[Murgesha]

Vargu i katërt

Poeti thotë:

Pas kësaj nuk e di kush jam unë Pas kësaj unë jam i tretur, jam i tretur.


Është ky varg në kontradiktë me çka shpjeguam, se njohësi, që ndoqi shkallën e përsosjes, forcon dritën e tij e për pasojë ai forcon dijen e tij, që është thelbi i së vërtetës së tij? Si thotë poeti, se pas kësaj unë nuk kam më njohje dhe as do të mund të njoh më veten. Por, si mundet ai që nuk njeh dot veten të njohë të tjerët dhe të njohë të fshehtat hyjnore?! Mos do të thotë se dija, që shpjeguam në vargjet e mëparshme, dhe injoranca, të dyja së bashku, janë e njëjta gjë te poeti ynë? Si mundet që njohësi të mbërrijë tek e vërteta dhe të mohojë qenien e tij? Apo poeti ka qëllim tjetër?
Poeti dëshiron të kumtojë që, njohësi nga shtimi i dijeve për të vërtetën, arrin në përfundimin se njeriu, përballë Përsosmërisë Absolute, nuk është asgjë dhe ai që njeh sekretet hyjnore e sheh veten shumë të vogël kundrejt kësaj Madhështie Hyjnore. Por aty ka edhe një kuptim më të qartë se ky, që do ta shpjegojmë më poshtë.
Në fazën e fundit të përsosjes njohësi nuk sheh tjetër veçse Përsosmërinë Absolute, deri sa arrin në fazën ku nuk e sheh më vetveten.
Njohësi, siç e kupton poeti, ashtu si dashuronjësi real (dhe jo ai i figurshmi), kur i drejtohet së dashurës së tij, e humbet vetveten e nuk sheh tjetër veçse të dashurën. Ndërsa dashuronjësi që sheh vetveten, nuk mund të shohë bukurinë e të dashurës së tij. Mevlana Rumiu na sjell një shembull të shkëlqyer për të kuptuar këtë, kur thotë se mbreti dëgjoi shumë për Mexhnunin që dashuroi Lejlanë, por ai e shihte që Lejlaja nuk ishte aq e bukur dhe çuditej pse Mexhnuni nuk donte një tjetër që ishte më e bukur se e dashura e tij. Mbreti mblodhi vajzat më të bukura të pallatit dhe e vendosi Lejlanë midis tyre, me qëllim që Mexhnuni të mahnitej nga bukuria e tyre dhe të harronte të dashurën e tij. Mbreti i kërkoi Mexhnunit që të vështrojë nga oborri i Pallatit dhe e pyeti se çfarë shihte. Mexhnuni iu përgjigj se nuk shihte gjë tjetër veç Lejlasë. Pas kësaj mbreti mësoi kuptimin e dashurisë së vërtetë.
Shkrirja ose tretja, në filozofinë pozitiviste, është baras me zhdukje, prandaj filozofi pozitivist nuk është në gjendje të gjejë lidhjen midis vargut të tretë e të katërt. Ai sheh aty një lloj kontradikte. Por njohësi nuk sheh kontradiktë midis këtyre dy vargjeve. Tretja, sipas njohësit, është faza e zbulimit të faktit për të vërtetën, në kuptimin që ashiku (dashuronjësi) është zhytur në bukurinë e të dashuruarit dhe nuk sheh vetveten. Mosshikimi i vetvetes, tek ai, nuk është baraz me vetinjorimin e saj. Por, nga njohja e madhe, që i është krijuar brenda vetvetes për të vërtetën bindet se ai nuk është asgjë. Kjo është filozofia e unitetit të ekzistencës tek njohësit.