[Agim!]

Të parët e Kosovës.
Në Kosovë mbretnonte nji pezmetim shumë i ashpër kundra Xhemjetit. Pra, kujdo qi i a hapa nevojën e njij levizje me armë m'u përgjegj positivisht.
Kuvendova me shumë Zotnij nga Parija mbi shvillimin e njij kryengritje; por damas e me reservë të madhe. Çashtja ish shumë e randë e sberthimi i saj kerkonte nji mëshehtësi e mjeshtri sa as nji punë tjetër. Pra, ata qi u merrshe fjalën nuk muejshin me njoftë shoqishoin e të gjith ishin lidhë në mue.
Tue kenë se nji pjese e këtyne zotnive rrnon edhe sot në Kosovë, ku po mbretnon mizorija sllave, nuk kam se si me permende këtu veç se emnat e atyne qi kanë dekë, ase qi nuk mund të kenë ndonji dam prej sundimit barbar të Serbis.
Riza beg Kryeziu nga Gjakova, Zeinullah begu, im kushëri, nga Vulçitirni, Isë Boletini, Xhemal beg Prishtina, Halim beg Deralla, Ahmed beg Gjakova, nji nga nji, u besatuen me mue qi kanë për të hecë deri në fund. Kështu m'a dhanë besen dhe krent e Llapit e të Drenicës.
Kryengritja kishte per të fillue at ditë qi unë kishe me i mbathë opengat e me dalë në Drenicë (Malci e Vulçitirnit e e Mitrovices). Mbas mejet kishin me i marrë malet krejt ata qi më patën dhanë besën.


Ismail Kemali.
Koha e shënueme për kryengritje u afronte gjithnji.
I shkrova Ismail Kemalit qi t'a kryente detyrën. M'u pergjegj me sot e neser e me premtime të thata.
Unë, aqë rreptas i pata hy punës sa nuk muejshe me bjerrë as nji minutë nga friga sidomos qi mos po dishprohen e mos po lodhen ata qi ishin betue.
Kështu, bjen fjala, më ngjau me Nexhip beg Dragen.
Ky zotni m'a pat dhanë fjalen si tjetër: Nji ditë më vjen Selim Fanda e më thotë: "Nexhip begu më ndeshi te Ura e Gurit e më tha: "A po shef Selim aga qi policët po duen me më xanë!"
"A thue Nexhip begu ka dijeni mbi kryengritje qi organizohet?"
"Jo" i thashë, nuk din gja. "T'ishe kenë polic, m'a priti Selim Fanda, kishe me nxjerrë shumë sende e punë nga tuta qi diktova te ky zotni".
Me gjith qi ket lajm e prita me gjak të ftohët, kuptova mirë qi kishe nevojë me qetësue Nexhip Begun. U poqa me zotnin e tij në Kafe t'Izzetit prej nga shkuem në Kafe "Turati". Aty, mbassi hapem biseden tue kuvendue mbi disa punë të pa randësishme, gjeta rendin dhe i thashë: "Me gjith qi Ju pata diftue se do të na u lypte me u pergatitë per nji kryengritje të pergjithëshme, kam muejtë me kuptue tash vonë se realisimi i këtij mendimi nuk asht i mundëshem veç se mbas dy vjetve e per hesap t'em kam hjekë dorë tash per tash nga caktimi qi kishim;'"
Me ket dredhi i dhashë fund tutes së Nexhip begut.
Më tjetren anë, per të holla e për armë nisa me ngushtue Ismail Kemal begun pak ma seriozisht.
Nder këto ditët ma të kritikëshme të pergatimevet z.Pavlof-i më bani nji vizitë në shpi e më lajmoi se bullgarët nuk mundshin kurrsesi me marrë pjesë më nji kryengritje. U çudita e kurrqysh nuk muejta me marrë vesh pse Makedonasit refusojshin me u lidhe me ne kur ata, më nji kohë jo shumë larg, kanë pasë kundershtimin ma të madh prej nesh nder lëvizje të tyne për librim të Makedonis. 1)
Këjo pergjegje tue u bashkue me apathin qi diftoi Ismail Kemal begu në të kryemunit të detyres së vet, na pat krijue nji gjendje gadi të dishprueshme.
Nuk kishe veç se krejt pak të holla e puna qi i pata hy ishte shumë e madhe. M'u lypte me gjetë të holla e me gjetë pa hall! Nuk më pat mbetë veç se nji rrugë: me i shitë magazet qi kishe në Shkup e me fillue veprimin e kryengritjes me ket kapital.
I shita pra magazet e me pretekst të zgjedhjevet u nisa për Vulçitirn bashmë me Nexhip beg Dragen qi shkonte për në Mitrovicë.
Prej Vulçitirni çova më katër anë njërës per me i lajmue besnikët e lidhjes se ishte afrue çasi i veprimit.
_____
1) Lidhja Ballkanike qi u tfaq kahë fundi i vjetit 1912 na jep dorë me gjetë shkakun e vertetë të pergjegjes negative të Z.Pavlof-it.
Nuk mund të mirret me mend se çfarë ndryshimit pat me i pru kohës s'onë ma se historike të kishte pasë këjo përgjegje nji natyre të përkundërt.
Tue u gjetun nji herë në Vjenë më ra rasa me kuvendue me nji njeri të famshëm të diplomacis austro-hungare mbi çashtjen e propozimit t'em bullgarve për nji marrveshtje mbi autonomin shqyptare-makedone. Diplomati austro-ungar më tha se po t'a kishin pranue bullgarët propozimin t'em e po t'ishte realizue ky mendim, për sigurë se jo vetem lufta ballkanike nuk do të kishte ndodh, por edhe lufta botnore kishte muejtë me u zgjatë për shumë kohë.


Kryengritja Drenicë-Jynik
Me 5 Maj 1912 ishe në Drenicë bashkë me Zeinullah begun, burrë në shej per besniki, nationalisëm e bujari.
Nga Drenica shkrova dy letra, nji per nenprefekturen e Vulçitirnit e nji për Nexhip beg Dragen në Mitrovicë.
Letra e parë permblidhte me pak fjalë këtë:
"Tue u bindë qi politika Jeunë-turke po vijon mizorisht në Shqipni, ashtu si pata deklarue në Parlament, po e ngrehi sot flamurin e ngritjes kundra sundimit të Turkis".
Letra e dytë shkurtohet si vijon:
"Krejt Kosovasit e unë ngrehem flamurin e kryengritjes kundra tyrqve të rij. Në kjoftë se nuk dishroni me u da prej popullit të Kosovës, ky njeri ka per detyrë me ju pri deri në vend ku gjindem unë e shokët e mij".
Këto fjalë u ndrruen në mes të Nexhip beg Drages e Ahmet Prekazit, derguesit të letres:
- Ku asht Hasan begu?
- Nuk dij. Nuk kam kohë për me folë shumë e me ndigjue shumë. Në patshit menden me ardhë, jam i gatshëm me ju pri.
- Jam i smuet. Nuk mundem me ardhë - i a ka këthye Nexhip Begu. -
Ket letër i a çova Nexhip begut, per mos me muejtë nji ditë me më kritikue e per mos me i mbetë shteg fjalës së tij të thonte ndo i herë se Hasan Begu nuk më ka lajmue e prandej s'kam marrë pjesë në kryengritje.
Naten e parë bujtem në Balincë e të nesermen, me dy-qind pushkë ram në Prekaz, te Ahmet Delija ku i mblodhen krenët e Drenicës dhe kerkuen qi t'a perësritshim besën e dhanme.
Besa u lidh me këto fjalë:
"Bajmë be e japim besen e burravet, se kemi me ba çfardo flije e në kjoftë nevoja kemi me i ba kurban me duer t'ona robët e fëmit t'onë."
Kur arrijtem në Gjyrxhevik (krahin'e Pjejes) tu Sadik Rama u persërit besa, dhe në ket krahinë e prej këndej ram në Pozhar, krahin'e Gjakovës.
Fuqija e jonë shkonte gjithnji tue u shtue e aty per aty ishim të zotet me çue në kambë nji ushtri të madhe fort kryengritësh.
Kështu erdhem në Jynik, vendi historik ku gjithmonë bashkoheshin e lidhshin besë Peja e Gjakova per me i ra Turkis.


Lidhja e Jynikut.
Populli i Jynikut na priti shumë mirë. Me t'arrijtun këtu i a perdrejtova Riza beg Gjakoves nji letër qi mund të shkurtohet në këto fjalë:
"Arrijta në Jynik bashkë me shokët per me realisue qellimin.
Ketu po Ju pres, Ju e parin e Gjakoves".
Të nesermen Riza begu u gjet në Jynik. Ahmed begu, i biri i Myrteza Pashes, pat mërrijtë në Jynik bashkë me ne. Pak mbrapa mërrijti edhe Hassan Feri me pari të Plavës e të Gucis.
- Nder këto dit Malcija e Gjakoves, tue nxjerrë per preteks çashtjen e zgjedhjevet e me të shtyme t'Ahmet begut pat fillue me u turbullue e me i u kercenue Gjakoves. Malcorët patën nisë e kerkue qi të mësohet gjuha komtare ndër shkollat e Shtetit.
Zeqir Halili, nji prej krenvet ma në shej të Krasniqes, i pat pri kësaj levizje. - Zeqir Halili, në kryengritje të 1912-ës i ka krye pikë per pikë instruktionet qi ka marrë dhe ka mbushë plotësisht detyren e vet komtare. -
Në Jynik u bashkuen per pak ditë shumica e atyne qi muejshin me perfaqësue popullin e Kosovës.
Në ket mes arrijti dhe Bajram beg Curri pak si idhnueshëm pse nuk e pata lajmue kur ishim në Shkup. Tue pa qendrimin e zemrueshem të Bajram Begut u solla e i thashë si tue u mahite:
- Shka kishe me ba, kur Ju pashë se kishi lidhë mjaft miqësi me xhemietxhit?
- Jam shqyptar, m'a priti, nuk kam mendue kurr veç se si shqyptar e këtë koha ka per t'a provue.
- Bajram beg, na kësaj pune i kemi hy. Jemi të shtrenguem me dalë me nderë e me i sigurue Shqypnis disa privilegje. Në kjoftë se kësi shtegu nuk mundemi me realisue qellimin kemi per të ra n'at gjendje qi gjinden tyrqit e fushes "Hajmana", e kështu kanë per t'u vërtetue fjalët e Talat begut, kryetarit të Jeunë-turqvet. 1)
_____
1) Tyrqit e Hajmanës perbajnë at pjesë të popullit tyrk qi janë shtypë ma së forti nga Turkija.