[Agim!]

SI TË FLASIM PËR HASAN PRISHTINËN
Me drejtësi, vetëm me drejtësi. Ç'është e tij, le të mbetet e tij dhe ç'është e të tjerëve, e të tjerëve qoftë! Dhe për këtë ai gjithmonë na kujton: "Para se gjithash ruhuni nga mallkimi i historisë dhe mos e harroni atë kur të jepni gjykimin tuej".
Po si foli pseudohistoria dhe si duhet të flasë historia për të? Dhe dihet se pseudohistoria ka për perëndi politizimin, konjukturalizmin, dhe zhurmërinë e gjysmëtevërtetave. Në peshoren e saj gjithmonë mat një djall çalaman, me një gjysmë syri picërrak e me kamzhik në dorë. Prandaj në këtë peshore figura shumëpërmasore e Hasan Prishtinës s'kish se si të matej ndryshe. Prandaj edhe shfytyrimi dhe njollosja e tij qenë domosdoje për rivrasjen e këtij kryeheroi. Dhe rivrasja "është edhe më e zezë se vetë vrasja. Me vrasjen e një poeti, bie fjala, shkurtohet e vritet jeta e tij, po jo vepra e tij, ai rron përmes librave. Po kur vriten edhe librat, atëhere rivrasja ç'emër ka? Dhe rivrasja e Hasan Prishtinës u bë për vite më radhë nga kjo pseudohistori. Deri më 1962 qe shpallur tradhtar. Ne të gjitha tekstet e historisë kështu qe emërtuar. Madje edhe në një dramë1), kështu u paraqit. Në vitet e mëvonshme diçka sikur ndërroi, diçka sikur u bë: i sollën edhe eshtrat e tij nga Selaniku dhe u gjet më në fund një copë tokë në Kukës për prehjen e tyre. U tha ndër fjalime se i lahet një borxh historisë. Me gjysmë zëri, po u tha. U tha si në një farsë të luajtur keq. Hijet e zeza të pseudohistorianëve prapë gërrithnin. Megjithatë në shpirtin e popullit shpalosej gëzimi edhe për kaq sa u bë. Në shpirtin e popullit kurrë s'ishte varrosur; kurrë s'ishtë vrarë. Le të ishtë dënuar gjashtë herë me vdekje, vdekje s'mund të kishte për këtë bir të tij. Le të ishte vrarë më në fund prej tri pushkëve të kralëve të Ballkanit, në shpirtin e popullit kishte po atë vend që duhet të kishte. "Pa konë Hasan Prishtina, tyben s'ta lëshova vendin", do të vazhdonin të thonin malësorët e Malësisë së Gjakovës pranë zjarrit bubulak të dimrit. Se ai deklaratën "Deri në vdekje" kështu e pat nënshkruar: "Mue në idenë teme patriotike nuk ka mujte as nuk do te muej me më shtrue ari i tanë botës, por as mënia e të tanë armiqvet!". Prandaj, në shpirtin e popullit dhe në dëshmitë e historisë qe ka perëndi të shenjtë vetëm faktografinë e vetëm të vërtetat e saj, ai shpaloset si një vigan i përmasave të rralla, si kryeprotagonist i akteve më dramatike të historisë sonë. Përndritja e rolit të tij është edhe përndritja e luftës sonë për të drejtën legjitime njerëzore të përbashkimit kombëtar, të luftës për mëvetësi, përparim, dinjitet e demokraci.
Le të mos harrojmë përse e shkriu të gjithë pasurinë e tij e të gjitha energjitë e tij. Le të mos harrojmë përse nuk pranoi pozita të larta as ne kabinetin ministror turk dhe as në atë jugosllav më pastaj, pse nuk u josh prej këtyre lakmive. Le të mos harrojmë rolin e tij kryeudhëheqës në Kryengritjen e Përgjithshme Shqiptare të 1912-ës dhe në kryengritjet e kaçakëve në Kosovë. Le të mos harrojmë luftën trimërore në parlamentin turk dhe në atë të shtetit shqiptar. Le të mos harrojmë se ai qe kryeministri i republikës më demokratike të Evropës se asokohshme, që, doemos, s'do të mund të zgjaste më shumë se pesë ditë. Le të mos harrojmë trimërinë e tërheqjes se tij trishtuese: reaksioni i çifligarëve të mëdhenj e i bizantinëve të tjerë dhe ai i kralëve ballkanikë s'mund të lejonim ekzistencën e një republike që synonte përbashkimin e pajtimin kombëtar. Prandaj dhe anatemimi i këtyre shtriganëve se ai po vinte në lojë dhe po rrezikonte edhe ekzistencën e kësaj grimëze Shqipërie që mezi u krijua s'do të ishte pa gjurmë dhe s'do të ishte "argument" dosido për pseudohistorianët.
Prandaj në këtë tërheqje ai tregoi urtësinë që të mos shkaktonte ndonjë gjakderdhje vllavrasëse e me pasoja katastrofale për kombin. Reaksioni feudal e lakmitarët e pangopshëm për pushtet ishin të përndezur në tru e gjak ta çonin popullin në këtë kacafytje. Dhe Hasan Prishtina s'mund t'ia jepte këtë shkas egërsimit të tyre. Kuptoi e vlerësoi drejt raportin e forcave. Përmbi të gjitha për të qëndronte interesi i Atdheut. Por ai kurrsesi s'do të mund të tërhiqej nga lufta për zgjidhjen e nyjeve të fatit të kombit. Kurrsesi s'do të mund të rronte i tërhequr. Jashtë kësaj lufte, i zhgënjyer në përpjekjet e tij, i mbyllur dhe i vetëburgosur në një qoshk të qetë Evrope as që mund të parafytyrohej. Përndryshe s'do të quhej Hasan Prishtina. Përndryshe do të flitnim edhe për inkonsekuenca të këtij burri të shquar që historia e Atdheu shumë borxhe i kanë, ndërsa ai të gjitha një për një i lau, pa harruar asnjë peng.
Prandaj së pari s'do të ishte detyrë ngritja e një shtatoreje madhështore në sheshin kryesor të kryeqytetit, pikërisht në vendin ku është ajo e Leninit?
Nejse, Hasan Prishtina, historia ndryshe do ta hapë gojën e do të flasë për ty. Ti s'je nga ata që ashtu si hyjnë, ashtu dalin (si në enciklopedinë e hartuar nga Akademia e Shkencave). Kujtesa për ty është si kujtesë për një dramë të hidhur që përsëritet e luhet me aktorë të tjerë. Teatri po ai. S'guxojmë të mashtrohemi. S'guxojmë të mos dimë. Duhet të dimë të fitojmë pa asnjë alternative tjetër. Historisë s'duhet t'i mbetemi borxh.

Botuar në gazetën "Republika"
Tiranë, 14.2.1991 (Nr.2)
ADEM ISTREFI

______
1) Është fjala për dramën "Dragoi i Dragobisë të Xhemal Brojës", që kur u shfaq për herë të parë në Bajram Curr, salla gati mbeti pa dyer. Natën e dytë pati vetëm tre spektatorë, edhe ata nëpunës nga Tirana, të ardhur me shërbim. (Shënim im -A.J.)

P.S. Këtij botimi i shtohet deklarata "Deri në vdekje" (botuar
së pari në gazetën "Ora e Shqipnisë ", Vjenë, më 22.5.1928 nr. 7)
si vijim logjik i fjalës së papërmbyllur të autorit të këtyre
"Kujtimeve" dhe si kapak floriri i një profecie dhe i një jete të
jetuar kreshnikisht.
U ruajt drejtshkrimi i kohës së botimit dhe u bënë fare pak ndreqje që u patën parasysh si gabime shtypi.

Fund