[Urata]

Shenime të çastit
Me rastin e vdekjes se Ibrahim Rugovës


Shkruan: Ali D. Jasiqi


Shkrimet e vet të para në leninë e letërsisë Ibrahim Rugova i filloi me poezi, ashtu siç veprojnë të thuash të gjitha ata,që fillojnë të merren me letërsi. Ai botoi nja njëzetë poezi , të cilat ishin në nivelin e poezive që botoheshin në atë kohë. Por shumë shpejt e braktisi këtë gjini për t’iu kushtuar studimit të letërsisë, veçmas kritikës letrare. Madje qysh në përmbledhjen e tij te parë të shkrimeve në këtë lëmi,në atë ‘’Prekje lirike’’ 1971 dëshmoi për një prirje drejt letërsisë se avancuar perëndimore duke e ia shmangur asaj të realizmit socialist që kishte përfshi një pjesë të letërsisë se kampit të ashtuquajtur socialist, trevë kjo se cilës i takonte edhe Shqipëria por edhe Kosova si pjesë përbërëse e Jugosllavisë së atëhershme. Të shtojmë se punimet e këtij libri se parit u botuan në të përkohshmen ‘’Fjala’’ me mbititull ‘’Zenite letrare’’, ku shihej orientimi i tij që të merrej me kulmet e letërsisë, kryesisht asaj botërore. Në këtë kontekst duhet shikuar edhe përpjekjet e këtij krijuesi që të lirohet nga dogmat e realizmit socialist,që e kishin kapluar letërsinë që krijohet në atë kohë ,veçmas , atë që krijohen në Shqipëri e që në njëfarë mënyrë ndikonte edhe në krijimtarinë letrare që krijohej në trojet e ish Jugosllavisë, ku jetonin dhe vepronin shqiptarët. Është thënë dhe shkruar se Ibrahim Rugova ishte ndër të parët që e kundërshtoi këtë drejtim letrar me shkrimet e tij të botuara në shtypin e kohës. Në të vërtetë që në shkrimet e botuara në librin e tij të paralajmëronte orientimin e ti që synonte nga kulmet e letërsisë botërore, të asaj pjesë më progresive të kësaj letërsie. Këtë orientim të tij ai do ta përsosi pas qëndrimit disa muajsh në Paris të Francës. Madje mund të thuhet lirisht se krijimtaria e tij lidhet me modernitetin në kulturën shqiptare, me modernitetin e kritikës letrare dhe shkencore,jo vetëm të asaj që krijohej në trojet e ish Jugosllavisë, ku jetonin shqiptarët, por në mbarë regjionin ku flitet e shkruhet shqipja. Në këtë mënyrë veprat e tij bëhen fanar që ndriçojnë aspekte të ndryshme të letërsisë, shikuar nga aspekte që deri më atëherë nuk ishin kultivuar në letrat shqipe.

Në ndërkohë Ibrahim Rugova botoi edhe veprat tjera ‘’Kah teoria’’ (1971),’’Strategjia e kuptimit’’(1980),’’Vepra e Bogdanit 1675-1685’’( 1982),’’Kahe dhe premisa të kritikës letrare shqiptare 1504-1983’’(1983)’’Refuzimi estetik’’(1987) dhe është koautor i dy veprave të tjera ‘’Kritika letrare’’( bashkë me Sabri Hamitin) (1979) dhe ‘’Bibliografika e kritikës letrare shqiptare ,44-,74 ‘’ (bashkë me Isak Shemen) (1976). Vitin e kaluar Shtëpia botuese ‘’Faik Konica’’ e Prishtinës e botoi kompletin e veprave të tij për të dëshmuar kështu vlerat e pakontestueshme me të cilat disponon kjo krijimtari e që nuk e kanë humbur aktualitetin as sot e kësaj dite. Në të gjitha këto vepra hetohet mprehtësia e tij për t’i kap gjerat, për të shqyrtuar me mjeshtri dhe aftësi të rrallë çështje që i shtron në këto punime. Në të gjitha këto vepra duket qartë prirja e tij për të ndriçuar sa më mirë çështjet për të cilat shkruan, duke i qëndruar besnik orientimit të tij primar, që veprën ta analizojë nga aspekte e artit dhe të rolit të saj në zhvillimin e dijës. Ibrahim Rugova ka bërë zgjedhjen dhe përgatitjen për shtyp të vjershave të zgjedhura të poetëve bashkë[kohorë si Din Mehmeti, Ali Podrimja, Beqir Musliu etj, të cilat i shoqëronte me parathënie, që në realitet janë analiza të thuktë të vlerave të këtyre veprave. Dy janë veprat më të çmuara të këtij krijuesi, e që me duket se janë kryeveprat e Ibrahim Rugovës dhe ato ‘’Vepra e Bogdanit 1675-1685’’ dhe ‘Kahe dhe premisa të kritikës letrare shqiptare 1504-1983’’.Derisa në të parën ai do merret me studimin e gjithanshëm të veprës së këtij humanisti dhe shkrimtari në të dytën Rugova do të merret me rrugët e zhvillimit të kritikës letrare në letërsinë shqipe. Sipas tij mendimi kritik për veprat e artit të fjalës së shkruar në letrar shqipe është shumë e hershëm, madje ai zë fill me paraqitjen e shkrimeve të para të shkrimtarëve shqiptarë. Kështu, për shembull, ai ka shkruar edhe këta rreshta’’’’Po ashtu në vijën e humanizmit kemi edhe poetin dhe filozofin Mikel Maruli (1453-1500), i cili shkruante poezi në frymën e elegjive të Katulit dhe bënte interpretimin poetik të botës sipas Lukrecit. Më 1497 botonte dy vepra të njohura ‘’Epigrame ‘’ dhe ‘’Himnet e natyrës’’, si la në dorëshkrim veprën ‘’Mbi edukimin princëror’’. Duke vepruar kështu ai dëshmonte për përkushtimin e tij që të gjurmojë dhe gjejë elemente të mendimit kritik për vepra letrare, të botuara më herët.

Në vazhdim të këtij studimi Ibrahim Rugova do të përqendrohet në vlerësimet që janë dhënë për letërsinë dhe për veprat letrare në kohë dhe hapësirë të ndryshme. Një vend të rëndësishëm në veprën e tij zë mendimit kritikë i shkrimtarëve të Rilindjes kombëtare dhe kontributi i çmuar i shkrimtarëve të kësaj periodë, të cilit kishin botuar vepra të shumta në poezi,prozë apo edhe gjini të tjera të krijimtarisë artistike, por që kishin dhëne dhe vlerësime për veprat e botuara, në mesin e të cilëve ai do të përmendi edhe Jeronim De Raden, mandej Faik Konicën, të cilin e radhiste në mesin e kritikët më të çmuar të mendimit estetik në letrar shqipe, i cili që në shkrimin e tij në‘’Kohëtoren e letrave shqipe’’ dëshmonte për një vetëdije të lartë për nevojën e kritikës letrare shqipe, si pjesë e letërsisë, se cilën edhe i ndihmon në zhvillimin e saj .Mund të themi lirisht se Faik Konica çmohet si njeri ndër kritikët më të mprehte dhe një ndër ata që i ndihmoi zhvillimit të mendimit kritikë në letërsinë shqipe.

Në këtë vazhdë duhet përmendur edhe shumë bashkëkohanik të Konicës mesin e të cilëve po përmendim Fan S. Nolin,i cili veprat e përkthyera nga gjuhët e ndryshme në shqipe i shoqëroi me introdukte andaj edhe kritikat e tij ai i quan kritika introduktore. Pa dyshim se këto interpretime të Nolit janë një thesar i çmuar në zhvillimi dhe rriten mendimit kritik e estetik në letrar shqipe.

Si do që të jetë konsolidimi i kritikës letra shqiptare fillon më mjaft vonesë. Ai nis të zhvillohet dhe të kultivohet pas fillimit të botimit të shumë revistave letrare në gjuhën shqipe, qoftë në Shqipëri apo edhe në diasporë. Në këto gazeta e revista fillojnë të botojmë shkrimet e tyre shumë penda që më vonë do të bëhen të njohura , duke i ndihmuar kështu kultivimit të kritikës letrare si pjesë përbërëse e letërsisë. Kjo ndodh në vitet ’20 dhe të ’30 të shekullit të kaluar kur edhe fillojnë të botohen revistat ‘’Djalëria’’,’’Shqipëria e re’’;’’Minerva’’, Illyria’’,’’Hylli i Dritës’’ etj. Në faqet e tyre do të gjejmë shkrimet e Eqrem Çabejt,Justin Rrotës, Mitrush Kutelit, Krist Malokit,por edhe ato të Dhimitër Shuteriqit,Gjergje Fishtes e shumë e shumë emrave të njohur të letërsisë shqipe. Një pjesë të mirë të studimit të Ibrahim Rugovës i kushtohet kritikës bashkëkohore, veç asaj që u krijua në Shqipëri e veç asaj që u krijua në Kosovë, gjegjësisht në ish Jugosllavinë. Autori i veprës në shqyrtim ka sjellë analiza të hollësishme për orientimet dhe vlerat e kritikëve bashkëkohor,qofshin ata që punimet e veta i botuan në shtypin e Shqipërisë apo edhe të Kosovës, bashkë me orientimet e tyre në këtë lëmi të krijimtarisë.

Vepra e veta Ibrahim Rugova i ka përcjellë me aparaturë shkencore duke,cituar fusnotat për burimet e shfrytëzuara ashtu siç ka vepruar edhe numërimin e literaturës se shfrytëzuar,treguesin historik të termave, treguesin e emrave e të ngjashme me këto. Në dy veprat tjera, në njërën ai e ka botuar edhe listën e përmbledhjeve të poezive bashkë me vlerësimin e shkurtër për secilën veç e veç, kurse në tjetrën, në atë të fundit ‘’Refuzimi estetik’’ i ka numëruar romanet e botuara nga viti 1949 gjer në vitin 1986, pra vetëm një vit para botimit të veprës në fjalë. Të gjitha këto e bëjnë veprën e tij me vlera të larta jo vetëm estetike, por edhe shkencore

Shpati u bone edhe ti me na tregue diqka! Po fol i fshehur mbas emrit Shpati, se nuk ma ha mendja se do flisje keshtu me emer e mbiemer.
Shpati, na trego mbi krijimtarin dhe veprat tuaja, atehere po t'besojm?!!!