OSBE, rendesia e nje misioni te pamundur
Nje nga institucionet nderkombetare qe luajti nje rol te madh ne krizen kosovare ishte edhe OSBE-ja. Qe nga vjeshta e vitit 1992, per te shmangur zgjerimin e konfliktit jugosllav, ajo synon te ndertoje nje "mision afatgjate" ne Kosove, Sanxhak dhe Vojvodine. Per fat te keq, vazhdimi i aktiviteteve te ketyre misioneve behet i pamundur sepse ndaj tyre qeveria jugosllave ve si kusht riintegrimin e Jugosllavise ne kete oragnizate.
Ku konsistonte puna e ketyre misioneve? Synimet kryesore ishin:
* Te favorizonte dialogun.
* Te mblidhte informacione mbi aspekte relative te dhunimeve te te drejtave te njeriut
* Te ndertonte pika kontakti per zgjidhjen e problemeve
* Te mblidhnin informacione mbi legjislacionin ne fuqi. (Internet:
http://www.osce.org/, Rapport annuel 1999.
Por ne fakt, keto misione nuk e paten jeten te gjate. Me 28 qershor, Jugosllavia vendosi te mos e zgjaste vazhdimin e memorandumit, mbi bazen e te cilit do te vazhdonin aktivitetin ata. Pavaresisht nga ky fakt, OSBE-ja nuk i rreshti perpjekjet gjate ketyre viteve per te rivene ne pune misionin e saj. Deri me 1998 situata eshte: "misioni vazhdon te mos jete operacional".
Ne mars 1998, presidenca e OSBE-se perpunoi nje "plan veprimi", qe me pas u aprovua nga Keshilli i Perhershem i saj. Me 11 mars 1998, ky keshill deklaron se per arsye te dhunimeve te parimeve dhe angazhimeve paneuropiane ne fushen e te drejtave te njeriut, si dhe rrezikut te pershkallezimit te situates ne rajon, kriza kosovare nuk mund te konsiderohej si nje ceshtje e brendshme e Republikes Federative te Jugosllavise. (Ghebali V-Y, "L(Osce au Kosovo: vers un role de "sherif adjoint" de l(Otan dans les Balkans" in Relations internationales et stratégiques, nr33, pranvere 1999). Pervec kesaj, keshilli i kerkon Republikes Jugosllave "te pranoje pa kushte paraprake, rikthimin e menjehershem te misioneve afatgjate te OSBE-se ne Kosove, ne Sanxhak dhe ne Vojvodine dhe te lejojne perfaqesuesin personal te presidentit ne detyre per RFJ, z. Felipe Gonzales, te ushtroje mandatin e tij, qe do te thote te ndihmoje RFJ te nise nje dialog te brendshem, reformat demokratike dhe t(i akordoje nje kujdes te vecante respektimit te kerkesave te Komunitetit Nderkombetar per sa i takon zgjidhjes se problemit te Kosoves" (Internet, idem, Rapport 1998)
Por dhe ne kete rast, Miloshevici hedh poshte kete "plan veprimi", duke e kushtezuar ate me kushtin e riintegrimit te Jugosllavise ne OSBE, kesaj radhe shoqeruar edhe me arsyetimin se nje mision i tille do te prekte sovranitetin e Jugosllavise.
Nese gjate ketij viti do te kemi dicka te susksesshme, kjo ka te beje me mundesine e dergimit ne korrik te nje misioni te vleresimit teknik nga OSBE-ja, mundesi e krijuar kjo pas deklarates se perbashket Eltsin-Miloshevic te publikuar me 16 qershor. Ky mision konsistonte ne faktin qe "nje pjesemarrje nderkombetare ne nivel te larte ne procesin e negociatave ishte jetik, duke patur parasysh mungesen totale te besimit midis dy komuniteteve ne Kosove". (Internet, idem Rapport 1998).
Por, Milloshevici vazhdon te mos te "degjoje nga ai vesh". Pervec kesaj, gjendja e popullit shqiptar ne Kosove vazhdon te perkeqesohet nga dita ne dite.
Me se fundi, ne tetor 1998, situata merr pak a shume nje kthese optimiste. Kesaj radhe, ka qene perdorimi i "bastunit" ai qe ka dhene rezultatet e duhura edhe pse jo menjehere. Keshtu, me date 13 te ketij muaji, pas nje takimi midis emisarit amerikan Ricard Hollbruk me Miloshevicin, ky i fundit, nen kercenimin e operacioneve ushtarake te NATO-s shoqeruar edhe me nje presion direkt nga ana e Shteteve te Bashkuara, pranon "hapjen e nje procesi te rregullimit paqesor, nen mbikeqyrjen e OSBE-se mbeshtetur nga NATO-ja" (Ghebali V-Y, "L(Osce au Kosovo: vers un role de "sherif adjoint" de l(Otan dans les Balkans" in Relations internationales et stratégiques, nr33, pranvere 1999). Teksti i mareveshjes parashikonte midis te tjerave:
* Fundin e operacioneve ushtarake ne Kosove. Sipas ketij teksti "dhuna dhe terrorizmi" te papranueshem dhe ne kundershtim me te gjitha normat nderkombetare, duhet te pushojne menjehere.
* Kerkimi i nje zgjidhjeje politike per dhenien e nje statuti autonomie Kosoves brenda kuadrit territorial jugosllav. Ne kete optike, parashikohej t(u jepej popujve te Kosoves nje qeverisje demokratike, nepermjet institucioneve te tilla si asambleja, organe ekzekutive dhe gjyqesore, te dala nga zgjedhje te lira e demokratike, nen mbikeqyrjen e OSBE-se dhe ne respekt te barazise te te gjithe qytetareve dhe te gjithe komuniteteve. Ne kete menyre ata "do te jene juridikisht te barabarte dhe nuk do te gezojne te drejta suplementare per te mos vene ne rrezik te drejtat e komuniteteve te tjera kombetare apo te drejta te tjera te njohura qytetareve" (Doc/ONU/1998/953, me 14.10.1998. OSBE 256/98, 20.10.1998). Ky paragraf kishte per qellim te siguronte Miloshevicin, se shqiptaret, edhe pse perbenin me shume se 90 per qind te popullsise se Kosoves, nuk do t(u njihej asnje e drejte me shume se minoriteteve te tjera.
* Shpallja e nje amnistie per te gjitha krimet e kryera ne Kosove me perjashtim te atyre qe do te konsideroheshin si krime kunder njerezimit dhe te drejtes nderkombetare.
* Pranimin nga pala jugosllave te nderhyrjes se Komunitetit Nderkombetar ne Kosove, nepermjet OSBE-se.
* Ndertimi i nje kalendari per venien ne praktike te masave te parashikuara ne kete marreveshje.
Me 15 tetor 1998, Keshilli i Perhershem, me vendimin e tij nr. 259 deklaron "OSBE-ja eshte e gatshme te verifikoje respektimin nga te gjitha palet ne Kosove, te kerkesave te Komunitetit Nderkombetar per rregullimin e krizqs se Kosoves" (Internet, idem, Rapport 1998). Nje dite me vone, Presidenti ne detyre, Bronislav Geremek, dhe ministri i Jashtem jugosllav, Ivan Jovanovitch, firmosin ne Beograd nje marreveshje midis OSBE-se dhe Republikes Federale te Jugosllavise, per krijimin e nje "misioni verifikimi" te kesaj organizate ne Kosove.
Ne 24 tetor eshte OKB-ja, ajo qe me ane te rezolutes 1203 te Keshillit te Sigurimit aprovoi ndertimin e misionit ne fjale, duke i kerkuar njekohesisht Republikes Federale te Jugosllavise, te respektoje marreveshjen dhe angazhimet e marra kundrejt ketij misioni. Po keshtu, Keshilli i Sigurimit u kerkon paleve respektimin "strikt e te shpejte" te rezolutave 1160 dhe 1199 dhe te bashk(punojne me misionin. Nga ana tjeter, u kerkon udheheqesve shqiptarq te denojne te gjitha "aktet terroriste" dhe t(u rikthehen mjeteve paqesore.
Ne 25 tetor, Keshilli i Perhershem shpall ndertimin e nje misioni me kohezgjatje nje vit. Ne krye te tij emerohet amerikani William G. Walker. Rezidenca do te ishte ne Prishtine. Ky mision, ne gjirin e te cilit do te perfshihen rreth 2000 verifikatore, gjate zhvillimit te veprimtarise se tij do te mbeshtetej nga NATO-ja, nepermjet ekzekutimit nga kjo e fundit, te nje "misioni te mbikeqyrjes ajrore", bazuar ky ne marreveshjen qe kjo e fundit kish nenshkruar me Jugosllavine.
Persa i takon rolit te tij, ky mision ka dy dimensione te rendesishme:
* Ate human, ne baze te te cilit, misioni do te ndiqte nga afer te gjitha abuzimet e bera, nga forcat ushtarake apo ato policore, bazuar ne informacionet e marra nga autoritetet kompetente. Po keshtu, ai do te ndiqte nga afer procesin e ardhshem te zgjedhjeve, etj, etj.
* Dhe ate ushtarak, qe konsistonte ne verifikimin e armepushimit, nepermjet hetimeve qe ai do te bente duke verifikuar reduktimin e forcave ushtarake dhe atyre policore jugosllave ne Kosove. Ishin parashikuar me kete rast nje numer aktivitetesh.
Nuk u zgjata me kot, kaq shume ne keto dy pika dhe pikerisht ne marreveshjen Miloshevic-Hollbruk dhe OSBE-Jugosllavi. Ato shenuan nje ndryshim esencial ne trajtimin e deriatehershem te konfliktit kosovar. Duke filluar qe nga momentet e para te krizes kosovare, pra qe nga viti 89, mendoj se keto marreveshje perbejne, padyshim, dy nga nderhyrjet me te forta te Komunitetit Nderkombetar ne zgjidhjen e konfliktit kosovar. Ku e mbeshtes kete?
Ne radhe te pare, rendesia qendron ne faktin se per here te pare Beogradi (i detyruar nga kercenimet e Komunitetit Nderkombetar) pranon qe ceshtja e Kosoves nuk eshte me nje "affer interne" e Jugosllavise, por ne te kundert, nje ceshtje me interes nderkombetar, mbi te gjitha europian. Ky fakt perben padyshim nje ndryshim esencial ne trajtimin e ceshtjes ne fjale. Nese deri pak muaj me pare, nuk flitej vecse per te drejtat e njeriut e te minoritetit shqiptar ne Jugosllavi, apo te nje "statuti te permiresuar te tyre", tashme autonomia e 74, filloi te shihej si nje zgjidhje e mundshme e problemit. Per here te pare vuajtjet e ketij populli po e shqetesonin seriozisht boten.
Se dyti, shqiptaret percaktohen si interlokutore de facto te misionit.
Se treti, keto marreveshje paten rendesi edhe ne nje drejtim tjeter. Keshtu, iu njoh NATO-s e drejta per inkursione ajrore, cka tregon se roli i saj, ketej e tutje, do te jete vendimtar.
Dhe jo vetem kaq. Pervoja e nisur qe nga lufta e Bosnjes, midis NATO-s dhe OSBE-se do te fitonte nje impuls te ri.
Ne fakt, ne realitet jo gjithcka shkon sic ishte parashikuar dhe kjo ne nje fare menyre, per merite te dy aktoreve kryesore, serbeve dhe shqiptareve: Nga Beogradi refuzohet me kembengulje cdo perpjekje per te zgjidhur ceshtjen ne nivel federal, ne formen e nje autonomie, si ajo e parashikuar ne kushtetuten e 74-s, apo aq me pak nje lloj republike. Per Miloshevicin, (dhe sigurisht edhe per te tjera parti serbe) cdo lloj zgjidhjeje e ardhshme per Kosoven duhet te ishte nen kornizen e paluhatshme te sovranitetit serb mbi krahinen.
Nga ana tjeter, jane shqiptaret qe s(kthehen me mbrapsh. Te vrare dhe masakruar, te fyer ne dinjitetin e tyre, ata i kane hyre nje rruge qe ka vetem dy lloj fundesh: ose pavaresia ose shfarosja. Dhe nuk ka pse te habitemi qe pas (89-s, por edhe me pare, per vite me radhe ata kane qene viktimat e preferuara te nje apartejdi te pashoq ne te gjitha fushat e jetes. Kishin duruar gjithcka, vrasjet, shtypjen, me nje qetesi te rralle. Por vitet kaluan, Serbia e thelloi dhunen. Tashme ka arritur fundi dhe rreziku per t(u shfarosur njehere e pergjithmone nuk eshte me nje kercenim. Ate po e jetojne cdo dite.
Vazhdon .......