk donte me e refuzue
haptazi. Për të fitue kohë, ai filloi nga
manevrat e zakonshme, tue shpresue se do
ta kalonte edhe kët furtunë. Por këtë herë
rryshfetet nuk banë dobi, mbasi Sulltani
vet kishte vendosë me transformue
Perandorin otomane në nji shtet të
centralizuem, tue shtypë rebelizmin e