[Dilaver]

Përveç kësaj, njoftimi i Haxhi Kallfës, i marrë shkëputur nga pjesa tjetër e tekstit, flet më shumë në të mirë të ubikimit të vendbanimit midis katundeve Besi e Lluzhan. Fundja, në të mirë të identifikimit të propozuar nga ky vetë, S. Rizaj e sjell një shënim nga burime angleze, sipas të cilit „Kosova, qytet në Rumeli, gjendej 7 mila ... në verilindje të Prishtinës ... ”,[60] gjë që, përsëri, do të shkonte në të mirë të ubikimit të qytetit të supozuar, të paqenë në rrethina të Podievës.

Ekzistimin e një mikroregjioni, qyteti (?) apo të një vendbanimi më të vogël të quajtur Kosova që nuk do të ketë qenë larg nga Prishtina, do ta dëshmonte ndoshta edhe ruajtja deri në ditë tonat e mbiemrit Kosova, kryesisht ndër banorë të Prishtinës - që është mbase një atribut çfare e mbajnë rëndom ardhësit. Kështu, si edhe mbiemri Pustina që e ruan më vete një variant të shek. 17 të emrit të qytetit Prishtina, ose mbiemri Glloboderi që e ruan emrin më të vjetër (të dëshmuar në gjysmën I të shek. 15) të Obiliqit të sotëm e të tjera raste, mbiemrin Kosova e kanë mbase ata që në Prishtinë do kenë zënë vend si ardhës nga ndonjë mikroregjion apo katund të quajtur Kosova.

Çështja e ubikimit të këtij qyteti, sa u pa nga mendimet e shfaqura nga të tjerë, mbetet pezull. Për mendimin tim bile mund edhe të mos ketë pasur ndonjëherë një qytet konkret Kosova. Më parë kemi të bëjmë me bartjen e emrit të mikroregjionit Kosova mbi vendbaime të tjera si : Janjeva, Bellosica, Podieva, se sa me një vendbanim konkret e aqë më pak ndonjë qytet të quajtur Kosova. Unë mendoj se besimi për ekzistimin e një qyteti Kosova është më shumë besim e mbështetje verbërisht mbi të thëna të të huajëve të cilat jo domosdo, sidomos kur kemi të bëjmë me udhëpërshkrime, edhe duhet të jenë absolutisht të besueshme. Nuk e di si do të mund të sqarohej zhdukja e një qyteti në shek. 17 pa pas lënë gjurmë në kujtesën kolektive të shqiptarëve dhe pa u pas shënuar asnjëherë në ndonjë dokument relevant.

Pa pretendime se do ta zgjidh njëherë e mirë çështjen e ubikimit të qytetit të pandehur Kosova, do të përpiqem të inkuadrohem në këtë problem, për të hedhur pak dritë mbi këtë çështje, qoftë edhe vetëm për ta nxitur rishtrimin e çshtjes nëse kishte një qytet të quajtur Kosova.

Në këtë mes do thënë së pari se është e pakontestueshme se një vend, një katund që mbante emër homonim me emrin e Kosovës ndodhej në rrethina të Vushtrrisë. Jo larg këtij qyteti antik (Vicianum), mesjetar e të sotëm shtrihet Fusha e Kosovës, përkatësisht Gazimestani, vendi i Betejës së vitit 1389. Më 1455 për në këtë hapësirë dëshmohet edhe katundi Kosovci (sh. më lart), emri i të cilit mund t’i ketë shënuar banorët që jetojnë në apo që kanë ardhur nga një vend i quajtur Kosova. Në pozicion të tillë e lokalizon vendbanimin Kosova autori i një harte gjermane të shek. 18.

Sipas një harte tjetër, vendbanimi Kosova (i shënuar këtu si Kosovo) ndodhej pikërisht në mes të rrugës Prishtinë - Podievë, aty dikund midis katundeve të sotme Besi e Lluzhan. Është dëshmuar nga historianë të lashtësisë e nga arkeologë se në këtë hapësirë, po shënojmë vetëm sa për ilustrim, ndodheshin kështjella e përmendur në shek. VI të erës sonë nga Prokopi. (De aedificis IV, 4) e quajtur Besiana dhe statio antike Vendenis / Vindenis - që kanë të bëjnë me katundet e sotme Besi dhe Gllamnik/Gllamnikë të rrethinave të Podievës. Sikur të kishte pasur një qytet apo kështjellë tjetër në trekëndëshin Prishtinë - Podievë - Vushtrri kujtimi për të do të ruhej së pakut në mikrotoponime si Gjyteti ose Gradina.

Në këtë hapësirë nuk ndodhi as fenomeni i konstauar nga K. Jireček-u sips të cilit „Duke qenë të ardhur, sllavët nuk deshtën t’i vazhdojnë, në disa raste, emrat e vjetër por i riemërtuan emrat e qyteteve antike. Kështu ndodhi psh. edhe me emrin e qytetit parasallav Byllis në lindjen të Vlorës, të cilin sllavët pushtues e quajtën thjesht Gradьcь, gërmadhat e të cilit ndodhen afër katundit të sotëm Gradec të Vlorës”.[61]

E vetmja dëshmi e tërthortë për ekzistimin e ndonjë kështjelle në regjionin e Llapit, më afër Bellosicës është emri Pollatë i katundit që nuk është larg nga Bellosica. Dihet porse që polatь e kishte në serbishten mesjetare kuptimin „pallat”, përkatësisht „rezidencë” e Bellosica edhe dëshmohet të ketë qenë së pakut një herë rezidencë e sundimtarit serb Milutin (sh. më lart). Këtu bën të shtohet edhe dëshmimi i një vendi, që i bartur në një rekonstruksion të një harte të vitit 1546 të M. Gastaldi-t, të quajtur Cascoua e Casove (!!!), ndërsa në një rekonstruksionin e v. 1560 mbase të po kësaj harte të Gastaldi -t qenka shënuar si Scascoua. [62]

Një gjë që menjëherë bie në sy nga këto dy harta është rrethana që vendi i quajtur Cascoua, Casove Scascoua është lokalizuar nga kartografi midis vendeve M(onte) Argenato (sic!) e Vendenis, përkatësisht midis malit (të quajtur nga udhëpërshkrues e kartografë të mesjetës së vonë „Montana dell’ argento”[63]), përkatësisht kolonisë raguzase - sase të Bellosicës dhe katundit të sotëm Gllamnik për në territor të të cilit paravendohet të ketë qenë statio romake Venedenis /Vindenis. Pozita në të cilën Gastaldi e vendos vendin e mësipërm, i përgjigjet plotësisht rrafshinës brenda trekëndëshit Podievë - Prishtinë - Vushtrri.

Këtu kemi të bëjmë, sipas mendimit tim, me zgjerimin në shek. 17 të emrit të katundit Kosovci (të dëshmuar më 1455) i cili në mos e pastë shënuar pikërisht Fushën ku u zhvillua Beteja midis koalicionit të principatave të krishtera (kryesisht katolike) të Europës Juglindore dhe ushtrisë osmane, do të ketë qenë krejt afër kësaj Fushe dhe që do të ketë shënuar një rryp toke rrafshinore midis Prishtinës, Podievës dhe Graçanicës e Vushtrisë e deri në Zveçan.

Burimet që e dëshmojnë këtë të vërtetë janë të shumta e kryesisht kartografike të shekujve 17-18. Këtë rryp toke e gjejmë të përmendur në trajtat: Pianura di Cosouo ot Campus Merula „Fusha e Kosovës ose Fusha e mëllenjave” (më 1689); Cossauo (më 1750), Campus Merlinus „Fusha e mëllenjave“ (më 1775); Cassovo oder Amsel Feld „Kosova ose Fusha e mëllenjave” (më 1793 dhe më 1788); Kosovo Polie „Fusha e Kosovës“ (shek. 18); Kossypjopédion „Fusha e mëllenjave” (1840) khs. greq. κόσσυφος κότσυφaς „mëllenjë e zezë” etj.

E këtillë del gjendja edhe nëpër shkrime serbe të shek. XVIII (përkatësisht të vitit 1737) të cilat kanë të bëjnë ekskluzivisht me Betejën në Fushën Kosovës. Sipas këtyre shkrimeve, në mikroregjionin Kosova binin, midis të tjerash, edhe qyteti Zveçan „qyteti Zveçan në Fushë të Kosovës”, Graçanica „Në Graçanicë në Kosovë”, Prishtina „Në Prishtinë në Kosovë”; Lypiani „Në Lypian në Kosovë e në Sitnicë” dhe lumi Sitnica „Sitnica në Kosovë”.[64]

Në këtë frymë duhet parë edhe rrethana që as në relacione kishëtare të Vatikanit, që janë të shek. 16 - 18 nuk flitet për ndonjë qytet Kosova, por për një fushë që e mban atributin e Kosovës. Kështu, në një dorëshkrim të viteve 1599/60 të një udhëpërshkruesi anonim është shënuar se „Më 3 korrik u nisëm dhe arritëm në një vend që quhej Vila Nigra (SG: Carraleva e sotme apo katundi Negrovc i Drenicës ?) … Lugina është e rrethuar nga të gjitha anët me kodra. … Këtu ujërat rrjedhin në veri, megjithëse gjer atëherë kanë rrjedhur në jugperëndim …

Pastaj u nisëm rrugës juglindore dhe kaluam fushën e mrekullusme që quhej Kosovë, e gjatë mbi 30 milja, kurse e gjerë më se 12 milja. Fusha është e punuar dhe e pasur me ujëra, që rrjedhin në mënyrë të këndshme prej maleve … ”,[65] ndërsa në një relacion të Marin Bicit -arqipeshkvit të Tivarit, të vitit 1610 del të shkruhet se në të udhëtuar nga Prizreni „tue na udhëheqë shëndosh jashta atyne pyjeve në Fushën e Kosovës. Kjo asht nji fushë e bukur me ma shumë se 80 mil gjatësi e 20 gjanësi, e famëshme për luftimet e zhvillueme me turqit prej Janko vojvodës* dhe për rasën e vendimit që mori Milosh Kobiliqi ...”.[66]

Nga sa u tha më lart lejohet t`i dilet zot mendimit se emri Kosovë - që në krye të herës do ta ketë emërtuar vetëm një mikroregjion midis qyteteve të sotme të Prishtinës, Vushtrrisë e të Podievës - ka dalë nga emri i ndonjë vendbanimi të quajtur Kosovci përkatësisht Kosova. Ky vendbanim, siç na e tregon emri i dëshmuar i katundit Kosovci më 1455, që nuk duhet të jetë domosdo dëshmia më e vjetër, ishte në kahinën e Llapit, ndoshta jo larg nga fusha që i takonte atij katundi e në të cilën ishte zhvilluar Beteja midis forcave të koalicionit të të krishterëve ballkanas e europerëndimorë dhe të ushtrisë osmane, e njohur në histori me emrin Beteja e Kosovës.