Dardania.de - Shiko Postimin Tek - Shqipja , gjuha qe lindi gjuhet indo-europjane.

doGzona · 03-10-05, 22:00

FAKTET DHE E VËRTETA PËR PROJEKTLIGJIN PËR GJUHËN STANDARDE

Hans-Joachim Lanksch

Pasi që është marrë me përkushtim të rrallë dhe sukses të madh me problemin shoqëror të vetëvrasjeve masovike, pasi që e zgjodhi me urtësi largpamëse dhe përsosmëri të rrallë punën e zgjedhjeve demokratike dhe pasi që e luftoi me vendosmëri të çeliktë korrupsionin dhe krimin e rëndë e të organizuar, qeveria e Republikës së Shqipërisë, më në fund, ka kohë të merret me po atë vendosmëri me një problem tjetër tepër të rëndësishëm e të ngutshëm – me çështjen e gjuhës. Është fjala, pak a shumë, për instalimin përfundimtar të gjuhës standarde shqipe. Pikëpamjet pro dhe kundër gjuhës standarde, pro dhe kundër varieteteve të tjera të shqipes janë thënë dhe shkruar mjaft. Nuk duhet t'i përsërisim këto pikëpamje edhe një herë. Duhet t'u përmbahemi fakteve dhe ta themi të vërtetën.

mt.: Faktet

Është fakt se shqipja e sotme standarde është një arritje e shenjtë e përpjekjeve shumëshekullore kombëtare për një gjuhë të përbashkët shqipe, përpjekje këto që rezultonin në kushtrimin "NJË KOMB – NJË GJUHË – NJË ..."
Është fakt se Komisia Letrare e Shkodrës dhe Kongreset Arsimore arritën një konsensus kombëtar për një gjuhë të përbashkët të trojeve shqipfolëse mbi bazën e elbasanishtes dhe mbi themelin e arsyes së shëndoshë, por pa kritere të shëndosha shkencore, kurse Kongresi i Drejtshkrimit më 1972 punoi shkencërisht. Kuptohet se zbatimi i parimeve shkencore, qofshin ata edhe nga kuzhina e shkencës staliniste, ka përparësi përpara arsyes së shëndoshë.
Është fakt se të mirat e kulturës shpirtërore – gjuhë, letërsi etj. – duhet të rregullohen me anë të ligjit. Ato janë dhe duhet të jenë objekt i legjislacionit. Gjuha duhet të rregullohet nga dora e shtetit, përndryshe ata që punojnë me të – shkrimtarët, gazetarët, mësonjësit etj. – do të bëjnë me të qysh e duan ata, sipas qejfit dhe vullnetit të tyre. Liria e të shkruarit duhet të reglementohet, përndryshe liria e të shkruarit do të shpërthejë në kreativitet – ruajna Zot!
Është fakt se projektligji për gjuhën standarde shqipe na duhet si kurrë më përpara, meqënëse Shqipëria zyrtare shpreson të jetë në prag të pranimit në BE. Qysh mund të hyjë në rrethin e shteteve anëtare të Bashkimit Evropian nëqoftë se akoma s'e ka rregulluar me forcë ligjore punën e gjuhës së saj letrare?
Është fakt se është më se i drejtë përpjesëtimi i zonave dialektore në gjuhën standarde e cila thuhet se përbëhet nga afro 80 përqind të elementeve toske dhe afro 20 përqind të elementeve gege, meqënëse dihet se gjithë Shqipëria jugore flet idiomën toske! Gegërishten e flasin vetëm e vetëm Shqipëria e Mesme, Shqipëria Qendrore, Shqipëria Veriore, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia Jugore.
Është fakt se janë absolutisht qesharake gjëmët e disa të prapambeturve që po derdhin lot për gjoja goditjen vdekjeprurëse gegërishtes. Se sa qesharake janë të qarët e tyre shihet qartë sapo e marrim parasysh një fakt të thjeshtë: gjatë erës së shokut Enver në Shqipëri, kur nuk kishte as ligj dhe as dekret që do ta kishte ndaluar përdorimin e gegërishtes, të gjithë poetët, prozatorët, gazetarët etj. shkruanin vetëm në idiomën zyrtare. Ama tash, sapo pushteti ekzekutiv na parashtron një ligj për rregullimin dhe monopolizimin e standartishtes, ata çirren dhe vajtojnë se gjoja u varroset gjuha dhe kultura gege, ku belbëzojnë diçka të pakuptueshme e të pakuptimtë për "zhvillimin e natyrshëm".
Biles, këto ditë lexuam edhe një vajtim për Fjalorin e standartishtes, gjoja nuk mjaftueka thesari leksemor prej 35 000 fjalësh. Gjë që është e vërteta, gjuhë të tjera kanë fjalore me më shumë fjalë, për shembull fjalori i gjuhës letrare të popullit të vogël slloven, fjalor më 5 vëllime, përfshin gjithsejt 97 000 fjalë – ama, drejt të themi: fjalori i atyre që i kemi mostër të mirësjelljes dhe që na thone neve çka dhe si duhet të mendojmë e votojmë, fjalori i politikanëve tanë nuk e tejkalon sasinë prej 2000 fjalësh ku vetëm afro 1500 janë nga Fjalori i ASHSH dhe IGJL, ku 500 fjalë të tjera nuk janë veçse fjalë të huaja dhe sharje.

mt.: E vërteta

Duhet thënë e vërteta mbi projektligjin për gjuhën standarde, ligj ky që është më i domosdoshëm se kurrë, është shumë i mirëpritur nga populli dhe është shumë me vënd – por që është edhe i pamjaftueshëm. Ligji na thotë se gjuha zyrtare në Republikën e Shqipërisë është shqipja dhe se shqipja është ajo standarde, njësuarishta e 1972-shit. Por ama ku thuhet veç edhe një fjalë për kontrollimin e zbatimit të ligjit, ku thuhet veç edhe një fjalë për punën e survejimit e lëre për ndëshkimet për ata që e shkelin ligjin? Nëse nuk rregullohen edhe këto pikëpamje, në Shqipëri dhe gjetiu në trevat shqipfolëse mund të krijohet gjëndja e cila u krijua p.sh. në Gjermani. Atje, tash ca vjet, parlamenti miratoi një ligj për drejtshkrimin e ri, ligj ky që nuk përfshinte as masat survejonjëse dhe as masat ndëshkimore. Rezultati në Gjermani është që pothuajse të gjithë shkrimtarët seriozë e injorojnë plotësisht si ligjin ashtu dhe drejtshkrimin e ri. Gazetat krijuan secila drejtshkrimin e saj. Ligji i qeverisë së Republikës së Shqipërisë duhet zgjëruar dukshëm nëqoftëse duam ta parandalojmë anarkinë gjuhësore në Shqipëri. Për këtë propozojmë që qeveria t'i instalojë me forcë ligjore institucionet e domosdoshme për kontrollimin dhe survejimin vigjilent të dispozitave të Ligjit. Pranë prefekturave të rretheve le të krijohen Hetuesi Gjuhësore. Hetuesitë Gjuhësore le të krijojnë reparte të forta të policisë gjuhësore. Policia gjuhësore do të ketë për detyrë t'i kontrollojë gazetat dhe shkollat. Në çdo dhomë të çdo shkolle duhet të rrijë nga një polic vigjilent gjuhësor i cili do të shënojë dhe do të lajmërojë në Hetuesi Gjuhësore çdo paskajore, çdo hundore dhe çdo devijim tjetër nga gjuha standarde. Për arsye që shkrimtarët janë një racë e ndërlikuar, për ata nuk mjafton krijimi i policisë gjuhësore, por për ata duhet formuar Shërbimi Informativ Gjuhësor Shqiptar. SHIGJSH-i jo vetëm se duhet të përcjellë me vigjilencë çdo poezi dhe çdo prozë që botohet a lexohet publikisht, por ta përgjojë me aparatet përkatëse çdo lexim privat të lekturës letrare. Që të jetë në nivel të duhur teknologjik evropian, SHIGJSH-i duhet të pajiset me dialektodetektorët elektronikë me anë të të cilëve mund të zbulohet çdo devijim dialektor nga standardi gjuhësor në çdo tekst të botuar.
Mirëpo, as këto masa minimale nuk do të mjaftojnë dot nëse nuk shoqërohen nga masat ndëshkimore. Prandaj propozojmë që të vendoset një tarifë e gjobitjes për devijimet nga standardi i gjuhës së standardizuar. Çdo hundore ("zâ", "pê" etj.) le të dënohet me 100 lekë, çdo paskajore ("me jetue" etj.) le të dënohet me 200 lekë, çdo leksem geg ("çerdhe", "qerpik" etj.) le të dënohet me 300 lekë, çdo krim morfologjik geg a tosk ("shkote" a "shkovi") le të dënohet me 250 lekë e kështu me rënd. Shkeljet e ligjit do të grumbullohen dhe sapo tejkalojnë shumën prej 5000 lekësh, duhet të shndërrohen në dënim me heqje lirie. Gjobitjet dhe dënimet me heqje lirie do t'i shpallë Gjyqi Gjuhësor.
Kuptohet se Ligji duhet zbatuar me urtësi. Do bërë përjashtime të kushtëzuara. Nuk bën, p.sh., të ndëshkohen spikeret dhe spikerët e radios dhe televizionit për "ë"-në toske ("vëndi" në vënd të "vendi" etj.), sepse askush nuk ka dëshirë të mbetë pa radio dhe pa televizion.
Siç shihet, legjislativa ka edhe shumëçka të bëjë.

03-10-05, 22:00	#3
doGzona Anëtarësuar: 23-03-05 Postime: 9,331	FAKTET DHE E VËRTETA PËR PROJEKTLIGJIN PËR GJUHËN STANDARDE Hans-Joachim Lanksch Pasi që është marrë me përkushtim të rrallë dhe sukses të madh me problemin shoqëror të vetëvrasjeve masovike, pasi që e zgjodhi me urtësi largpamëse dhe përsosmëri të rrallë punën e zgjedhjeve demokratike dhe pasi që e luftoi me vendosmëri të çeliktë korrupsionin dhe krimin e rëndë e të organizuar, qeveria e Republikës së Shqipërisë, më në fund, ka kohë të merret me po atë vendosmëri me një problem tjetër tepër të rëndësishëm e të ngutshëm – me çështjen e gjuhës. Është fjala, pak a shumë, për instalimin përfundimtar të gjuhës standarde shqipe. Pikëpamjet pro dhe kundër gjuhës standarde, pro dhe kundër varieteteve të tjera të shqipes janë thënë dhe shkruar mjaft. Nuk duhet t'i përsërisim këto pikëpamje edhe një herë. Duhet t'u përmbahemi fakteve dhe ta themi të vërtetën. mt.: Faktet Është fakt se shqipja e sotme standarde është një arritje e shenjtë e përpjekjeve shumëshekullore kombëtare për një gjuhë të përbashkët shqipe, përpjekje këto që rezultonin në kushtrimin "NJË KOMB – NJË GJUHË – NJË ..." Është fakt se Komisia Letrare e Shkodrës dhe Kongreset Arsimore arritën një konsensus kombëtar për një gjuhë të përbashkët të trojeve shqipfolëse mbi bazën e elbasanishtes dhe mbi themelin e arsyes së shëndoshë, por pa kritere të shëndosha shkencore, kurse Kongresi i Drejtshkrimit më 1972 punoi shkencërisht. Kuptohet se zbatimi i parimeve shkencore, qofshin ata edhe nga kuzhina e shkencës staliniste, ka përparësi përpara arsyes së shëndoshë. Është fakt se të mirat e kulturës shpirtërore – gjuhë, letërsi etj. – duhet të rregullohen me anë të ligjit. Ato janë dhe duhet të jenë objekt i legjislacionit. Gjuha duhet të rregullohet nga dora e shtetit, përndryshe ata që punojnë me të – shkrimtarët, gazetarët, mësonjësit etj. – do të bëjnë me të qysh e duan ata, sipas qejfit dhe vullnetit të tyre. Liria e të shkruarit duhet të reglementohet, përndryshe liria e të shkruarit do të shpërthejë në kreativitet – ruajna Zot! Është fakt se projektligji për gjuhën standarde shqipe na duhet si kurrë më përpara, meqënëse Shqipëria zyrtare shpreson të jetë në prag të pranimit në BE. Qysh mund të hyjë në rrethin e shteteve anëtare të Bashkimit Evropian nëqoftë se akoma s'e ka rregulluar me forcë ligjore punën e gjuhës së saj letrare? Është fakt se është më se i drejtë përpjesëtimi i zonave dialektore në gjuhën standarde e cila thuhet se përbëhet nga afro 80 përqind të elementeve toske dhe afro 20 përqind të elementeve gege, meqënëse dihet se gjithë Shqipëria jugore flet idiomën toske! Gegërishten e flasin vetëm e vetëm Shqipëria e Mesme, Shqipëria Qendrore, Shqipëria Veriore, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia Jugore. Është fakt se janë absolutisht qesharake gjëmët e disa të prapambeturve që po derdhin lot për gjoja goditjen vdekjeprurëse gegërishtes. Se sa qesharake janë të qarët e tyre shihet qartë sapo e marrim parasysh një fakt të thjeshtë: gjatë erës së shokut Enver në Shqipëri, kur nuk kishte as ligj dhe as dekret që do ta kishte ndaluar përdorimin e gegërishtes, të gjithë poetët, prozatorët, gazetarët etj. shkruanin vetëm në idiomën zyrtare. Ama tash, sapo pushteti ekzekutiv na parashtron një ligj për rregullimin dhe monopolizimin e standartishtes, ata çirren dhe vajtojnë se gjoja u varroset gjuha dhe kultura gege, ku belbëzojnë diçka të pakuptueshme e të pakuptimtë për "zhvillimin e natyrshëm". Biles, këto ditë lexuam edhe një vajtim për Fjalorin e standartishtes, gjoja nuk mjaftueka thesari leksemor prej 35 000 fjalësh. Gjë që është e vërteta, gjuhë të tjera kanë fjalore me më shumë fjalë, për shembull fjalori i gjuhës letrare të popullit të vogël slloven, fjalor më 5 vëllime, përfshin gjithsejt 97 000 fjalë – ama, drejt të themi: fjalori i atyre që i kemi mostër të mirësjelljes dhe që na thone neve çka dhe si duhet të mendojmë e votojmë, fjalori i politikanëve tanë nuk e tejkalon sasinë prej 2000 fjalësh ku vetëm afro 1500 janë nga Fjalori i ASHSH dhe IGJL, ku 500 fjalë të tjera nuk janë veçse fjalë të huaja dhe sharje. mt.: E vërteta Duhet thënë e vërteta mbi projektligjin për gjuhën standarde, ligj ky që është më i domosdoshëm se kurrë, është shumë i mirëpritur nga populli dhe është shumë me vënd – por që është edhe i pamjaftueshëm. Ligji na thotë se gjuha zyrtare në Republikën e Shqipërisë është shqipja dhe se shqipja është ajo standarde, njësuarishta e 1972-shit. Por ama ku thuhet veç edhe një fjalë për kontrollimin e zbatimit të ligjit, ku thuhet veç edhe një fjalë për punën e survejimit e lëre për ndëshkimet për ata që e shkelin ligjin? Nëse nuk rregullohen edhe këto pikëpamje, në Shqipëri dhe gjetiu në trevat shqipfolëse mund të krijohet gjëndja e cila u krijua p.sh. në Gjermani. Atje, tash ca vjet, parlamenti miratoi një ligj për drejtshkrimin e ri, ligj ky që nuk përfshinte as masat survejonjëse dhe as masat ndëshkimore. Rezultati në Gjermani është që pothuajse të gjithë shkrimtarët seriozë e injorojnë plotësisht si ligjin ashtu dhe drejtshkrimin e ri. Gazetat krijuan secila drejtshkrimin e saj. Ligji i qeverisë së Republikës së Shqipërisë duhet zgjëruar dukshëm nëqoftëse duam ta parandalojmë anarkinë gjuhësore në Shqipëri. Për këtë propozojmë që qeveria t'i instalojë me forcë ligjore institucionet e domosdoshme për kontrollimin dhe survejimin vigjilent të dispozitave të Ligjit. Pranë prefekturave të rretheve le të krijohen Hetuesi Gjuhësore. Hetuesitë Gjuhësore le të krijojnë reparte të forta të policisë gjuhësore. Policia gjuhësore do të ketë për detyrë t'i kontrollojë gazetat dhe shkollat. Në çdo dhomë të çdo shkolle duhet të rrijë nga një polic vigjilent gjuhësor i cili do të shënojë dhe do të lajmërojë në Hetuesi Gjuhësore çdo paskajore, çdo hundore dhe çdo devijim tjetër nga gjuha standarde. Për arsye që shkrimtarët janë një racë e ndërlikuar, për ata nuk mjafton krijimi i policisë gjuhësore, por për ata duhet formuar Shërbimi Informativ Gjuhësor Shqiptar. SHIGJSH-i jo vetëm se duhet të përcjellë me vigjilencë çdo poezi dhe çdo prozë që botohet a lexohet publikisht, por ta përgjojë me aparatet përkatëse çdo lexim privat të lekturës letrare. Që të jetë në nivel të duhur teknologjik evropian, SHIGJSH-i duhet të pajiset me dialektodetektorët elektronikë me anë të të cilëve mund të zbulohet çdo devijim dialektor nga standardi gjuhësor në çdo tekst të botuar. Mirëpo, as këto masa minimale nuk do të mjaftojnë dot nëse nuk shoqërohen nga masat ndëshkimore. Prandaj propozojmë që të vendoset një tarifë e gjobitjes për devijimet nga standardi i gjuhës së standardizuar. Çdo hundore ("zâ", "pê" etj.) le të dënohet me 100 lekë, çdo paskajore ("me jetue" etj.) le të dënohet me 200 lekë, çdo leksem geg ("çerdhe", "qerpik" etj.) le të dënohet me 300 lekë, çdo krim morfologjik geg a tosk ("shkote" a "shkovi") le të dënohet me 250 lekë e kështu me rënd. Shkeljet e ligjit do të grumbullohen dhe sapo tejkalojnë shumën prej 5000 lekësh, duhet të shndërrohen në dënim me heqje lirie. Gjobitjet dhe dënimet me heqje lirie do t'i shpallë Gjyqi Gjuhësor. Kuptohet se Ligji duhet zbatuar me urtësi. Do bërë përjashtime të kushtëzuara. Nuk bën, p.sh., të ndëshkohen spikeret dhe spikerët e radios dhe televizionit për "ë"-në toske ("vëndi" në vënd të "vendi" etj.), sepse askush nuk ka dëshirë të mbetë pa radio dhe pa televizion. Siç shihet, legjislativa ka edhe shumëçka të bëjë.