[Dilaver]

V. KRITIKA LETRARE SHQIPTARE
(Kahe e Premisa të kritikës letrare shqiptare 1504-1983)


--------------------------------------------------------------------------------

1. Problemet me kritikën

Ibrahim Rugova, në pjekurinë e vet krijuese, i ka hyrë projektit më të madh kritik, që i përfunduar ka titullin Kahe e premisa të kritikës letrare shqiptare 1504-1983. Vetë titulli i monografisë dëshmon që projekti studimor i Rugovës ka brenda komponentën teorike dhe komponentën historike, duke shfaqur esencën e kërkimit ndërmjet historisë së kritikës dhe teorisë së kritikës me shfaqjet e saj në kohë. Për lehtësi të të kuptuarit të objektit autori pranon kornizat karakterizuese të periudhave letrare të letërsisë shqipe, si kulturë e trashëguar. Prandaj, studimi ka pjesën Pjesën e parë me ndarjet (klasifikimet): A. Fillimet e mendimit kritik, B. Kritika e Rilindjes Kombëtare dhe C. Kritika e periudhës 1912-1944, dhe Pjesën e dytë me klasifikimet: A. Kritika bashkëkohore me prerjet: a. Kritika në Shqipëri, b. Kritika shqiptare në Kosovë, c. Kritika te arbëreshët.
Pra, sado që është shenjuar një kuadër kohor, që sugjeron kronologjinë, kërkimi i Rugovës është më tepër diskutues e klasifikues, duke parë fenomene kritike të trashëguara, pra që vijojnë në kohë të ndryshme, si dhe fenomene të thyerjeve e të ndryshimeve. Studimi i bazuar në kahe (orientime) që nënkuptojnë metodat kritike dhe në premisa, që nënkuptojnë bazën teorike të fenomenit, i kanë nxjerrë jo pak probleme studiuesit, sepse këto nuk duken njësoj e me të njëjtën vlerë në tekste të ndryshme kritike të shfaqura kaq larg në kohë.
Problemi i parë për të zgjidhur është vetë përkufizimi dhe dallimi ndërmjet asaj që është kritikë dhe asaj që është kritikë letrare, sepse në vështrimin modern të termit kritika letrare është prodhim i letërsisë (pra vjen a posteriori), prandaj, si mund të ketë kritikë pa pasur letërsi (kemi parasysh shkrimet fillestare në kohë). Autori e ndien këtë problem, por nuk e shtron shkoqur në studim, duke u mjaftuar me shenjat e kërkimeve e të kërkesave të tij ndaj teksteve, kështu që përkufizimi del implicit. Pra, kemi kritikën si mendim për letërsinë apo ndonjë fenomen të shkrimit, madje dhe kritikën mbrenda doktrinave religjioze, estetike e ideologjike, që anon nga fenomenet letrare, dhe kritikën letrare, që prodhohet si interpretim apo analizë letrare.
Prandaj, kur trajton tekstet e Barletit, të Bogdanit apo të Nezimit, autori gjen më tepër elemente të poetikës klasike, të shenjtë apo orientale, ashtu si dhe të retorikës.
Prandaj, kur trajton tekstet e De Radës a të romantikëve të tjerë shqiptarë, autori gjen më tepër elemente të estetikës apo të ideologjisë kombëtare të artikuluar edhe si letërsi kombëtare.