[Pause_Print_Scroll]

vazhdimi...

Që nga agimi i historisë, e ashtuquajtura Lindje e Afërt dhe e Mesme, kanë qenë qendër vullkanike e energjive të kundërshtuara rasore e kulturore; por rezictenca e organizimit shoqëror islam ka qenë, të paktën deri vonë, e pamposhtur. Nuk duhet larg të kërkohet shpjegimi i kësaj shfaqjeje të çuditshme, mësimi religjioz Kur'anor ka qenë ai, i cili ka dhënë bazë solide, ndërsa shembulli i Pejgamberit Muhammedit a.s. ka qenë ai, i cili ka përbërë hallkën e çeliktë rreth asaj strukture madhështore shoqërore. Perandoria Romake nuk ka patur element të tillë shpirtëror për ta mbajtur unike dhe prandaj është shpartalluar shumë shpejt.

Por, ekziston edhe një dallim ndërmjet këtyre dy Perandorive. Derisa në Perandorinë Islame nuk ka patur kurrfarë kombi të privilegjuar, ndërsa fuqia e saj ka qenë e nënshtruar përhapjes së një ideje të cilën pishtarët e saj e konsideronin të vërtetë të lartësuar religjioze, në bazën e Perandorisë Romake ka qenë ideja e pushtimit të fuqisë dhe eksploatimit të popujve tjerë, vetëm në dobi të vendlindjes. Për ta mbajtur jetën më të mirë për bashkësinë e privilegjuar, për Romakët asnjë tirani nuk ka qenë e ashpër, asnjë padrejtësi e neveritshme. "Drejtësia e famshme romake “ ka qenë drejtësi vetëm për romakët.
ثshtë e qartë se qëndrimi i tillë ka qenë i mundshëm vetëm në bazë të koncepcionit plotësisht materialist të jetës e civilizimit - materializëm, padyshim i rafinuar me shije intelektuale e estetike, por megjithatë i huaj ndaj të gjitha vlerave shpirtërore. Romakët në të vërtetë, kurrë nuk kanë ardhur gjer te njohja e religjionit. Zotrat e tyre tradicional kanë qenë imitim i zbehtë i mitologjisë greke, shpirta të thjeshtë të pashprehje, të pranuar heshtazi për shkak të konventës shoqërore. Në asnjë mënyrë atyre zotërave nuk u ka qenë e lejuar që të përzihen në jetën "reale". Kur i "konslutonin", ata jepnin profeci nëpërmjet priftërinjve të vet; por nga ata kurrë nuk është pritur që njerëzve t'u imponojnë ligjet morale e as t'i orientojnë aktivitetet e tyre.
Ky ka qenë tereni nga i cili ka lindur civilizimi bashkëkohor i perëndimit. Ai padyshim ka pranuar shumë ndikime tjera gjatë zhvillimit të vet dhe natyrisht se ka ndryshuar dhe e ka modifikuar trashëgiminë kulturore të Romës, në shumë aspekte. Por mbetet fakti se në tërë atë që sot është reale në etikën perëndimore dhe në pikëpamjet për botën, mund t'i gjindet gjurma në civilizimin e vjetër romak. Siç ka qenë atmosfera intelektuale e shoqërore e Romës së vjetër, plotësisht utilitariste e antireligjioze - ndonëse jo në mënyrë të hapët - e tillë është atmosfera edhe e Perëndimit bashkëkohës. Duke mos patur dëshmi kundër religjionit transcendental, madje duke mos e pranuar as nevojën e dëshmisë së tillë, ideja bashkëkohëse perëndimore, edhepse toleron e ndonjëherë edhe e thekson religjionin si konventë shoqërore, përgjithsisht etikën transcendentale e lë jashtë kufinjve të shqyrtimit praktik. Civilizimi perëndimor, nuk e mohon Zotin kategorikisht, por thjesht nuk ka vend e as aplikim për te në përbërjen e tij të sotme intelektuale. Ai vështirsinë intelektuale të njeriut - paaftësinë e tij për ta kuptuar totalitetin e jetës e ka bërë virtyt. Prandaj, Perëndimori bashkëkohës, me gjasë, rëndësinë praktike do t'ua përshkruan vetëm atyre ideve të cilat janë brenda fushës së njohurive empirike, që së paku mund të pritet që të ndikojnë në marrëdhëniet shoqërore të njerëzve, në mënyrë të prekshme. E meqë çështjet e ekzistimit të Zotit primafacie (në shikim të parë), nuk i takojnë asnjërës nga këto dy kategori, shpirti perëndimor parimisht, është i prirur për ta përjashtuar Zotin nga sfera e përsiatjes praktike.
Parashtrohet pyetja se si është i pajtueshëm qëndrimi i tillë me mënyrën krishtere të të menduarit? A nuk bazohet krishterizmi, për të cilin supozohet se është burim shpirtëror i civilizimit perëndimor, në etikën transcendetale? Gjithsesi. Mirëpo, nuk mund të ketë gabim më të madh, sesa të konsiderohet se civilizimi perëndimor është pasojë e krishterizmit. Bazat e vërteta intelektuale të Perëndimit bashkëkohës duhet kërkuar, siç është cekur më parë, në të konceptuarit e vjetër romak të jetës si ndërmarrje thjeshtë utilitare, pa kurrfarë shqyrtimesh të mbinatyrshme. Kjo mund të shprehet kështu: "Pasi që nuk dimë asgjë të caktuar, dmth. të vërtetuar me eksperimente shkencore, apo me llogaritje mbi zanafillën e jetës njerëzore dhe fatin e tij pas vdekjes trupore, më mirë është që t'i koncentrojmë të gjitha energjitë tona në zhvillimin e mundësive tona materiale e intelektuale, duke mos lejuar që të jemi të sjellur në kokëçarje me etikën transcendetale dhe postulatet morale të themeluara në supozime, të cilat janë në kundërshtim me dëshmitë shkencore". Nuk ka dyshim se qëndrimi i tillë, aq karakteristik për civilizimin bashkëkohës perëndimor, është i papranueshëm për krishterizmin, siç nuk është i pranueshëm as për islamin, por as për cilindo religjion tjetër, për shkak se ai është joreligjioz në vet qenien e tij.Prandaj, është deri në fund qesharake t'i përshkruhen të arriturat praktike të civilizimit bashkëkohor perëndimor, efikasitetit të pandehur të mësimeve krishtere. Krishterizmi shumë pak i ka kontribuar zhvillimit të fuqishëm shkencor e material, në të cilën civilizimi i sotëm i Perëndimit i tejkalon gjithë të tjerët.4Përkundrazi, ato të arritura rrjedhin nga lufta e gjatë kundër kishës krishtere dhe pikëpamjes së saj në jetë.
Gjatë shekujve të gjatë, shpirti i Evropës ka qenë nën presionin e sistemit religjioz, i cili ka personifikuar përbuzjen ndaj natyrës njerëzore. Ngjyra e asketizmit, e cila përshkon Ungjillin prej skaji në skaj, kërkesa që në mënyrë pasive të durohet e Keqja e bërë dhe që të kthehet edhe "faqja tjetër e fytyrës", nënçmimi i seksit, si diç e themeluar në rënjen e Adamit e Evës dhe dëbimit të tyre nga parajsa, "mëkati i parë" dhe shpagimi i tyre përmes kryqëzimit të Krishtit-e gjithë kjo shpie kah shpjegimi i jetës njerëzore si shkallë jo pozitive, por gati si e keqe e detyrueshme - si pengesë "edukative" në rrugën e progresit shpirtëror. ثshtë e qartë se besimi i tillë nuk i jep përparësi përpjekjeve të vendosura, të cilat i përkasin njohurive të kësaj bote dhe përmirësimit të kushteve të jetesës në te. Dhe, vërtetë një kohë të gjatë intelekti i Evropës ka qenë i shtypur me atë pikpamje të zymtë të ekzistencës njerëzore. Gjatë kohës së Mesjetës, kur Kisha ishte e plotfuqishme, Evropa nuk kishte vitalitet e as kurrfarë roli në fushën e hulumtimit shkencor. Ajo, madje kishte humbur çdo lidhje reale me të arriturat filozofike të Romës dhe Greqisë, nga të cilat dikur kishte rrjedhur kultura evropiane. Arsyeja e njeriut, disa herë ka protestuar, por Kisha gjithmonë rishtazi e frenonte. Historia e Mesjetës është e mbushur me luftëra të hidhura ndërmjet gjenive të Evropës dhe shpirtit të Kishës.
اlirimi i mendjes evropiane nga robërimi intelektual, në të cilin e kishte nënshtruar kisha Krishtere, ka ndodhur në kohën e Renesancës, e në masë të madhe ka qenë pasojë e impulseve kulturore dhe ideve, të cilat gjatë disa shekujve Arabët i kanë transmetuar në Perëndim.
Tërë atë, që ishte më e mira në kulturën e Greqisë së lashtë dhe periudhën e mëvonshme të helenizmit, Arabët sërish e ringjallën në mësimet e veta dhe e përparuan në shekujt pas vendosjes së Perandorisë së hershme islame. Unë nuk them, se të përvetësuarit e mendimit helenistik ka qenë prej dobisë së pakontestueshme Arabëve dhe muslimanëve përgjithsisht, pasi që kjo as që ka qenë. Por , përkundër të gjithave vështirësive, të cilat ajo kulturë e ringjallur helenistike ka mundur t'ua shkaktoj muslimanëve me të futurit e nocioneve aristotelike dhe neoplatonike në teologjinë islame dhe në jurisprudencë, ajo përmes Arabëve ka ndikuar si stimulim i madh mendimit evropian. Mesjeta kishte shkretuar fuqitë prodhuese evropiane. Shkencat kishin stagnuar, mbretëronin bestytnitë, jeta shkencore ishte primitive dhe e pagdhendur, deri në atë masë sa që sot është vështirë për ta marrë me mend. Në atë kohë ndikimi kulturor i botës islame - së pari nëpërmjet avanturës së luftrave të kryqëzatave në lindje dhe të arriturave të shkëlqyeshme intelektuale të Spanjës muslimane dhe Sicilisë në perëndim, e më vonë nëpërmjet marrëdhënive komerciale në rritje, të cilat i kishin vendosur republikat Gjenova dhe Venediku me lindjen e Afërt - filloi të troket në dyert e mbyllura të civilizimit evropian. Para syve të verbëruar të dijetarëve e mendimtarëve evropian u paraçit një civilizim tjetër - i rafinuar, progresiv plot gjallëri dhe në posedim të pasurive kulturore, të cilat Evropa që moti i kishte harruar.Ate që e kanë bërë Arabët, ka qenë shumë më tepër se ringjallja e sërishme e shkencave të lashta greke. Ata kanë krijuar botë të vete personale, shkencore, plotësisht të re dhe kanë hapur rrugë gjer atëherë të panjohura të hulumtimit dhe filozofisë. Tërë këtë ata ia kanë komunikuar botës perëndimore me kanale të ndryshme, nuk është aspak e tepruar të thuhet se koha bashkëkohëse shkencore, në të cilën tani jetojmë, nuk është inaguruar në qyetetet e Evropës krishtere, por në qendrat islame siç janë p.sh: Damasku, Bagdadi, Kajroja, Kordoba, Nishapuri, Samarkandi. Efekti i atyre ndikimeve në Evropë ka qenë kolosal. Me arritjen e civilizimit islam, në nënqiellin e Përendimit është paraqitur dritë e re intelektuale, e cila përshkoi me jetë të freskët dhe me etje për përparim. Pikërisht, duke e çmuar vlerën e tij, historianët evropian e quajnë atë periudhë të ringjalljes me Renesansë - d. m. th."me lindje të sërishme". Ajo, vërtetë, si e tillë ishte lindje e sërishme e Evropës.

vazhdon...