[Dilaver]

2. Letërsia dhe detyrat

Dy artikujt e parë të librit: Letërsia si differentia specifica dhe Një korrektiv estetiko-teorik janë pjesët më kryesore të veprës dhe shtrojnë problemin e krijimit të një rrafshi sa më autentik të trajtimit të letërsisë si krijimtari shpirtërore intelektuale. Problemi i parë që del në këtë udhë është përkufizimi i letërsisë si fushë e veçantë e veprimit krijues të njeriut, përballë veprimeve të tjera krijuese, shpirtërore e intelektuale. Ky diferencim i letërsisë është bërë me të vështirë në meset krijuese, ku letërsisë i përcaktohet, në radhë të parë, funksioni shërbyes në shoqëri. Kështu asaj i ndryshohet natyra, i shtrohen kërkesa që edhe nuk mund t'i përmbushë, dhe, si krijim e veprim krijues mitizohet. Kështu ka ndodhur, ta zëmë, me letërsinë shqipe deri në ditët tona. Këtë letërsi njëherë e pushton miti nacional, më pastaj barazia sociale si mit, diku më vonë edhe miti ideologjik. Letërsia i merr të gjitha këto fytyra mitike, mbasi t'i jenë përcaktuar asaj funksionet shërbyese, mbasi t'i jenë caktuar detyra që nuk ka si t'i kryejë. Ibrahim Rugova, më tutje, shtron problemin e demitizimit të letërsisë, bile në kohën moderne, pra trajtimit të saj si differentia specifica, si një botë më vete, që ka ligjësitë e veta të qenies e të qeniesimit (terma të përdorur dendur në këtë libër) si dhe të jetës së saj në gjiun e shoqërisë. Këtë rrugë të përkufizimit çlirues të letërsisë autori e provon me argumentime edhe në nivelin teorik të diskutimit të çështjeve që i përkasin kësaj. Ndjek e diskuton mendimet e shfaqura në rrjedhë historike të cilat letërsinë e kanë zbritur në nivelin e kryesit të detyrave, që nga Platoni, nëpër mendimin e shekujve 18 e 19, nëpër artin e angazhuar të Sartrit, deri te pikëpamjet e Lukaçit dhe të realizmit socialist. Kjo rrugë e zhvillimit të mendimit mbi letërsinë ka bërë ideologjizimin e metodave krijuese dhe të pikëpamjeve mbi letërsinë. Gjithnjë në këtë rrjedhë të mendimit autori do të konstatojë se përballë shundit kapitalist në letërsi, ekziston edhe shundi socialist. Ndërsa ballafaqimi i tipeve të autorëve s'thotë gjë në karakterizimin e tipit të letërsisë me konstatimet: letërsi progresive, letërsi reaksionare, sepse në këtë mënyrë thjeshtësohet vepra letrare, zhvishet nga shumë vlera dhe vlerësohet vetëm nga aspekti ideologjik e shpesh edhe nga qëndrimi politik. Edhe mendimet më radikale, kur interpretohen njëanshëm, thjeshtësohen dhe dogmatizohen. Një gjë e tillë ka ndodhur edhe me vetë mendimet e Marksit mbi letërsinë, të cilat shpeshherë janë rimarrë e janë diskutuar e keqtrajtuar duke u larguar nga konteksti dhe mënyra e përgjithshme e të menduarit të këtij dijetari.
Si kundërvënie mënyrës së mbyllur dhe dogmatike të të menduarit mbi letërsinë, si dhe artit e letërsisë që përkufizohet vetëm në disa pika të interesimit, Ibrahim Rugova ia vë artin e hapur, term i dalë nga një koncept i Umberto Ekos, Vepra e hapur, e cila i përgjigjet një shoqërie funksionaliste e të hapur. Kjo është vepra që nuk mbështetet në definitet (përmbyllje), por në apertativitet (hapje); gjithë kjo edhe në nivelin e hapjes dhe thurjes së jetës në vepër, si dhe të hapjes së vetë tekstit artistik për komunikime të pareshtura, lexime e interpretime.