[Agim!]

Ç'behet Gjetkë.
"Ne viset e qyteteruara, kur del nje njeri perpara popullit dhe i lyp voten per të dalë deputat, i kerkojnë pik'së pari t'u tregojë programin që do të mbajnë në Parlament po të zgjidhet. Ç'do kandidat ben hesap që do të harxhojë një sumë të madhe per të shtypur këto programe dhe një sumë tjetër me të madhe per të shetitur qytet me qytet e fshat me fshat që t'u ç'koqitet zgjedhsve pikë pas pike e t'u pergjigjet ç'politikë do të mbajë në çeshtje, të cilen harroj t'a verë në program. Kjo eshtë pjesa me e lehtë e fushatës elektorale. Se çdo vagabond munt të paguajë qatip, që t'i shkruajë sa programe, ne të cilat t'i zotohet turmes që, po të zgjidhet, do tu mbarojë deshirat të gjithë zgjedhsve të tij. Çobeneve do t'u thotë që, po të behet deputat, dhent e tyre do të pjellin nga dymbedhjet shqera; bujqerve arat do t'u siellin grurë dhe miser pa leruar; hajduteve do të zbresë hena t'u thotë ku munt të vjedhin kecer dhe misiroke pa gjakosur hunden per lavdi të memedheut; memdhetarëve do t'u mbijnë shkolla dhe mesonjës si kepudhra pa levizur vendit e pa futur dorën në xhept; medreserat do të lulëzojnë, ylefete do të shtohen, puna do të pakësohet, plaçkat do të lirohen, në vent të shiut do të bjerë raki nga qielli, dhe në vent të debores muhalebi. Po turma e qytetëruar, ndonëse i perkedhelet veshi nga gjithë këto bekime që do t'i vijnë, ka dyshime dhe nisë e pyet cili ështe ky nieri që do të bejë këto çudira : ç'gjera ka berë në jetë të tij më parë që të garantitin ato që zotohet? Në mos ka berë veç të keqia gjer aherë, si do të ndrrojë me një herë e do të perhapë miresira dhe lumerira më të gjitha anët? Kandidati duhet të pergjigjet në të gjitha këto pyetje. Duhet të thotë cili është, ç'ka berë per popullin dhe të hedhë dritë mi gjithë pikat e errëta të jetës së tij. Ne mos e beftë ay, do t'a bejnë armiqt e tij, të cilët do mos lenë asnjë cip të jetës së tij pa gervishtur, asnjë fjalë, asnjë shkrim, asnjë punë pa nxjerë në shesh e pa kritikuar. Dhe kjo është pjesa më e renda e fushës elektorale në viset e qytetëruara".
"Po le të thomi qi kandidati u shtroj zgjedhsve një program të pelqyer, që u pergjegj në gjith pyetjet e tyre që jet e tij e shkuar qe pa njollë dhe u zgjoth deputat. Mos pandehni se zgjedhësit e tij do t'a lenë të lirë. Jo! po venë re si sillet në Parlament, a mban programin e tij dhe ne u provoftë qe e shkel, mblidhen, kritikojnë politiken që mban dhe e thërresin të japë demicjen. S'ka njeri të nderçim në boten e qyteteruar i cili të qendrojë deputat, posa zgjedhsit të protestojnë kunder tij".
"Po në Shqipëri nuk çajnë koken per gjithë këto hollësira. Asnjeri, fjala vjen, do mos kuxojë t'u kërkojë një program të shkruar me ngjyrë të zezë në kartë të bardhë Ismailit të Vlorës dhe Hasanit të Prishtinës. Asnjë do mos u kërkojë të shpjegojnë pse kanë ndrruar aqë herë mendje dhe s'kanë mbajtur kurrë zotimet që dhanë. Do t'i zgjedhin verberisht se i kanë degjuar per njerës të "mëdhej". Po ne qe jemi rritur në qendra qytetërie Anglosaksone, ku ka lindur dhe ngaha u perhap gjetke forma koshtutale e guvernes kemi detyrë t'a ndriçojmë popullin, dukë i treguar ç'duhet të kërkojë nga njerëzit që i lypin voten. Dhe në është populli i verber e s'di ç'tu kërkojë, do t'i pyesim ne drejt per drejt".
"Hasani dhe Ismaili duhet të na tregojnë programin e tyre, të na zotohen që do t'a mprojnë me gjithë fuqi në Parlament të Turqisë, të japin demicjen nga deputatesia porsa qe të protestohen zgjedhësit e tyre e t'i denojnë si genjeshtarë që shkelë zotimet që bejtin. Kështu bejnë njerëzit e nderçim që vihen kandidatë per nje ofiq në viset e qyteteruara".


Ismail Qemali.
"Po Hasani dhe Iasmaili NUKË do t'i japin popullit shqipetar asnjë program, se bota e terë i njeh per njerës të nderçim, të mëdhej dhe patriote. Fort mirë po jeta e tyre e shkuar therrët per kunder që janë njerës pa cipe e pa nder, carllatanë pa ndergjegje, tregëtarë patriotikë me zemer Kucovllahu dhe Serbi, Turq dhe Anadollakë gjer në palcë e gjer në koskë".
"Per të nisur me Ismailin, - se, siç thotë fjala frenge "a tout seigneur tout honneur" - si, si mor Shqipetarë pike- vrarë e të humbur, i kini besë këtij njeriu dhe e dergoni në Parlament? Përse nukë hithni nje sy mi jeten e tij të shkuar, që është një Iliade carllatanirash, batakçillekesh dhe tradhetirash? Përse nukë pyesni ç'ka bërë per Shqiperinë gjer me tani? A eshtë nevojë të ndyj penden që t'ua thom unë? Ky kallpozan s'ka berë në jetë të tij tjater gjë veç të shesë yje të Shqiperisë në kumpanira italiane, kongresë dhe kryengritjera Liberaleve, dhe të genjejë Greket dukë u falur Epirin. Per Shqiperinë s'ka hapur kurrë gojen boterisht as në Parllament, as ner gazetat shqipe, as në të huajtë. Kur shaheshin në Gegeri pa mëshirë, Ismaili heshtte, dhe bente hesap sa para dhe fitime munt të nxiere nga këto turbullime. U sull në Mal të Zi dukë u këshilluar Toskëve të heshtin e të mos i turbullejnë hesapet. Tregetoj gjakun e Malesorëve dhe pastaj u tha Toskeve që është koha të ngrihen. Sivjet gjith'ashtu u-zotua që do t'a çlironte fare Shqiperinë me një kryengritje. I beri që të dyja, u'a shiti Liberaleve, mori paratë i futi në xhept, shkoj nga Korfuzi ku i shiguroj Grekët që Epiri është i tyre, dolli në Vlorë ku i këshilloj Tosket të mos kerkojnë nga guverna veç gjera që të munt t'u jipen. Pas këtyreve të gjitha Myzeqarët munt t'a besojnë per njeri të math Ismailin e t'a zgjedhin deputat, Shqipetarët e vertetë s'duhet t'a bejnë kabull as t'a peshtyjnë".


Hasan Prishtina.
"Vijme te Hasan i Prishtinës. Ky njeri gjer kater vjet më parë ish nje tregëtar i nderçim që shiste mobila dhe qe s'trazohej në politikë*). Po koshtuta e solli ne patalok te Parlamentit. Si deputat u suall mjaft mire, foli sa mundi si Liberal kunder Xhon-Turqve edhe dergoj cesa diema në Shkollen Normale me harxhet
_____
*) Nuk kam kenë kurr tregtar mobiljash. - Sh. i auk.

e tij*). Kjo e funtmja e ngjiti ne shtimë te Shqipetareve nacionalistë dhe e idealizoj. Hasani i Prishtinës vërtet na u duk ahere si një patriot i vërtetë dhe pa perquasie me i besiesë se Myfïti, i cili dha vetem 10 lira per shkollen e Shqiperisë, dhe Nyzllet be Vrioni dhe Ismaili që sdhanë fare. Po dardha e kish prapa bishtin. Kur Xhon-Turqet bejtin një mijë menyra që të mos dalë persën deputat, Hasani u-muar vesh me Liberalet nga njera anë, me general Isa Boletinin dhe me Riza ben'e e Jakoves ngajtjatra, i gënjeu keta të funtmit me një program autonomist dhe i futi ne zjarr të kryengritjes. Degjuam ne krye qe qellimi i tij që të krijojë një Shqiperi me vete, me një flamur të veçantë dhe me një princ nga gjaku i Skenderbeut. Pastaj mësuam se Hasani do t'a bentë Shqiperinë t'onë një Republikë malesore si të Svizeres. Gjaku u-derth rreke, Isa Boletini u plagos,**) Por në funt Shqipetarët muntne. Ahere Hasani i shtroj guvernes kondidat e tij të cilat qenë: Të zgjidhet Parlamenti dhe të hapen me teper medresera. Kur Riza Beu dhe shoket e tij kerkojin autonomi ky kerkonte reforma per mbeterinë Othomane. Isa Boletini me Riza Benë të genjyer me një paturpësi dhe dinakëri aqë të poshtë, u shtrënguan të kthehen në malet e tyre dhe t'a lenë Hasanin të mbledhë pemet e mundimeve të tyre. He per he Hasani mon një "Osmanie" nga Sulltani; per pak kohe do të shohim si do t'ja çperblejnë sherbimet Liberale që theu Xhon-Turqet me gogolin e kryengritjes gege. Serbet edhe Turqet duhet t'a ngrehin Hasanin në qiell që ndaloj njohjen e një Shqipërie autonome me kater vilaetet prej guvernes turke. Po Shqipetarët e vertetë, kur t'u kerkojë voten, duhet t'a dergojnë të verë kandidature në Konjë a në Belgrad që e ka me afer".
_____
*) Nxansit u derguen në Shkollë Normale me ndihmat qi mhlodh'a nga bashkatdhetarët. - Sh.i auk.
**) Nuk ka kenë plagosë. - Sh.i auk.


Konkluzia.
"Gjer kur do të beheni kleçka të verbera të ca intriganeve që tregëtojnë me gjakun t'uaj? Sa para bejnë kryengritjet t'uaja kur pemet-i mbledhin dy a tre çarllatanë dhe ju mbeteni si pul'e lagur? Ç'fitim kini që dergoni deputetë në Stamboll, që heshtin kur therren Shqipetarët e çnderohen pleqtë dhe gratë dhe, në vent që të mprojnë të drejtat t'uaja, i ndihin armikut që t'ju mbytë e t'ju shuajë?".
'"Bota qesh me marresitë t'uaja dhe ne qajmë. Se kurrë s'na shkonte nga mendja që do të derthnit aqë gjak per medresera. Kur s'jini të zoterit të perfitoni nga trimeria juaj, rrini urtë dhe mos e zgjeshni pallen si palecora që të behemi gaz'i armiqve. Kur nukë dini cilet të zgjithni deputetë, a mos dergoni fare a çoni ca Serber, ca Kucovlleh, ca Greker dhe ca Evgjiter, po jo carllatanë Shqipetarë tregëtarë të patriotismit me damke në ballë. Po, ne doni të beheni njeres në funt e të veni ment, kërkojuni t'ju shtrojnë një program të çkoqur, pyesni pastaj ç'fare njeres janë dhe ç'politikë mbajtin ne jetën e tyre të shkuar, kritikojini dhe stigmatizojini po t'ju dalin gënjeshtarë dhe kthejuni kurrizin per gjithënjë. Kështu dhe vetem kështu do të muntni të perparoni. Se s'arrin vetem palla që të fitoni të drejtat t'uaja, po duhet dhe pakë mendje dhe pakë gjykim, o luane nga trupi dhe foshnja nga truri".

F.S.NOLI. Boston, Mass., 6 Vieshto I, 1912.