[natyra]

Kemi pasë ndjenjen edhe si fëmijë se diçka e madhe kishte ndodh me familjen tonë. Kjo familje në fillim të kryengritjeve të mëdha shqiptare 1908-1912 nisiluftërat me kryengritësit shqiptar kundër turqëve.Më parë përmendet Halil Dema, e Demë Neziri, por ne e kujtojmë mirë ndërhyrjen e Haxhë Kerit, trimit rugovas, në dobi të familjes, kur Sadri Elezin e kishin sulmuar disa rrebel vendës, kur familja jonë ka ardhë në fshatin Cerrcë në fillim të shekullit të kaluar.Familja një here ishte vendosur nga fshati Malaj i Rugovës në Gllaviqicë. Sipas axhës Ali, familja e Sadri Elezit këtu kishte vendosur lidhje me gjyshin e akademik Mark Krasniqit. Më vonë familja jonë është vendosur në Banjicë, afër, banjës së Pejës, dhe me ndihmën e Haxhi Zekës, është vendosur ku edhe është sot, në Cerrcë të Istogut.Por, disa inate vendëse paskan nxitur disa të rrebeluar që ta gërgasin familjen tonë të madhe që ka qenë e vendosur në një kullë, aty mbi trollin e tashëm të shkollës së fshatit. Në bjeshkët Istogut, atëherë paskan qendruar disa të rrebeluar, që e paskan sulmuar familjen tonë. Kjo është e vërteta: është dashë që Keri i Sadri Bardhit të Rugovës, një trim i njohur rugovas, që i kishte dalë zani deri në Shkodër, të vijë me trimat e Rugovës, që t’ i qetësojë rrebelët vendës.Ngjarja ka ndodhur në Bjeshkët e Bajshës së Istogut.

Rugovasit rrethojnë vendësit në Bajshe

Dy- tri familje në fillim të shekullit të kaluarkanë qenë më të moçme se familja Rugova në Cerrcë të Istogut. Cerrca, një fshat që shtrihet nja 1,5 km, nga Istogu, në rrugën në drejtim të Vrellës e Pejës, gati e tëra ishte tokë bejlerësh të Pejës. Më duket se vetëm familja Kaliqanaj ka qenë me tapi të moçme, së pakut si thonë vendësit, familjet e tjera këtu janë vendosur si çipçi, në tokë të bejlerëve të Pejës.Para familjes sonë këtu ka qenë e vendosur familja Rexhaj, Haskaj, Maxharraj, Hasanaj, etj. Këto familje, me atë Kaliqanaj, edhe sot janë këtu dominuese.Por, copëzat e historisë që na i tregonin baballarët ishin të rënda. Pse kulla Sadri Elezit në grykë të fshatit Cerrcës sulmohej? Më thonin se ajo kullë, që I ka pasë themelet dei vonë, ishte e rrethuar me një avli të madhe, e sulmohej, nga kush, e shtroja më vonë pyejtjen?Sadri Elezi, me vëllezërit e vet kishte ardhur këtu me lidhjen që kishte pasur me Haxhi Zekën dhe me pjesëtarët e tjerë të Lidhjes “ Besa- besë” të Pejës.Atëherë erdhi Ker Sadria në Bajshe dhe ua mbledhi betë rrebelëve vendës!

Krenaria e rugovasve dhe ndërhyrja e dëmshme e vojvodës serb, Miliq Kërstiqit

Thash edhe më parë, familjet e mëdha rugovase, edhe kur kemi rënë në rrafsh, tradicionalisht e kanë mbrojtur familjen tonë. Një herë trimi Ker Sadria, më vonë bajraktarët e Rugovës, Sak Fazlia e Zhuk Haxhia, e pas LDB, kur familja doli me katër burra të vrarë e të zhdukur, rugovasit na kanë ndihmuar edhe me bukë. Por, me një rast, krenaria e rugovasve i ka kushtuar familjes së Rrustës, së Sadri Elezit (një rrugë në Pejë e mban tash këtë emër). Nga mesi i viteve ’20 Rrusta e paska martuar vëllanë e vogël dhe qenka bërë një dasmë e madhe. Si është zakon ndër malësorë, në atë dasmë qenkan ftuar shokë e miq.

Si ia mori tokën Kërstiqi Rrustë Rugovës?

Si thuhet, Kërstiqi ka hyrë e ka dalë ku ka dashur nëpër Kosovë, ka shkuar me shokët e vet edhe nëpër raste të vdekjeve e dasma të shqiptarëve, ftuar e paftuar. Kështu paska shkuar edhe në dasmë të vëllait të Rrustës. Rugovasit që paskan qenë aty të ftuar krushq, nuk ia paskan marrë patin Kërstiqit, madje nuk paskan lëvizur vendi! Miliqi me shokë atë natë e paska lëshuar dasmën, paska bërë konak te një familje tjetër e fshatit dhe qenka betuar: “ Për këtë Rrusta ka për të ma pa sherrin”. Disa ditë më vonë shokët e Miliqit e kanë ndjekur me pushkë një burrë të familjes Rugova nga toka më e mirë që e kemi pasur në Koreniqe, buzë lumit të Istogut. Ajo tokë ka mbetur e serbëve deri pas luftës së fundit, kur familjarët tanë përsëri janë kthyer për ta punuar. Është e vërtetë se familjarët tanë kanë marrë pjesë në kryengritjet shqiptare kundër pushtuesve, por asnjëherë, kurrë, nuk kanë qenë plaçkitës, në asnjë rast dhe kurrë nuk kanë qenë të gjakësuar me shqiptarët. Deri vonë nga fundi i viteve ’50 në oborrin e moçëm, tash pronë e xhaxhait, aty e ka truallin edhe Ibrahim Rugova dhe pasardhësit e tij, ka ekzistuar oda e burrave.

Burgosja e Sahit Zatriqit në odën e Rrustë Rugovës

Ajo odë ka qenë e madhe, odë tradicionale, e punuar prej druri. Në atë odë një kohë ka qenë i vendosur një shtab i ushtrisë së atëhershme italiane gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kur kanë shkuar italianët pas shtatorit të vitit 1943, në fshat paskan ardhur gjermanët, por nuk qenkan vendosur këtu. Një ditë në këtë odë paska ardhur Sahit Zatriqi, një nëpunës shteti atëherë, por që ka vepruar në këto anë si komunist. Gjermanët paskan marrë në dijeni ardhjen e Zatriqit këtu dhe e paskan rrethuar odën. Si kanë treguar më vonë familjarët dëshmitarë, Sahiti paska arritur që t’i hedhë në zjarr disa dokumente që i paska pasur me vete. Paska ndërhyrë me pushkë në dorë edhe një burrë i familjes, për ta mbrojtur Sahitin, si është zakon ndër malësorë, në bazë të Kanunit të Lekë Dukagjinit, që të mbrohet mysafiri, pa marrë parasysh së kush është ai. Por, gjendja qenka qetësuar, pa krisma. Zatriqi, si është shënuar më vonë në “ Monografinë e LNÇ të Istogut”, qenka mbajtur disa muaj në burg dhe qenka liruar. Sahit Zatriqi pas LDB ka qenë njëri ndër njerëzit kryesorë të pushtetit komunist në Istog. Pos tij, në atë pushtet kanë qenë edhe Ruzha Rajiqiqi, Vaso Pavlloviqi, e ndonjë tjetër. Pavlloviqi ka qenë malazez, kolonist i ardhur nga mërgata malazeze në Amerikë. Në vitin 1973, kur unë fillova të punoj si gazetar, korrespondent i “ Rilindjes” nga Istogu, zyrën e kam pas marrë pikërisht në shtëpinë e pavlloviqëve që ishte në qendër të qytetit. Ka qenë një shtëpi e vogël, njëkatëshe, me një podrum të thellë. Më kishin folur se në atë podrum OZN-na kishte torturuar shumë shqiptarë. Më flitnin se në atë podrum kishte edhe hallka hekuri me të cilat ishin mbajtur të lidhur shqiptarët. Me plakën e Pavlloviqëve të cilës ia bëja ndonjë shërbim, si ishte telefoni i “ Rilindjes” të cilin ajo e shfrytëzonte për të biseduar me djemtë e saj në Beograd, etj. tentoja të bije në ujdi për të hyrë një here në atë podrum, por ajo kurrë nuk më ka lejuar dhe kurrë në asnjë rast nuk fliste për masakrat serbe e malazeze mbi shqiptarët. Stoikisht mbahej e heshtur. E dija se po e luan lojën mirë, si e luaja edhe unë, por edhe pse burri i saj ka qenë kryetar komune në Istog menjëherë pas luftës, ajo nuk fliste asgjë. Përkundrazi, Stana fliste me pietet për ata burra shqiptarë, por detaje më shumë nuk tregonte. Unë e kuptoja…

Dhunë e vazhdueshme serbe mbi shqiptarët

....vazhdon