[Dilaver]

III. TEORIA E POEZISË
(Strategjia e kuptimit)


--------------------------------------------------------------------------------

1. Eseu, Kritika

Libri i tretë i Ibrahim Rugovës, Strategjia e kuptimit, ndahet në tri pjesë: Ese, Kritikë dhe Teori e poezisë shqipe në Jugosllavi. Duke lexuar këto emërtime të pjesëve menjëherë mund të theksohet se në këtë libër më së miri përfaqësohen pikëpamjet e këtij autori për kritikën, përkufizimi i së cilës bëhet gjatë vetë procesit të njohjes dhe të studimit të letërsisë, pra në vetë trupin e saj. Tre kapituj shenjojnë qartas pikat kryesore të interesimit të Rugovës si kritik qe një decenie e më shumë, dhe jo vetëm që përfaqësojnë farët më kryesore të manifestimit të kritikës për letërsinë. Në fillim është eseu si kontakt i parë i drejtpërdrejtë dhe i domosdoshëm me letërsinë, për të provuar e formuar një ide apo një pamje të artit letrar. Në këtë formë, shkrimi kritik është më tepër kërkim dhe është i liruar nga formulimet e përfunduara. Si i tillë, pos gjakimit të rezultatit, gjakon edhe provën e sharmit në shkrim. Kështu që del shkrim që lexohet me interes dhe me një kënaqësi. Në këto tipe të shkrimeve kritike, kërkohen, hetohen e gjurmohen tema letrare dhe fenomene që nuk janë të lidhura as vetëm me një gjini letrare, e as me një autor, apo një periudhë. Thelbin e shkrimit të eseut letrar e përbën interesimi i autorit në fushën e letërsisë. Nga ana tjetër, moskërkimi i formulimeve përfundimtare, shkrimin kritik e bën më të çlirë dhe të lexueshëm. Prandaj, shpesh na duket se në këtë tip shkrimi edhe mund të lexohen faqet më të suksesshme të kritikës së Ibrahim Rugovës.
Pjesa e dytë e librit, Kritikë, ka të bëjë vetëm me poezinë tonë më të re, dhe për aq sa i largohet shkrimit të lirë të eseut, për aq i afrohet shkrimit të destinuar. Kritika realizohet tash më afër tekstit dhe bazohet në analiza të shkurtra e të shpejta, konkrete, duke përmbajtur në vete kërkesën hetuese e shpjeguese, gjithë në vijën e destinimit të tekstit; shumica janë të shkruar si parathënie veprash të autorëve tanë. Po, në të njëjtën kohë, kjo kritikë mbështetet në mendimin e formuluar dhe të karakterizuar duke e parë fenomenin konkret letrar brenda poezisë shqipe bashkëkohore. Kjo pjesë e librit, në këtë aspekt, është e lidhur funksionalisht me pjesën e tretë që merret me teorinë e poezisë. Duhet të shihet si lexim konkret i veprave, si kërkim dhe prodhim i kuptimeve, a priori, për të artikuluar një klasifikim e tipologji, a posteriori. Kjo kritikë e dëshmon këtë kërkesë të veten nga rasti në rast mjaft qartë, sepse formulimet e saj do të përsëriten, do të rimerren në kapitullin vijues, të teorisë së poezisë, duke u vënë në një kontekst më të gjerë të poezisë bashkëkohore shqipe. Me një fjalë, kjo pjesë e librit manifestohet si një lexim i zgjedhur, si kritikë e zgjedhur, apo si shkalla e parë e përgatitjes për të kaluar në terrenin e teorisë.