[murrizi]

Zbulohet letërkëmbimi i Fan Nolit me Enver Hoxhën


Tiranë, 31 janar - “Në jetën e tij Fan Noli ka shkruar me mijëra letra, kartëpostale, telegrame etj. Sipas sekretares Mary Jones, “Peshkop Noli ishte një letërshkrues i ndërgjegjshëm. Ai harxhonte kohë dhe energji për letra…”. Kështu citon në veprën “Letërkëmbimi i Fan Nolit” studiuesi dhe shkrimtari Nasho Jorgaqi. Njohësi më i mirë i një prej figurave më komplekse të historisë dhe letrave shqipe, Fan S. Nolit, Jorgaqi na sjell një tjetër vepër që hedh dritë mbi këtë personalitet. Është një punë shumëvjeçare qëmtuese, që e çoi në mbledhjen e një “dosje” të pasur me letërkëmbimin e Nolit. Në këtë vepër, botuar nga shtëpia botuese “Erik”, janë paraqitur 544 letra që Noli ua ka dërguar dhe ka marrë nga personalitet e njohura të kohës së tij apo edhe të afërmve. Mes tyre gjejmë një koleksion të pasur letërkëmbimesh me Thanas Tashkon, Jani Vruhon, Lef Nosin, Asdrenin, Hil Mosin, por edhe Mbretit Ahmet Zog etj. “Pasqyra më e plotë e letërkëmbimit të pasur e të gjerë të Nolit janë të dhëna që na ofron biblioteka “Fan Noli”, e krijuar më 1970 pranë shkollës së Kryekatedrales Ortodokse Shqiptare të Shën Gjergjit në Boston, ku gjendet edhe fondi i korrespondencës, me 3 mijë letra dërguar Nolit në vitet 1930-1965 dhe rreth 100 kopje letrash të shkruara prej tij. Sipas një dëshmie tjetër, rezulton se fondi i letrave të ardhura arrin në 12 mijë letra”, na informon Jorgaqi. Për mbledhjen e këtyre letrave, ai thotë se janë shfrytëzuar të gjitha burimet e mundshme, në radhë të parë të brendshmet, kryesisht fondet e Arkivit Qendror të Shtetit, por edhe ish-arkivi i PPSH, arkivi i Institutit të Historisë, ai i Institutit të Gjuhësisë dhe Letërsisë, nga muzeumet e vendit etj. Sipas Jorgaqit, pjesa më e madhe e letrave janë kopjuar nga tekstet origjinale, të tjera nga tekstet e botuara, ndërsa disa syresh janë shqipëruar nga anglishtja, frëngjishtja apo gjuha greke. Për t’i qëndruar sa më besnik origjinalit, letrat janë sjellë me drejtshkrimin e kohës kur u shkruan, me ndryshime fare të vogla, transmeton Panorama

Letrat

Mes 544 letrave të sjella në “Letërkëmbimin e Nolit”, janë edhe rreth 30 syresh që ai i ka dërguar Enver Hoxhës, por edhe krerëve të tjerë komunistë. Siç na bën me dije qëmtonjësi i letrave të Fan Nolit, letërkëmbimi i tij shtrihet në një periudhë kohore afro 60-vjeçare (1906-1965), të cilat jo vetëm hedhin dritë mbi figurën e tij, por edhe mbi momentet historike që po kalonte vendi, në kohën kur ato u shkruan. “Në qoftë se letrat, po të shpreheshim figurativisht, kthehen në pasqyrë të atij që i shkruan, atëherë dhe letërkëmbimi i Nolit është pasqyrë e personalitetit të tij. Një pasqyrë besnike, ku ai zbulon veten në rrafsh diakronik dhe sinkronik, ashtu siç ka qenë në të vërtetë, pa u fshehur dhe pa u zbuluar. Nga këto letra, edhe pse të shpërndara nëpër vite dhe të ndërkallura në tri epoka, s’është e vështirë të hiqet një rezultante e qartë. Rezultantja e natyrës dhe e karakterit të tij, e temperamentit dhe vetive psikologjike, po akoma më shumë ajo e njeriut të mendimit e të veprimit, e fenomenit që ai përfaqëson në botën shqiptare”, thotë Jorgaqi. Dhe në të vërtetë, mes këtyre letërkëmbimesh gjen Nolin antizogist, por edhe Nolin që i shkruan Mbretit Zog për një lidhje pensioni apo ndihmë për të vazhduar studimet për muzikë; gjen hedhje-pritjet me Konicën, por edhe plotësuesin e amanetit të këtij të fundit. Gjejmë një Noli që përkrah Frontin Demokratik në vitin 1945 në Shqipëri, që i mbështet në zgjedhje, madje dhe në politikat e vëllazërisë me Jugosllavinë. Nga letërkëmbimi që ka me Enver Hoxhën, shohim një atdhetar që interesohet për çështjen shqiptare, anëtarësimin e Shqipërisë në OKB, njohjen e shtetit shqiptar. Shohim që Noli ia lejon vetes t’i japë këshilla Enver Hoxhës, sa u përket rrugëve që duhet të ndjekë në punë të diplomacisë, ç’njerëz duhet të dërgojë si ndërmjetës (rasti këtu i letër-ankesës për Tuk Jakovën, të cilin Noli e quan një “barbar” dhe “kërcu të pagdhendur”).