Cikli qelizor
Ne ndarjen korrect te qelizave rolin parsor e kan gjenet.
Cikli qelizor controllohet rreptsisht nga nje program I brendshem gjenetik, duke bashkpunu me sinjale te jashme qe pranohen nga qelizat.
Frekuenca qe qelizat ndahen nvaret nga lloji i organismit si dhe llojeve te ndryshme te qelizave (indeve) te te njejtit organism.
P.sh qelizat nervore apo te meliqis shumzohen shum ngadal (te parat ndoshta fare), ndersa qelizat e lekures, dhe ato qe mbeshtjellin perbrenda sistemin e trejtes perafersisht per qdo 30 minuta.
Ner kushte optimale ushqimore, temperature, dhe pH, cikli celizor eshte constant per qdo lloji qelize. Ndersa nder kushte jo te pershtatshme cikli qelizor mund te ngadalsohet.
Ne ndarjen e celizave disa mechanisma themelor genetik jan te njejt tek te gjitha qelizat eukaryote (vetem disa bakterie te thjeshta nuk perfshihen ne ket gruop).
Element perbers te sistemit regules ne shumzimin e qelizave jan proteinat kinase. Kto proteina jan enzyme qe aktivizoijin/inaktivizojin proteniat tjera duke shtuar nje grup fosfati (phospahte), proteinave tjera.
Posaqerisht proteinat qe kontrollojin ciklin qelizor jan te njofura me emrin ciklike- te-nvartsuara-proteina kinase, sepse ato jan aktive vetem kur bashkohen me proteinat reguluse te ciklit qelizor.
Radikalet e Lira
Radikalet e lira jan molecula qe jan ne gjendje te ekzistojin te lira (te panvarura) dhe qe permbajin nje apo me shum elektrone jo qiftore. Electron jo qiftor eshte ai electron qe okupon nje orbit atomike apo moleculare vetvetiu.
Radiclaet e lira jan jet-shkurter, per shkak se jan shum reactive.
Kto molecula active me reactivitet te fuqishem mund te lidhen dhe shkatrrojin qelizat e trupit. Radilaket formohen nga factor te jashtem siq eshte; tymy i duhanit, rrezet e diellit, dhe ushqimi.
Mirpo Radikalet e lira prodhohen kryesisht nga reaksionet kimike qe jan pjes e metabolizmit qelizor (shiko ROS and cancer).
Mendohet se kto molecula contribojin ne grumbullimin demtues tek qelizat trupore, dhe kshtu contribojin ne vjetersin e organizmave, zhvillimin e kancerit, dhe smundje te zemres.
Radikalet e lira the efekti i tyre mund te neutralizohet nga antioxidante si p.sh. Vitamina C, dhe E.
Qka eshte Radikali I lir
Radikalet e lira jan te ngarkuara me elektricitet, per shkak se posedojin electrone jo qiftore neper orbita (electrone mungojin ose teprojin).
Superoxide (-O2`) p. sh. Eshte nje radikal qe formohet me shtimin e nje electroni.
e- e- e- e-
O2 -O2 H2O2 OH +H2O
Radikali Superoxide (O`2)
Hydrogen Peroxide (H2O2) (H2O2 nuk eshte radikal por para ardhes I radikaleve)
Hydroxyl radikal (OH`), (radikali me reactive).
Duke pasur nje eletcron jo qiftor (si pasoji e dhen/marries se nje elektroni), kto komponime behen Radicale te lira reactive, te pa qendrushme, dhe demtuse per moleculat qe gjinden ne afersi.
Acidi Folic (Folate, folacin)
Acidi Folic syntizohet nga bakteriet ne qe gjinden ne sistemin e tretjes (zorr). Eshte nje vitamin esenciale per prodhimin e qelizave te kuqe te gjakut ne palce te eshtrave.
A. Folic eshte nje komponent perbers e nje sistemi te enzimeve, qe sintezon bazat Azotike qe perbejin ADNen dhe ARNen. (Purineve dhe Pyrimidineve, A-T,G-C).
fig 1. ADN, dhe bazat azotike qe perbejin ate.
A. Folic gjindet ne disa lloji te ushqimeve posaqerisht ne Melqi, dhe perime te pa perpunume.
Gjat shtazanis A. Folic luan rol te rendsishem ne zhvillimin normal te embryonit, te systemit nervor si dhe formimin e qelizave te gjakut.
Antioxidantet
Antioxidantet lloje te moleculave kimike qe neutralizojin molecula me potencial demtus oxidus, radicalet te lira.
Disa Antioxidante eksistojin vetvetiu ne trup, tjerat siq eshte; vitamina C, E, si dhe carotene-beta, per shembull mirren nepermjet ushqimit apo dieteve suplimentare.
Antioxidantet dhe funksionimi i celizave
Nje qeliz normale gjat procesimit te oxigjenit, me qe ras prodhohet energjia ne form te ATP (adenosine triphospahte) ne mitokondrione, prodhon molecula me reaktivitet te fort (oxidante), p.sh. radicale te lira si peroxide, si dhe superoxide.
Radicalet e lira njashtu generohen nga jonizimi rrezatues, pirja e duhanit, si dhe forma tjera te ndotjes se ajrit.
Oxidantet mund te demtojin ADNnen, proteina, dhe fati acide te pa permbushura (unsaturated).
Demtimi i acideve te pa permbushura mund te resultoji ne demtimin e membranes qelizore, dhe pasojet mund te jen te pa parashikueshme.
Radicalet e lira mendohet te contribojin ne atherosclerosis, (Smundje e arterieve, ku nje pjes e brendshme e arteries eshte e gjysm e bllokuar ne brendsi nga depositat e yndyrnave dhe kolestoroleve. Kjo pengon qartkullimin normal te gjakut).
Duke shkaktue oxidimin e kolesterolit me densitet te ult te lipoproteinave.
Demtitmi oxidative i trupit gjat viteve kontribon ne vjetersin e organizmave.
Qelizat kan antioxidante me te cilat i neutralizoijin radicalet e lira si dhe moleculat tjera reactive.
Antioxidantet qe gjinden ne qeliz perfshijin superoxidase dismutase, katalase, peroxidase, si dhe gluthaione.
Minerale te ndryshme nevojiten ne menyre qe kto molecula te funksjonojin effektivisht. Kto minerale perfshin; selenium, zinc, manganez, dhe Koper (baker).
Disa vitamina; Vitamina C, E, and beta-carotene kan cilsi te forta antioxiduse.
Vitaminat A, dhe E mbrojin mebranen qelizore nga radicalet e lira.
Disa lloj komponimeve quhen fotokemikale (photochemicals), qe gjinden ne bim te ndryshme, jan antioxiduse te fuqishem. Fotokemikalet gjinden ne shum lloje ushqimeve perfshire qokoladat.
Qaji permban flavoide cateqin group qe vepron synergestically (bashkarisht) me vitaminat E dhe C, si antioxidante, si dhe vitamina E ndihmon parandalimin e mungeses se selenit (selenium).
Shkencateret ende nuk kan identifikue apo studiju sa duhet fotokemikalet, dhe ende nuk dihet sasia qe neve na nevitet per gjithsecilen.
Nuk eshte e ditur ende nese antioxidant suplementare jan te dobishme.
Nderkaq Mjeket e dietave rekomandojin qe ne te shtojim antioxidantet ne diet duke konsumuar pem, perime dhe ushime tjera me permbajtje te lart ne antioxidante.
Degjenerimi
Ndryshimet fizike apo kimike ne qeliza, inde apo organe. Degjenerimi eshte nje veqori e vjetersis, dhe mund te ndodh gjat nje smundje. Disa shkaktar tjer perfshin; lendimi, reduktim furnizimi me gjak, helmimi (p.sh. me alcohol), apo si pasoje e munges se nje vitamine specifike.
Smundje Degjeneruse
Termi degjenerim perfshin nje seri rrethanash ku ndodh nje progresion demtitmi te nje structure dhe funksioni te nje sistemi, organi apo indi.
Numri I nje dege qelizash specializuse apo strukture ne organin e efektuar zakonisht zvoglohet, dhe ato qeliza zevandsohen me inde lidhore.
Ne shum raste shkaktari I ktyre smundjeve nuk dihet. Kto smundje jan tem e hulumtimeve intensive ne vendet perendimore.
Smundje te qrregullime te systemit nervor perfshin, Alzheimers, Motor Neurone, Huntigton, si dhe Parkinson.
Degjenerim qrregullimi te nyjave perfshin; osteoarthrirties, degjenerimi I muskujve ndodh ne distrofim muscular.
ROS AND CANCER
Reactive oxygen species (ROS) are free radical molecules that have one or more unpaired electrons.
ROS are continuously generated in cells exposed to an aerobic environment, or exposure to ionising radiation. About 1012 oxygen molecules are processed per cell per day, about 1% of which are incompletely used and result in ROS formation.
ROS can also be produced from phagocytic cells and lipid peroxidation.
The most abundant reactive oxygen species are:
Super oxide radical (O`2)
Hydrogen Peroxide (H2O2)
Hydroxyl radical (OH`)
Which are produced by electron capture.
e- e- e- e-
O2 -O2 H2O2 OH +H2O
H2O2 is not a free radical but it is a precursor of ROS, where in the presence of iron (Fe2++), or copper (Cu) it generates hydroxyl oxide, by so called Fenton reaction.
ROS-related damage of proteins and DNA accumulate during lifetime, and has been postulated to many diseases including cancer.
The role of ROS in DNA mutation
The first step of cancer initiation requires permanent modification of the DNA.
Hydroxyl radical, which is the most damaging of ROS, reacts with all components of the DNA molecule: deoxyribose backbone, the purine bases and the pyrimidine bases.
The chemical alterations of the deoxyribose elements can cause the release of purine and pyrimidine bases, producing abasic sites that have been shown to be mutagenic.
OH attack on the duplex DNA results in radical adducts with purine or pyrimidine losses that yield a variety of end products.
Many of the ROS-related DNA base modifications result in a replicative block, and some can induce point mutations at replication.
The most ubiquitous DNA base modification is the oxidation of guanine to 8-hydroxyguanine, occurring in approximately one in 100.000 guanidine residues in a normal human cell.
8-OH-Gua can produce GC to TA transversion mutation as a result of 8-OH-Guanidine to Adenine mispairing. GC to TA transversion has been frequently detected in RAS oncogenes cancers, and in the p53 tumour suppressor gene has been observed in lung and liver cancer.
Through the activation of oncogenes or inactivation of tumour suppressor genes, these ROS-related point mutations may led to initiation as a first step of carcinogenesis as well as participate in tumour progression at a later stage.
Nje model grafik, se si lloji te moleculave oxigenuse recative mund te shkatkojin demtime ne trup.
Disa adressa ku informata oqeanike (te pa-kufishme), shkencore mund te gjinden ne to perpos kta tu fundit te fundit nuk jam edhe aq I sigurt
..
www.sciencedirect.com (need subscription per disa artikuji)
www.pubmed.co.uk (free)
www.scirus.co.uk (free)
www.google.com (free) mund te keni access pothaujse se tek qdo magazin via google.
www.scientificamerican.com apo magazinen Scientific American.
www.dardania.de ??????????????
Lus gjith bashk atdhetaret nese din ndonje address ku mund te gjinden informata per Kosoven dhe viset tjera shqiptare me I paraqit diku ne forum
Kjo;
www.kosova.com. Edhe pse eshte nga QIK ka shum pak informata, dhe pa fotografi,.
I uritur per Atdhe
.